Микробиология тарихында Рим профессоры
жүктеу/скачать 2,56 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 10- Дене тепе-теңдігі
| 9- қоршаған орта
Микроорганизмдер биосфераның кез келген жерінде болады және олардың болуы олар бірге өмір сүретін ортаға әсер етеді. Микроорганизмдердің қоршаған ортаға әсер етуі адамның бақылауымен белгіленген стандарттарға сәйкес пайдалы, зиянды немесе бейтарап болуы мүмкін. Микроорганизмдердің әсерінен пайда олардың қоршаған ортадағы метаболикалық белсенділігінің арқасында жүзеге асады. Биологиялық процестерді жүзеге асыру үшін олар энергиясын алатын өсімдіктер мен жануарларға қатысты жүзеге асырылатын іс-шаралар. Осылайша, қоршаған орта үшін улы материалдарды, мысалы, суға немесе құрлыққа төгілген майларды жоюдан тұратын биорепарат тұжырымдамасы бар. Биофильтрация және улы материалдардың өзгеру процестері тек микроорганизмдердің әсерінен мүмкін болады, өйткені қоршаған ортаны ластайтын бөлшектердің көп бөлігі бактериялардың әр түрлі түрлерімен ыдырауы мүмкін. 10- Дене тепе-теңдігі Адам ағзасында орналасқан микроорганизмдердің ең күрделі қауымдастықтары оны тепе-теңдікке немесе теңгерімсіздікке қабілетті. Осы себепті пробиотиктер сияқты қосылыстар организмнің ішкі процестерін реттеуге мүмкіндік беретін пайдалы бактериялардың қажетті дозаларын енгізу үшін жасалған. Ішектегі бактериялардың санын реттеу үшін бір пациенттің ішегінен екіншісіне материал енгізілетін биологиялық терапия бар. Осылайша ағзадағы өмірлік процестерді жүргізуге қажетті микроорганизмдер саны теңдестірілген болады. 2. Микроорганизмдердің таза дақылдары және оларды алу әдістерін сипаттаңыз. Шамамен сол жылдары, неміс мектебіРОБЕРТ КОН (1843 - 1910) басқарған микробиологтар. Кох өз зерттеулерін жұқпалы аурулардың этиологиясындағы микроорганизмдердің рөліне үлкен күмән тудырған кезде бастады. Оны дәлелдеу үшін Кох тұжырымдаған және «Генле-Кох үштігі» деген атпен тарихқа енген нақты критерийлер қажет болды. Триаданың мәні келесідей болды: 1) болжамды қоздырғыш микроб басқа ауруларда және дені сау адамдардан бөлінбеу үшін әрқашан тек осы ауруда анықталуы керек; 2) қоздырғыш микробты таза дақылда бөліп алу керек; 3) берілген микробтың таза культурасы адам ауруына ұқсас клиникалық-патологиялық көрінісі бар тәжірибелік ауру жануарларда ауру тудыруы керек. Тәжірибе көрсеткендей, барлық үш нүкте салыстырмалы түрде маңызды, өйткені аурудың қоздырғышын таза дақылда бөліп алу және тәжірибелік жануарларда адамға тән ауруды тудыру әрқашан мүмкін емес. Сонымен қатар, ауру қоздырғыштары сау адамдарда, әсіресе аурудан кейін табылған. Соған қарамастан медициналық микробиологияның дамуы мен қалыптасуының алғашқы кезеңдерінде ауруға қатысы жоқ көптеген микроорганизмдер науқастың денесінен бөлініп алынған кезде, триада аурудың шынайы қоздырғышын анықтауда маңызды рөл атқарды. Кох өз концепциясына сүйене отырып, сібір жарасымен ауыратын жануарларда бұрын табылған микроорганизмнің үштік талаптарына сай келетінін және осы аурудың нағыз қоздырғышы екенін ақыры дәлелдеді. Осы жолда Кох күйдіргі бактерияларының спора түзу қабілетін анықтады. Микроорганизмдерді зерттеудің негізгі әдістерін жасауда Кохтың рөлі зор. Осылайша ол микробиологиялық тәжірибеге қатты қоректік орталарда бактериялардың таза дақылдарын бөліп алу әдісін енгізді, алғаш рет микроб жасушаларын бояу үшін анилинді бояғыштарды қолданды және оларды микроскопиялық зерттеу үшін иммерсиялық объектілер мен микрофотографияны қолданды. 1882 жылы Кох өзі бөліп алған микроорганизм туберкулездің қоздырғышы екенін дәлелдеді, кейін ол Кох таяқшасы деп аталды. 1883 жылы Кох және оның әріптестері тырысқақ қоздырғышы - тырысқақ вибрионы (Vibrio Koch) анықтады. Микроорганизмдерді механикалық бөлу принципіне негізделген әдістер Дрыгалский бойынша шпательмен елеу... Қоректік ортасы бар 3 Петри табақшасын алыңыз. Зерттелетін материалдың бір тамшысы ілмекпен немесе пипеткамен 1-ші пластинаға жағылады және қоректік агардың бүкіл бетіне шпательмен сүртіледі. Содан кейін қалақша 2-ші ыдысқа ауыстырылады және шпательде қалған дақыл қоректік ортаның бетіне жағылады. Әрі қарай, шпатель 3-ші кесеге ауыстырылады және себу дәл осылай жүзеге асырылады. 1-ші пластинада колониялардың максималды саны өседі, 3-те - ең аз. Зерттелетін материалдағы микроб жасушаларының мөлшеріне байланысты микроорганизмнің таза культурасын бөліп алуға жарамды пластинкалардың бірінде бөлек колониялар өседі. Пастер әдісі (сұйылту әдісі).Зерттелетін материалдан стерильді сұйық ортада немесе пробиркалардағы физиологиялық ерітіндіде дәйекті, жиі он есе сериялық сұйылтулар сериясы дайындалады. Әрі қарай, материал әр түтіктен 1 мл көгалдарға себіледі. Пробиркалардың кейбірінде пластиналық ортаға жапқанда есептеуге болатын микроорганизмдер саны болады деп болжанады. Бұл әдіс зерттелетін материалдағы микроб санын есептеуге мүмкіндік береді. (Микробтардың саны – микроорганизмдердің өсуімен соңғы ыдыстағы колониялар саны материалдың сұйылту дәрежесіне көбейтіледі). Ортаның тереңдігінде елеуіш арқылы таза дақылды алу Кох әдісі (толтыру әдісі).Зерттелетін материалдың аз мөлшері 45-50°С-қа дейін салқындатылған балқытылған МПА бар пробиркаға енгізіледі, араласады, содан кейін сұйылтылған материалы бар қоректік ортаның бір тамшысы балқытылған МФА бар екінші пробиркаға жіберіледі және т.б. Сұйылтулар саны зерттелетін материалдағы микроорганизмдердің болжалды санына байланысты. Дайындалған микробтық сұйылтулар пробиркалардан стерильді Петри табақшаларына құйылады, түтік нөмірлеріне сәйкес нөмірленеді. Зерттелетін материалмен ортаны гельдендірілгеннен кейін шыныаяқтарды термостатқа салады. Қоректік орта пластиналарындағы колониялар саны материал сұйылтылған сайын азаяды. Ілмекпен себу (штрихпен себу).Қоректік агары бар бір Петри табақшасын алып, оны 4 секторға бөліңіз, ыдыстың түбінің сыртына бөлу сызықтарын сызыңыз. Зерттелетін материал ілмекпен бірінші секторға енгізіледі және онымен бүкіл сектор бойынша бір-бірінен шамамен 5 мм қашықтықта параллель сызықтар сызылады. Дәл осындай ілмекпен, агарға қатысты орнын өзгертпей, шыныаяқтың басқа секторларына бірдей сызықтарды сызыңыз. Агарға көп мөлшерде микроб жасушалары түскен жерде микроорганизмдердің өсуі тұтас сызық түрінде болады. Бөлек колониялар жасушалар саны аз секторларда өседі. Сонымен қатар, сұйылтылған аралас культура ерітінділерін ыдыстардағы қатты ортаның бетіне құюға болады. Сүзу әдісі.Ол зерттелетін материалды белгілі бір диаметрі бар арнайы сүзгілерден өткізуге және құрамындағы микроорганизмдерді өлшемі бойынша бөлуге негізделген. Бұл әдіс негізінен вирустарды бактериялардан тазарту үшін, сонымен қатар фагтар мен токсиндерді (сүзіндіде – таза фаг, тазартылған токсин) алу үшін қолданылады. Микроорганизмдердің биологиялық қасиеттеріне негізделген әдістер Асылдандыру үшін оңтайлы жағдай жасау Төмен температурада ілеспе микрофлораның көбеюін селективті басу үшін және психофилді немесе термофильді бактериялардың дақылдарын алу үшін оңтайлы температуралық режимді құру. Микробтардың көпшілігі 35-37°С жақсы дамиды, иерсиния 22°С жақсы өседі, лептоспира 30°С-та өсіріледі. Термофильді бактериялар басқа байланысты бактерия түрлерінің температуралық диапазонынан тыс температурада өседі (мысалы, Campylobacter 42 ° C температурада өсіріледі). Аэробиоз немесе анаэробиоз үшін жағдай жасау. Көптеген микроорганизмдер атмосфералық оттегінің қатысуымен жақсы өседі. Облигатты анаэробтар атмосфералық оттегінің болуын болдырмайтын жағдайларда өседі (сіреспе, ботулизм, бифидумбактериялар, бактериоидтар және т.б. қоздырғыштар). Микроаэрофильді микроорганизмдер оттегінің төмен мөлшері мен СО2 мөлшері жоғарылағанда ғана өседі (Campylobacter, Helicobacter). Байыту әдісі. Зерттелетін материал микроорганизмнің белгілі бір түрінің өсуіне ықпал ететін элективті қоректік орталарға егіледі. Шукевич әдісі.Зерттелетін материал агар қиғашының конденсациялық суына егіледі. Көбею кезінде конденсациялық судан микробтардың жылжымалы формалары агардың үстіне оның бетіне «жорғалап» таралады. Жаңа кесілген агардың конденсациялық суына культураның жоғарғы жиектерін електен өткізіп, оны бірнеше рет қайталау арқылы таза дақыл алуға болады. Сонымен, Proteus vulgaris, Clostridium tetani культурасын оқшаулау үшін материалды ортаның бетіне тигізбей, қиғаш тығыз ортасы бар пробирка түбіндегі конденсациялық суға егеді. Бұл микроорганизмдер қоршаған ортаның бетінде сусымалы өсуге (үйренуге) қабілетті. Қоректік ортаның төменгі бөлігінде ілеспе микробтар өседі, ал протей мен сіреспе микробтары қабықша түрінде жоғары қарай жайылып, агардың барлық еңісін алып жатыр. Жылыту әдісі.Спора түзетін таяқшаларды спора түзбейтін формалардан бөлуге мүмкіндік береді. Зерттелетін материалды су моншасында 80°С 10-15 минут қыздырады. Бұл жағдайда вегетативтік формалар өледі, ал споралар тиісті қоректік ортаға себілгенде сақталады және өнеді. Бактериостатикалық әдіс (ингибиция әдісі).Кейбір химиялық заттар мен антибиотиктердің микроорганизмдерге әртүрлі әсер етуіне негізделген. Кейбір заттар кейбір микроорганизмдердің өсуін тежейді, ал басқаларына әсер етпейді. Мысалы, пенициллиннің төмен концентрациясы грам-позитивті микроорганизмдердің өсуін тежейді және грам-терістерге әсер етпейді. Пенициллин мен стрептомицин қоспасы жіп тәрізді саңырауқұлақтар мен ашытқыларды бактериялық флорадан босатуға мүмкіндік береді. Күкірт қышқылы (5% ерітінді) микроорганизмдердің көпшілігін тез жояды, ал туберкулез таяқшалары осы жағдайларда өмір сүреді. Селективті факторлар көбінесе бактериостатикалық концентрациядағы ортаның құрамына кіретінін есте ұстаған жөн, сондықтан олармен бірге жүретін микроорганизмдер өміршең болып қалады және зерттелетін дақылдың колониялары кәдімгі қоректік ортаға ауыстырылғанда, олар алудың себебі болуы мүмкін. аралас мәдениет. 3. Фиксацияланған препараттарды дайындау бойынша алгоритм құрастырыңыз. Микроорганизмдердің фиксацияланған препараттарын даярлау. Микробиологияда осындай препаратты көбірек өолданады. Препаратты бояғанна соң микроскоппен қарайды. Фиксациялау деп микроскоппен қарайтын тірі объектіні алдын ала тез арада өлтіруді айтады. Сонда клетка ішіндегі заттар бүлінбей сақталып қалады. Ал фиксацияланған препарат шыныға жабысады да бояу жақсы сіңеді. Бұл әдіс заттық әйнекті дайындау, жұғындыны әзірлеу, кептіру, фиксациялау және бояу сияқты бірнеше жұмыстардан тұрады. Жұғындыны дайындау. Таза, майсыздандырылған заттық әйнекке құбыр суның бір тамшысын тамызады. Пробиркадан бактериологиялық ілемшекпен зарарсыздандырылған жағдайда микробтың бір түйірін іліп алып, тамшыда езеді. Суспензия қою болып кетсе, сумен сұйылту керек. Ол үшін қою суспензияның бір тамшысын екінші заттық әйнек бетіне су тамызып соған салып езеді. Жұғындыны жайып, бөлме температурасында немесе спиртовканың жалынының әлсіз жеріне ұстап кептіреді. Ыстық жалында кептіруге болмайды. Өйткені бұнда клетка белогы ұйып, оның пішіні мен құрылымы бұзылады. Кептірілген препаратты фиксациялайды. Жұғындыны фиксациялау. Фиксациялау кезінде микроорганизмдер өледі, әйнекке жабасып қалады. Сонда жұғындыдағы микробтар оңай боялады. Сонда жұғындыдағы микробтар оңай боялады. Фиксациялауды жалында жүргізеді. Заттық әйнектің микробы бар жағын жоғары қаратып, спиртовка жалынында әлсін-әлі қыздырып алады. Жалпы әйнек ысып, қолға бата бастағанда фиксациялауды тоқтатады. Билет 5
Микроорганизмдер Берги классификациясы бойынша прокариоттарға және эукариоттарға бөлінеді. Прокариоттардан ең жақсы зерттелген бактериялар 19 топқа бөлінеді. Эукариоттарға су өсімдіктері, саңырауқұлақтар және қарапайымдылар жатады. Бактериялар негізінде бір клеткалық хлорофилі жоқ организмдер болады. Олардың мөлшері микрометрмен өлшенеді және бактериялардың орташа мөлшері 0,1 - 28мкм арасында болады. Пішініне қарай бактериялар негізгі 3 топқа бөлінеді: 1. шар тәрізді (коккалар) 2. таяқша тәрізді (бактериялар, бациллалар және клостридиялар) 3. ирекше тәрізді (вибриондар, спириллалар, спирохеталар) КОККАЛАР Монококкалар Диплококкалар Стрептококкалар Тетракоккалар Стафилококкалар Сарциналар ТАЯҚША ТӘРІЗДІ Бактерилар Бациллалар Клостридиялар ИРЕКШЕ Вибриондар Спириллалар Спирохетталар Шар тәрізді бактериялардың пішіні дөңгелек, элипс, ланцет және бұршақ тәрізді болуы мүмкін. Шар тәрізділер (коккалар) орналасуына байланысты мынадай топтарға бөлінеді: А. Микрококкалар - пішіні дұрыс дөңгелек тәрізді, бір - бірінен ретсіз орналасады. Б. Диплококкалар - екі-екіден, қосақталып орналасады және пішіні бұршақ тәрізді болуы мүмкін. Диплококкалардың патогенді өкілдері: пневмококк (пішіні ланцет тәрізді), менингококк және гонококк (пішіні бұршақ тәрізді). В. Стрептококкалар - өзаратіркескен, тізбектәрізді. С. Стафилококкалар - жүзім тәрізді топтасып орналасады. Д. Тетракоккалар- төрт- төрттен орналасады. Е. Сарциналар - сегіз - сегізден орналасады. Коккалар спора, капсула түзбейді (пневмококкадан басқалары). Грамм бойынша боялады, тек менингококк және гонококк боялмайды. Коккалардың адамда ауру қоздыратын өкілдері стафилококкалар, стрептококкалар, менингококкалар, гонококкалар және басқалары сиректеу 1. Монококкалар 2.Диплококкалар 3.Стрептококкалар 4. Тетракоккалар 5.Стафилококкалар 6. Сарциналар Таяқша тәрізді бактериялар (бациллалар, клостридиялар) пішіні таяқша тәрізді, олардың мөлшері (ұзындығы, қалындығы) және шеттерінің пішіні әр түрлі болады. Көлеміне қарай олар келесі топтарға бөлінеді: ұсақ - бруцеллалар, туляремия таяқшасы; орташа -ішек тобының бактериялары; ірі - түйнеме таяқшасы, сіреспе таяқшасы. Шеттерінің конфигурациясына (пішіні) қарай келесі топтарға бөлінеді: Дөңгелектенген - ішек таяқшасы. Шауып тастағандай - түйнеме таяқшасы. Ұшталған - (сүйір) оба қоздырғышы, қалындау - күл қоздырғышы. Орналасуына қарай: A. Диплобактериялар және диплобациллалар - қосақталып орналасқан (пневмония бактериялары). Б. Стрептобактериялар - тізбектеліп орналасқан (жұмсақ шанкр қоздырушысы). B. Стрептобациллалар - тізбектеліп орналасқан (түйнеме қоздырушысы). С. Ретсіз орналасқан - ішек таяқшасы, дизентерия таяқшасы. Таяқша тәрізді микробтардың арасында Грам - оң (күл, туберкулез таяқшалары) және Грам - теріс (ішек тобының бактериялары) түрлері кездеседі. Таяқша тәрізді бактериялардың көпшілігі спора түзбейді (ішек, дизентерия, іш сүзегі, туберкулез таяқшалары). Спора түзетін таяқшалар Грам әдісімен оң боялады. 1. Бактериялар 2. Бациллалар 3.Клостридиялар Ирекше тәрізділерге - вибриондар, спириллалар, спирохеталар кіреді. Вибриондар үтір тәрізді болады. Олардың басты өкілі -тырысқақ вибрионы. Спириллаларда бір немесе бірнеше ирек болады. Спирохеталардың пішіні штопор тәрізді, иректерінің саны әртүрлі болады. Ирекше тәрізділер Грам әдісімен теріс боялады. Олардың тинкторияльдық қасиетін анықтау үшін Романовский - Гимза бояу әдісін қолданады. Санитарлық-индикаторлық микроорганизмдерге сипаттама беріңіз, олардың маңызын дәлелдеңіз. Санитарлық-көрсеткіш микроорганизмдерге қойылатын талаптар. Адамдар мен жануарлардың организмінде болатын қалыпты микрофлоралардың барлықтары бірдей санитарлық-көрсеткіш микроорганизмдер қатарына жатқызылмайды. Санитарлық-көрсеткіш микроорганизмдерге келесі талаптар қойылған: 1.адамдар мен жануарлардан бөлінетін заттарда әрдайым кездесіп, қоршаған ортаға көп мөлшерде түсіп отыруы; 2.адам мен жануарлардың организмінен басқа табиғи резервуарының болмауы; 3.сыртқы ортада тіршілігін сақтау мерзімі патогенді микроорганизмдердің тіршілік ету мерзімімен сәйкес келуі; 4.сыртқы ортада көбейе алмауы; 5.қоршаған ортада өздерінің биологиялық қасиеттерін сақтай алуы; 6.оларды бір-бірінен ажыратып балауға мүмкіндік беретін типтік қасиеттерінің болуы. Санитарлық-көрсеткіш микроорганизмдер қатарына ішекте мекендейтін қалыпты микрофлоралардың ішінен – ішек таяқшасы тобының бактериялары, энтерококтар, сульфитті редукциялаушы анаэробтар (көбінесе Clostridium perfringens), Proteus туысына жататын бактериялар, ішек бактериофагтары, ал жоғарғы тыныс жолдарының кілегей қабықшаларында тіршілік ететіндерден – Streptococcus viridans, Streptococcus haemolyticus және Staphylococcus aureus жатады. 3. Тығыз қоректік ортаға себілген жасушалар санын анықтау жолын сипаттаңыз (Кохтың табақша әдісі). Микроорганизмдердің субстраттардағы санын анықтау үшін бірнеше әдістер қолданылады.Оларға: микроскоп арқылы тікелей санау, боялған фиксацияланған екпелерге санау, мембранды фильтрлерде, Кох әдісі арқылы немесе тығыз бетте санау және сұйық қоректік ортада санау әдістері. Тығыз және сұйық қоректік ортада санау үшін тіршілікке бейім микроорганизмдер саналады. Микроскоп арқылы тікелей санау оларды толық қамтуға мүмкіндік береді. Бұл жерде бірақ, өлі клеткаларда саналып кетеді.Сондықтан олар дәл көрсеткіш бермейді. Тығыз қоректік ортада санау. (Кох әдісі.) Бұл әдістің ерекшелігі өсіп тұрған колонияларды санайды. Бұл жерде әр колония бір клетканың бөлінуінің нәтижесі. Егу әдісі 3 кезеңнен тұрады: 1. Ерітіндіні дайындау. 2. Петри табақшасына тығыз қоректік ортаға егу. 3. Өскен колонияларды санау. Мына формула бойынша 1мл – дегі клеткалар санының орташа мөлшерін анықтайды. М = а .10n | v М- 1мл микроорганизмдер саны. а- Петри табақшасындағы микроорганизмдер колониясының орташа саны. n- егу саны. v- егуге алған суспензия мөлшері. Билет 6
Бактериялардың классификациясы жүктеу/скачать 2,56 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|