20
The article describes the principle actions and technology scheme of the machine to
automatically sort eggs into categories. The principal difference between the considered machines
from existing analogues is to divide the eggs into categories flow: all technological operations, the
supply of eggs in the control zone, acquisition and image processing, classification. Separation of
the eggs on the category of place in dynamic conditions, which enables improved performance
sorting process twice.
Ключевые слова:
яйцо, техническое зрение, машина, алгоритм, критерии, автоматика,
сортировка, показатели качества, ритм 8 – 3, камера.
Введение
Птицеводство является наиболее интенсивной отраслью сельского хозяйства и
направлено на обеспечение продовольственной безопасности страны. По статистическим
данным в 2014 году в мире произведено 800 млрд. яиц. Россия производит около 40 млрд.
яиц, Казахстан в 2014 году произвел более 4,0 млрд. яиц. Для обеспечения население
куриными яйцами, из расчета 292 яиц на душу населения, производство яиц в РК
необходимо к 2020 году довести до 5-5,5 млрд. штук. В условиях конкуренции актуальным
становиться совершенствование технологии и технологического оборудования для
производства, сортировки и реализации продукции. На сортировку и упаковку яиц
затрачивается огромные средства и трудовые ресурсы. Основными недостатками ручной
сортировки является неточность и большие затраты ручного труда. Производительность
ручной сортировки составляет менее 1000 яиц в час. Поэтому средняя птицефабрика,
производящая 300-500 тысяч яиц в сутки вынуждена содержать до 100 сортировщиц.
Человек физически не в состоянии обнаружить многие дефекты (яйца неправильной
формы, насечка скорлупы, мраморность и др.), неточно определяет и категории яиц по
массе. Поэтому большинство производителей широко применяют яйцесортировальные
машины и комплексы.
Основная часть
Производством яйцесортировальной техники занимаются известные фирмы:
STAALKAT, МОВА, DIAMOND, ORION, VEGA, Inter Compacta, PasPerform и другие. В
России ОАО «Инструментальный завод Сибсельмаш» выпускает яйцесортировочные
машины «Ритм 8 – 3» и «Ритм 16 – 6». Они предназначены для автоматического
взвешивания и сортировки яиц массой от 35 до 80г на 5 категорий. Принцип, заложенный
в основу действия большинства существующих машин, основан на взвешивание каждого
яйца и разделения их на категории по весу, поэтому быстродействие машины
ограничивается необходимостью фиксации яйца для взвешивания и инерционностью
весового механизма. Инкубационные яйца сортируют вручную с использованием
полуавтоматических линий для овоскопирования и отбраковки некондиционных яиц
органолептическим методом. Разделение яиц на условный брак и кондиционные
затрудненно из-за отсутствия критериев браковки и субъективности их визуальной оценки.
Проведенный анализ в ходе выполнении исследований показал, что в партии
инкубационных яиц, отобранных на инкубацию органолептическим методом, содержится
от 10 до 15 процентов яиц, несоответствующих предъявляемым требованиям стандарта по
размерам (массе) и форме. Известные яйцесортировальные машины ведущих фирм не
обеспечивает отбраковку нестандартных по форме яиц. Наиболее перспективным
направлением дальнейшего совершенствование процесса сортирования яиц является
создание роботизированных технологических конвейеров с применением системы
технического зрения и автоматического распознавания показателей качества яиц с
последующим распределением исходного потока на категории по показателям качества.
Принципиальным отличием идеи проекта, который реализуется в Казахском национальном
аграрном университете совместно с Русенским университетом им. А.Кънчева по гранту
МОН РК, от существующих аналогов заключается в разделении яиц на категории по
Annotation
21
размерам и отделения яиц нестандартной формы в потоке [1]. Все технологические
операции; подача яиц в зону контроля, получение и обработки изображения,
классификация, разделения яиц на категории происходят в движении, что обеспечивает
возможность повышения производительности процесса сортировки не менее чем в два раза.
