Microsoft Word Филология 1 ч doc

Ұрпақтан ұрпаққа өнегесі жайылған... 

Серия «Филология». № 3(63)/2011 

79 

Арандай аузын ашады. 

Қояндай жоны бүгілді, 

Маңдайдан тері төгілді. 

Бір уақыттар болғанда 

Суырды қыннан қылышты, 

Дұшпан қайта ығысты. 

Қалқан, қылыш бартылдап, 

Тарсылдап мылтық атылды, 

Шықырлап найза шаншылды, 

Қан болып адам жаншылды. 

Шанышқан найза батады, 

Жабайдың шапқан кісісі, 

Аяқ серппей қатады, 

Дұшпанның атқан оқтары, 

Ақ тəніне жетпейді, 

Қаттаудан өтіп кетпейді. 

Шабылған дұшпан аттары, 

Қуса-дағы жетпеді. 

Ноғайдан шыққан ер Жабай, 

Батыр емей кім еді?! 

 

Сүйінбайдың бір топ өлеңдері қазақ-қалмақ қатынастарына арналған. Кезінде Жоңғар мемлекеті 

басқыншылық  шабуылдар  жасап,  қазақ-қырғыз  еліне  зорлық-зомбылықты  көп  көрсеткен.  Қазақ, 

қырғыз  халықтары  одақ  құрып,  жоңғар  басқыншыларын  шекарадан  əрі  қуып  тастағаны  тарихтан 

белгілі. 

Əрине,  бұл  жеңіс  өзінен-өзі  келген  жоқ.  Абылай,  Бөгенбай,  Қабанбай,  Малайсары,  Қарасай, 

Ағынтай,  Өтеген,  Олжабай,  Наурызбай,  Райымбек  секілді  ұлы  батырлардың  ерліктері  мен 

жанқиярлық  күрестерінің  арқасында  келді.  Осыны  ескере  отырып,  ақын  өзінің  «Ту  алып  жауға 

шықсаң сен» деген тамаша туындысында [1; 14–15] былай толғанады: 

Кешегі өткен Қарасай, 

Сансыз мың дұшпан келсе де, 

Ұрандап жауға шапқанда, 

Тамам қалмақ жабылып, 

Қазаққа қайта батпады. 

Сол Қарасай бабамыз, 

Еменнен найза алатын, 

Қорамсаққа қол салатын, 

Қырық мың дұшпан келсе де, 

Тайсалмай қарсы баратын. 

Керегекөз, тор сауыт, 

Жеңсіз берен киетін. 

Тобын бұзып дұшпанның 

Жауына жеке тиетін. 

Ел шетіне жау келсе 

Беліне алмас ілетін. 

Қызыл қырғын қан көрсе 

Тайсалмай барып кіретін... 

Еңіреген ерлер кайда екен?! 

Қазақ-қазақ болғалы, 

Қазақ атқа қонғалы, 

Не көрмеді бұл елім?! 

Батырдан тапқан тірегін, 

Шапырашты, Дулатым, 

Дұшпаннан тепкі көрген жоқ. 

 

Ре

по

зи

то

ри

й К

ар

ГУ

Р.С.Каренов 

80 

Вестник Карагандинского университета 

Сөйтіп, бұл дастанында Сүйінбай даңқты Қарасай батырдың қайсарлығын, табандылығын, еліне 

деген  адалдығын  суреттейді.  Қарасай  Алтынайұлы — XVII ғасырдағы  Жетісу  мен  Сарыарқа 

жерлерін қалмақтардан азат етуші қолбасшы. Баһадүрдің есімі Шапырашты елінің ұранына айналған. 

Қарасай  батыр  Сарыарқаны  қалмақтардан  тазарту  соғысында  Орталық  Қазақстан  жерінде  қайтыс 

болған. Оның Сұраншы, Саурық секілді ұрпақтары да батыр болған. 

Сүйінбай  жиын,  тойларда  ақындармен  айтысып,  ел  арасындағы  шиеленіскен  дау-дамайларға 

кесім-бітім  айтумен  бірге,  Сұраншы  мен  Саурық  сияқты  ел  қорғаған  батырларға  ақыл,  кеңес  беріп, 

оларға  бағыт  сілтеп  отырған  ақылгөй  абыз  ақын  болған.  Ол  туралы  мынандай  дерек  бар.  Бірде 

Қоқанның қолы Тілеуғабыл елін шауып кетеді. Сол елдің екі қариясы  Қарғалы  жайлауында жатқан 

Сұраншы  батырға  хабар  бермекші  болып,  атқа  мініп  шығады.  Жол-жөнекей  Майтөбе  бауырында 

жайлауда отырған Сүйінбайға  келіп, оған  бар  жағдайды  айтып, барлығы  Сұраншы  батырға  барады. 

Сонда Сүйінбай былай деген екен: 

 

жүктеу/скачать 492,07 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: