Методические рекомендации по внедрению эффективных методик и технологий в процесс обучения детей с особыми образовательными потребностями
жүктеу/скачать 4,45 Mb. Pdf көрінісі
|
| Жүйелі-іс-әрекеттілік тұғыр
Білім алушылардың оқу іс-әрекетінің олардың жасына және жеке ерекшеліктеріне сәйкестігін қамтамасыз етуге концептуалды негізделетін жеке тұлғаны дамытуға, азаматтық бірегейлікті қалыптастыруға бағытталған жүйелі-іс-әрекеттік тәсілдемесінің жаңартылған мазмұнының мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттарының енгізілуіне байланысты елдің барлық мұғалімдері үшін міндетті болды [27]. Мұғалім алдында жаңа стандарттар талаптарына сәйкес дағдылар мен құзыреттілікті қалыптастыру міндеті тұр. «Жүйелік-іс-әрекеттілікк тәсілдеме» ұғымы оқытудың кез келген теориясына немесе жүйесіне қолданылады. Оқытудың кез келген түрінде белгілі бір қызметтер бөлінеді және қызметтер әдетте белгілі бір жүйенің көмегімен қойылады, ұйымдастырылады, жүзеге асырылады [27]. Іс-әрекет – мазмұны оның мақсатты өзгеруі мен өзгеруін құрайтын қоршаған ортаға белсенді қарым-қатынастың ерекше түрі. Жүйе (ежелгі грек тілінен аударылғанда σύστημα – тұтастық, белгілі бір бөліктерді құрайды; байланыс) – белгілі бір тұтастықты, бірлікті құрайтын бір-бірімен қарым-қатынаста және байланыста болатын көптеген элементтер. Жүйелі-іс-әрекеттілік тәсілдемесі – оқу процесін ұйымдастыру, онда басты орын белсенді және жан-жақты, оқушылардың өзіндік танымдық іс- әрекетінің барынша жоғары деңгейі. Іс-әрекеттілік тәсілдемесі сәті ақпараттық репродуктивті білімді іс-әрекет біліміне біртіндеп жақындату болып табылады. Жүйелі-іс-әрекеттілік тәсілдемесінің мәні оқушының жеке тұлғасын қалыптастыруда, дамыту мен ілгерілетуде білімді дайын түрде қабылдамай «жаңа білімді ашуға» бағытталған өзіндік іс-әрекет процесінде көрінеді [27]. Оқытудың негізгі нәтижесі – оқу іс-әрекеті негізінде баланың жеке тұлғасын дамыту. Негізгі педагогикалық міндет – білім алушының іс-әрекетіне бастамашы жағдай жасау мен ұйымдастыру. Жүйелік-іс-әрекеттілік тәсілдемесі: - ақпараттық қоғам, инновациялық экономика талаптарына, 27
толеранттылық, мәдениеттер диалогы және көп ұлтты, көпмәдениетті қоғамдастықты құрметтеу негізінде азаматтық қоғамды құру міндеттеріне жауап беретін тұлғаны тәрбиелеу мен дамыту; - білім алушылардың жеке жас, психологиялық және физиологиялық ерекшеліктерін есепке алу, оқу мақсаттарына қол жеткізу жолдарын анықтау үшін қызмет түрлері мен қарым-қатынас формаларының рөлі мен маңызы; - мектепке дейінгі, бастауыш, негізгі және жалпы орта білім беру сабақтастығын қамтамасыз ету; - әр білім алушының жеке білім траекториясының және жеке дамуының әр түрлілігі. Негізгі міндеттер контекстіндегі жүйелік-іс-әрекеттілік тәсілдемесі оқушылар қол жеткізуі тиіс оқыту мен тәрбиелеудің негізгі нәтижелерін бөліп көрсетуге мүмкіндік береді: жеке, реттеушілік, танымдық, коммуникативтік. Жүйелік-іс-әрекеттілік тәсілдемесінің дидактикалық принциптеріне жатқызуға болады: - әрекеттілік принципі, оқушының білімін дайын емес, өзін-өзі ала отырып, өзінің оқу қызметінің мазмұны мен нысандарын түсінеді, оның нормалары жүйесін түсінеді және қабылдайды, оларды жетілдіруге белсенді қатысады, бұл оның жалпы мәдени және іс-әрекет қабілеттерінің, жалпы оқу іскерлігінің белсенді табысты қалыптасуына ықпал етеді; - үздіксіздік принципі, балалардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, технология, мазмұн және әдістемелер деңгейінде оқытудың барлық сатылары мен кезеңдері арасындағы сабақтастықты білдіреді; - тұтастық принципі, оқушылардың жалпы әлем туралы (табиғат, қоғам, өзі, әлеуметтік-мәдени әлем және қызмет әлемі, ғылым жүйесіндегі әрбір ғылымның рөлі мен орны туралы жалпылама жүйелік түсінігі) жүйелі мағұлмат қалыптастыруды көздейді; - минимакс принципі, ол келесіден тұрады: мектеп оқушыға білім беру мазмұнын ол үшін ең жоғары деңгейде меңгеру мүмкіндігін (жас тобының жақыннан даму аймағымен анықталатын) ұсынуға және оның әлеуметтік қауіпсіз минимум деңгейінде игерілуін қамтамасыз етуге тиіс; - психологиялық жайлылық принципі, оқу процесінің барлық стресс құраушы факторларын алып тастау, мектепте және сабақта ынтымақтастық педагогикасы идеяларын іске асыруға бағытталған тілектестік атмосфера құру, қарым-қатынастың диалогтық формаларын дамыту; - вариативтілік принципі, оқушылардың нұсқаларды жүйелі түрде іріктеуге және таңдау жағдайларында тиісті шешім қабылдауға қабілеттіліктерін қалыптастыруды көздейді; - шығармашылық принципі, білім беру үрдісіндегі шығармашылық бастамаға барынша бағдарлауды, оқушылардың шығармашылық іс- әрекетінің өзіндік тәжірибесін алуды білдіреді.
28
Жүйелі-іс-әрекеттілік тәсілдемесі жалпы білім берудің әрбір сатысына мүмкіндік береді: - жеке тұлғаның қасиеттерін қалыптастыру бағыттарын көрсететін негізгі міндеттер түрінде оқу мақсаттарын ұсыну; - оқу мақсаттарының негізінде оқу үрдісінде қалыптасуға тиіс іс- әрекеттер тәсілдерін ғана емес, сонымен қатар олардың өзара байланысындағы оқыту мазмұнын да негіздеп отыру; - оқушылардың тұлғалық, әлеуметтік, коммуникативтік және танымдық дамуына қол жеткізу ретінде оқытудың негізгі нәтижелерін атап көрсету. Жүйелі-іс-әрекеттілік тәсілдемесі кез келген нұсқадағы дамытушылық білім беру тұжырымдамасының негізі болып табылатынын атап өту қажет - бұл Д.Б. Эльконин – В.В. Давыдов, Л.В. Занков жүйесі т.б. [28]. Д.Б. Эльконин – В.В Давыдов психологиялық-педагогикалық тұжырымдамасының ерекшелігі әртүрлі топтық дискуссиялық жұмыс түрлері болып табылады. Бұл ретте балаларға дайын ережелер, аксиомалар, схемалар түрінде білім берілмейді. Дәстүрлі, эмпирикалық жүйеден айырмашылығы зерттелетін курстардың негізіне ғылыми ұғымдар жүйесі алынған. Бастауыш мектепте балаларға белгі қойылмайды, мұғалім оқушылармен бірге оқыту нәтижелерін сапалы деңгейде бағалайды, бұл психологиялық жайлылық атмосферасын жасайды. Үй тапсырмалары ең аз қамтылған, оқу материалын меңгеру және бекіту сабақтарда жүргізіледі. Балалар көңіл көтермейді, олардың жадысы көп, бірақ аз мәнерлі мәліметтермен жүктелмейді. Эльконин-Давыдов жүйесі бойынша оқыту нәтижесінде балалар өз көзқарасын дәлелдей отырып, басқалардың ұстанымын ескере алады, сенім туралы ақпаратты қабылдамайды, дәлелдер мен түсініктемелерді талап етеді. Оларда түрлі пәндерді оқуға саналы көзқарас қалыптасады. Оқыту әдеттегі мектеп бағдарламалары аясында, бірақ басқа да сапалы деңгейде жүргізіледі [28]. Эльконин-Давыдов жүйесіндегі дамытушы оқыту оқушылардың теориялық ойлау қабілетін қалыптастыруы тиіс, яғни фактілерді есте сақтауға ғана емес, олардың арасындағы қарым-қатынастар мен себеп- салдарлық байланыстарды түсінуге де бағдарлануы тиіс. Теориялық ойлау дегеніміз адамның қандай да бір заттың, қандай да бір құбылыстың, ұғымның шығу тегі, осы шығу тегінің жағдайларын қадағалай білу, осы ұғымдардың, құбылыстардың немесе заттардың қандай да бір форманы неге алғанын анықтау, өз қызметінде осы заттың шығу процесін қайталау. Эльконин- Давыдов жүйесінде оқу пәндерінің логикасы мен мазмұны және оқу үдерісін ұйымдастыру құрылған, оның негізінде оқу іс-әрекетінің және оның субъектісінің қалыптасу теориясы жатады [28]. Бұл жағдайда оқушы жалпы білімді ғана емес, әмбебап оқу іс-әрекеттерін қалыптастыру, теориялық ойлауды дамыту, оқушының аналитикалық қабілеттерін дамыту, оқушының ғылыми таным логикасын абстрактіден нақты адамға дамыту процесінде
29
үйренеді. Осылайша, жүйелі-іс-әрекеттілік тәсілдемесі оқу бағдарламасын игерудің жоспарланған нәтижелеріне қол жеткізуді қамтамасыз етеді және білім алушылардың жаңа білімді, іскерлікті, құзыреттілікті, қызмет түрлері мен тәсілдерін дербес табысты меңгеруіне негіз жасайды. жүктеу/скачать 4,45 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|