Использование возможностей системы технического зрения для определения показателей
качества и сортирования яиц открывает перспективы повышения производительности и
точности выполнения необходимых измерений с автоматической обработкой и передачей
информации о параметрах яиц. В КазНАУ разработаны экспресс метод и
автоматизированное устройство для определения показателей качества инкубационных яиц
с использованием IT-технологий. Экспресс метод испытан в лабораторных и
производственных условиях. Устройство состоит из камеры, компьютера с программным
обеспечением «LabVIEW» для обработки изображения, штатива, рабочей поверхности.
Инкубационные яйца поштучно устанавливают на рабочую поверхность под камеру. По
команде оператора устройство осуществляет обработку изображения объекта. По
результатам обработки изображения оператор сортирует яйца на два класса: кондиционные
и брак. Результаты лабораторных экспериментальных исследований процесса отбора яиц
показали, что использование отобранных на экспериментальном устройстве яиц
обеспечило повышение вывода полноценных цыплят в среднем на 4,9% по сравнению с
контрольной партией яиц отобранных вручную [2, 3]. Устройство позволяет определять
большой и малый диаметр яйца, площадь, периметр, с последующим вычислением индекса
и коэффициента формы. Известно, что масса яйца пропорциональна его размерам и может
быть определена через площадь продольного сечения. Вместо индекса формы (К1)
использован коэффициент формы (К), равный отношению квадрата периметра к площади,
значение которого не зависит от ориентации яйца относительно веб-камеры. На
автоматизированном устройстве вместо массы определяется площадь продольного
сечения, а вместо индекса формы определяется коэффициент формы бесконтактным
способом. Полученные результаты теоретических и экспериментальных исследований
заложены в основу разрабатываемой машины для автоматической сортировки яиц на
категории.
Научная новизна
принципа заложенного в основу действия машины заключается в
том, что используются метод бесконтактного определения параметров и разделения яиц на
категории в потоке. Для проведения исследований изготовлена экспериментальная
установка на базе яйцесортировочной машины «РИТМ 8 – 3», которая позволяет
определить геометрические параметры яиц в режиме реального времени. Общий алгоритм
работы машины заключается в следующем: исследуемый объект подается в зону контроля
смарт-камеры, полученное изображение передается в встроенный микропроцессор с
установленным программным обеспечением LabVIEW, в среде которая разработана
специальная программа и алгоритм анализа и классификации параметров яйца, далее
полученные данные отправляются в контроллер, где формируются команды управления
работой пневмоклапанов, которые воздушным потоком направляет яйца в латки
соответствующей категории [1].
На рисунке 1, обозначены аппаратные составляющие технологической линии машины
для сортировки яиц по размерам и форме в потоке, на которую получен патент РК на
полезную модель [1].
22
1 – Конвейер ориентации и вращения яиц; 2 – Смарт-камера;
3 – Контроллер; 4 – Поперечный линейный транспортер; 5 – Компрессор;
6 – Датчики индуктивные; 7 – Пневмоклапаны (сбрасыватели); 8 – Лоток с
нестандартными яйцами; 9 – Лотки для яиц различных категорий.
Рисунок 1 – Технологическая линия разделение инкубационных яиц на категории на базе
системы технического зрения
Яйца подаются на конвейер ориентации и вращения, которая выстраивает их в три
ряда, с помощью специальных приспособлений яйца перекладывается на перемещающий
механизм в один ряд по отношению к объективу смарт камеры. При попадании в зону
контроля камеры каждого яйца, срабатывает индуктивный датчик, который подает сигнал
на процессор смарт-камеры, и она захватывает изображение, производит анализ, выделение
объекта от общего фона изображения и определяет его параметры (периметр, площадь и
коэффициент формы) и отправляет информацию в дискретной форме на контроллер.
Контроллер в зависимости от полученных значений параметров подает сигнал на
соответствующий исполнительный механизм, для разделения яиц на категории и сброса
яиц в соответствующий лоток.
Заключение
Принципиальным отличием принципа действия рассматриваемой машины от
существующих аналогов, которые разделяют яйца на категории по массе, заключается в
разделения яиц на категории по размерам и отделения яиц нестандартной формы и
дефектами скорлупы в потоке. Все технологические операции: подача яиц в зону контроля,
получение и обработки изображения, классификация, разделения яиц на категории
происходят
в
движении,
который
обеспечивает
возможность
повышение
производительности процесса сортировки не менее чем в два раза по сравнение с
существующим методом разделения яиц на категории по массе. По значению площади
продольного сечения изображения, яйца разделяются на категории по размерам (массе). По
значению коэффициента формы, который определяется как отношения квадрата периметра
к площади продольного сечения изображения яйца, отделяют яйца, имеющие
нестандартную для инкубационных яиц форму. Использование частотно регулируемого
электропривода обеспечивает возможность регулирования производительности машины и
снижение потребление электроэнергии.
23
Литература
1. Патент РК на полезную модель №1138 Алиханов Д.М., Молдажанов А.К., Яцевич
А. Машина для сортировки яиц по размерам и форме. Сведения опубликованы 15.08.2014,
бюл. №8.
2. Алиханов Д.М., Молдажанов А.К. Установка для автоматизированного определения
геометрических параметров яиц на базе системы технического зрения. Материалы
Международного конгресса машиностроителей «NTS po MASHINOSTROENE Conference
fee MTM» Болгария, Варна, сентябрь 2014 года.
3. Alikhanov D., Shynybay Zh., Moldazhanov A., Daskalov P. Methods and results of
experimental research automated installation for definition of geometrical parameters potato tubers
on the basis of vision system. International Scientific, Scientific applied and informational journal.
Year LXI, Issue 9/2015, Bulgaria. ISSN 0861-9638.P.7-10. www.mech-ing.com.
УДК 63:378 (077)
ЛИЧНОСТНО-ПРОФЕССИОНАЛЬНО-ЗНАЧИМЫЕ КАЧЕСТВА ПЕДАГОГА
Аманбаева Э.А., Білəл Ф.Ə.
Казахский национальный аграрный университет
Аңдатпа
Мақалада педагогтың кəсіби маңызды тұлғалық сапаларының жалпы түсініктемесі
қарастырылған.
Annotation
In the article the questions of general concept are considered at personal-professional-
meaningful qualities of teacher.
Ключевые слова:
профессионализм, профессионально-педагогическая направлен-
ность, педагог, самообразование, профессиональные качества, самосовершенствование.
Совокупность профессионально необходимых качеств и других особенностей
педагога определяется как профессиональная готовность к педагогической деятельности. В
ее составе выделяют, с одной стороны, психологическую, психофизиологическую и
физическую готовность, а с другой - научно-теоретическую и практическую
компетентность как основу профессионализма.
В структуре личности педагога особая роль принадлежит профессионально-
педагогической направленности. Она является той основой, вокруг которой формируются
основные профессионально значимые свойства личности педагога. Профессионально-
педагогическая направленность - система эмоционально-ценностных отношений,
задающая иерархическую структуру доминирующих мотивов личности педагога,
побуждающих его к утверждению в педагогической деятельности и профессиональном
общении.
Среди личностных качеств педагога особое место занимает педагогический долг,
самоотверженность и ответственность. Руководствуясь чувством педагогического долга,
педагог всегда спешит оказать помощь детям и взрослым, всем, кто в ней нуждается, в
пределах своих прав и компетенции; он требователен к себе, неукоснительно следуя
своеобразному кодексу педагогической морали.
24
Педагогический такт во многом зависит от личных качеств педагога, его кругозора,
культуры, воли, гражданской позиции и профессионального мастерства. Он является той
основой, на которой вырастают доверительные отношения между педагогамии учащимися.
Особенно отчетливо педагогический такт проявляется в контрольно-оценочной
деятельности педагога, где крайне важны особая внимательность, справедливость, такт.
Современный педагог должен хорошо ориентироваться в различных отраслях науки,
основы которой он преподаст, знать ее возможности для решения социально-
экономических, производственных и культурных задач. Но этого мало - он должен быть
постоянно в курсе новых исследований, открытий и гипотез, видеть ближние и дальние
перспективы преподаваемой науки.
В.А.Сластенин, обобщая содержание направленности педагога, выделяет основные
качества его личности: высокая гражданская активность и социальная ответственность;
любовь к детям, потребность и способность отдавать им свое сердце; подлинная
интеллигентность, духовная культура, желание и умение работать вместе с другими;
высокий профессионализм, инновационный стиль научно-педагогического мышления,
готовность к созданию новых ценностей и принятию творческих решений,
индивидуальный стиль педагогической деятельности; потребность в постоянном
самообразовании и готовность к нему; физическое и психическое здоровье,
профессиональная компетентность [1].
Педагог должен владеть определенными педагогическими умениями, чтобы быть
компетентным. Педагогические умения подразделяются на несколько групп в зависимости
от функций педагогической деятельности. Например, при проектировании содержания он
должен уметь адаптировать учебный материал, учитывая возможности учащихся при его
усвоении, обладать способностью к предвидению типичных затруднений школьников на
уроке, уметь варьировать формы и методы объяснения нового материала.
Исследователи отмечают обязательность таких личностных качеств как адекватность
самооценки и уровня притязаний, определенный оптимум тревожности, обеспечивающий
интеллектуальную активность педагога, целеустремленность, настойчивость, трудолюбие,
скромность,
наблюдательность,
контактность.
Специально
подчеркивается
необходимостьтакого качества как остроумие, а также ораторских способностей,
артистичности натуры. Особенно важными являются такие качества педагога,как
готовность к пониманию психических состояний обучающихся и сопереживанию, т. е.
эмпатия, и потребность в социальном взаимодействии.
Большое значение придается исследователями и «педагогическому такту», в
проявлении которого выражается общая культура педагога и высокий профессионализм его
педагогической деятельности и направленности [2].
Учитывая возросший уровень знаний современных обучающихся, их разнообразные
интересы, педагог и сам должен быть для своих воспитанников высоким примером
нравственности, носителем человеческих достоинств и ценностей.
Еще одним из основных профессионально значимых качеств личности педагога
является его «личностная направленность».
Педагогическая направленность – это мотивация к профессии педагога, главное в
которой действенная ориентация на развитие личности обучающегося. Развитию
педагогической направленности способствует сдвиг мотивации педагога с предметной
стороны его труда на психологическую сферу, интерес к личности обучающегося [3].
Состав профессионально значимых характеристик личности педагога довольно
обширен – он включает наряду с несколькими десятками социальных характеристик
несколько десятков психологических. Анализ исследований (Гоноболин Ф.Н., Крутецкий
В.Н., Кузьмина Н.В., Кулюткин Ю.Н., Сухобская Г.С. и др.) позволяет выделить следующие
основные профессиональные качества личностипедагога:
1) умственные;
25
2) дидактические (способность и умение перерабатывать материал науки в материал
учебного предмета, доступный учащимся; применять и развивать систему эффективных
методов обучения; обеспечивать обратную связь и т.д.);
3) перцептивные качества (умение и способность проникать в душевный мир
учащихся, развитая психологическая наблюдательность);
4) организаторские качества;
5)волевые профессиональные качества (умение преодолевать трудности, проявлять
настойчивость, выдержку, решительность, требовательность и др.);
6) коммуникативные;
7) тактичность;
8) педагогическое воображение, способность к распределению внимания;
9) динамизм личности – способность к волевому воздействию и логическому
убеждению;
10) эмоциональная устойчивость (способность владеть собой);
11) оптимистическое прогнозирование;
12) креативность.
Личностные качества педагога неотделимы от профессиональных (приобретенных в
процессе профессиональной подготовки и связанных с получением специальных знаний,
умений, способов мышления, методов деятельности). Среди них И. П. Подласый выделяет
научную увлеченность, любовь к своему профессиональному труду, эрудицию, владение
предметом преподавания, методикой преподавания предмета, психологическую
подготовку, общую эрудицию, широкий культурный кругозор, педагогическое мастерство,
владение технологиями педагогического труда, организаторские умения и навыки,
педагогический такт, педагогическая техника, владение технологиями общения, ораторское
искусство и другие качества [4].
Помимо личностных и профессиональных качеств педагог должен обладать рядом
умений, свидетельствующих о его предметно-профессиональной компетенции.
Педагог характеризуется наиболее развитыми профессионально-предметными,
личностными характеристиками и коммуникативными качествами в их совокупности.
Подводя итог, можно прийти к выводу, что личность современного педагога-
профессионала должна характеризоваться высокой культурой, нравственностью,
самоотдачей, благородством, умением заглядывать в будущее, высоким профессиональным
уровнем, стремлением к самосовершенствованию, максимальной реализацией своих
способностей.
Литература
1. Сластенин Ф.Н. Формирование личности учителя советской школы в
профессиональной подготовке. – М., Прометей, 1980.
2. Маркова А.К. Психология профессионализма. М., 2006.
3. Климов Е.А. Психология профессионала. М.; Воронеж, 2002.
4. Подласый И.П. Педагогика: 100 вопросов - 100 ответов: учеб. пособие для вузов/
И.П. Подласый.
26
БОЛАШАҚ КƏСІПТІК ОҚЫТУ ПЕДАГОГЫНЫҢ ӨЗІН-ӨЗІ ТАНЫТУ
ПРОЦЕСІНЕ ҚАТЫСТЫ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ
ОЙ-ПІКІРЛЕР
Аманова И.Қ., Абдигапбарова А.И.
Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті,
Қазақ ұлттық аграрлық университеті, Алматы
“Өзін-өзі таныту” ұғымы педагогикада, философияда, əлеуметтануда жəне
психологияда əр түрлі тұжырымдамалармен байланысты. Бұдан басқа шетелдік жəне
отандық зерттеушілер өзін-өзі танытуға қабілетті тұлға игеруі тиіс сапалар жиынтығын
анықтап көрсетеді. Ғылымда “өзін-өзі таныту” жəне “өзін-өзі танытатын тұлға”
ұғымдарының мəнін анықтау, олардың құрылымы, механизмі жəне қалыптасу шарттары
бір тұрғыдан қарастырылмағанын атап өткен жөн.
Өзін-өзі таныту ұғымын алғаш гуманистік психология тұрғысынан талдап, зерттеген
əйгілі ғалым А.Маслоу өзін-өзі таныту «адамның өзін-өзі жүзеге асыру, яғни өзі кім
болғысы келсе, соған жетуге ұмтылу талабын» білдіретіндігін жазған [1].
А. Маслоудың айтуынша, өзін-өзі танытуға ұмтылу тұлғаның мəні мен маңызын
құрайды, сондай-ақ бұл үнемі өзін-өзі танытуы, өз қабілеттерін көтеруі жəне олардың іске
асыруға, заттандыруға ұмтылуы. Бірақ адам өзін тек іс-əрекет кезінде ғана жүзеге асырады.
Адам іс-əрекетіндегі жүзеге асыру қажеттілігі іс-əрекеттегі қажеттіліктің мазмұны болып
табылады. Тұлға үшін іс-əрекет қажеттілігі мен өзін жүзеге асыру қажеттілігі біртұтас
болып есептеледі. Қазіргі кездегі педагогика мен психология тұлғаның өзіндік дамуы оның
өзін жүзеге асыру үрдісінде жедел қарқынды жүретіндігін айтады. Бұл үрдіс онтогенездің
кез келген кезеңіне тəн. Бірақ жинақталған дене күші жəне психикалық қуатқа қажеттілік
өзіндік сананың өсуімен мінез-құлық іс-əрекетінің сыртқы төмендеуден өзіндік төмендеуге
өтуі кезінде, жеткіншектік жаста əлдеқайда көкейтестірек болады. Осыған байланысты
болашақ кəсіптік оқыту педагогтары үшін өзін-өзі танытудың бағыттары мен əдістерін
анықтауда педагогтардың көмегі аса маңызды. Бұл өзін тану, өзін түсіну, өзіне деген қарым-
қатынасты ұйымдастырумен байланысты. Іс-əрекеттегі қажеттіліктер мен өзін-өзі жүзеге
асыруды жетілдірудегі қажеттіліктердің бірлігі іс-əрекетте өзін жүзеге асырудағы
қажеттілік немесе іс-əрекетте өзін-өзі таныту қажеттілігі студенттік жастың өмірлік негізі
болып табылатынын көрсетеді.
Ұлы адамдардың өмірбаяндарынан мысал келтіре отырып, А.Маслоу өзін-өзі
танытуда тұлғалардың өз қабілеттерін қолдану қуанышы көбінесе мінез-құлықтың дəлелі
болып табылады жəне қажеттіліктерін өзіндегі жоқпен қанағаттандыруға ұмтылатын
адамдармен ерекшеленеді деп есептейді [1].
Қазіргі кезде өзін-өзі таныту мəселесі əр түрлі бағытта – кəсіптік, тұлғалық,
отбасылық, əлеуметтік өзін-өзі анықтау мен өзін-өзі жүзеге асыру контексттерінде
қарастырылады. Э.Зеер [2], Е.А.Климов [3] жəне т.б. еңбектерінде кəсіби өзін-өзі анықтау,
онтогенездегі кəсіби қалыптасу кезеңдерінің мəселелері зерттелінген.
Қазақстандық
ғалымдар
өз
еңбектерінде,
атап
айтқанда,
И.Қ.Аманова
«самоактуализация» ұғымын психологиялық тұрғыдан «өзін-өзі таныту» деп аударып, бұл
феноменге қатысты əр түрлі психологиялық тұжырымдамаларды талдау негізінде өзін-өзі
таныту – бұл адамның өз ішкі адамгершіліктік болмысын, интеллектуалдық, творчестволық
мүмкіншіліктерін ашуға үздіксіз ұмтылысы, сондай-ақ өз бойында табылған қасиеттер мен
мүмкіншіліктерді ақиқат дүниеге белсенді таныту процесі деген анықтама берген [4].
Ал біздің пікірімізше, психологиялық тұрғыдан адамның өзін-өзі танытуы – оның өз
еріктік күш-жігері мен ішкі ынтасы негізінде əлеуметтік белсенділігін қоғамда танытып,
жүзеге асыруы.
27
Ғылыми əдебиеттердің талдауы болашақ кəсіптік оқыту педагог тұлғасының өзін-өзі
танытуы мəселесін қарастырудың үш сатысын бөліп көрсетуге мүмкіндік береді.
Философиялық деңгейде адамның қоғамдық əлеуметтік тірі жан ретінде адамзаттың
тұтастай дамуымен байланысты өзін-өзі танытуының мəні жəне шарттары қарастырылады.
Əлеуметтік деңгейде тұлғаның қоғамдағы өзін-өзі танытуының жолдары мен тəсілдері
туралы мəселелер шешіледі. Объект ретінде оның нақты əлеуметтік құрылымы
қарастырылады. Психологиялық деңгейде өзін-өзі таныту үш аспектіде қарастырылады:
а) қажеттілік ретінде (мұнда өзін-өзі танытуды мотивациялық негіз ретінде
қарастыру мүмкіндігі пайда болады);
ə) іс-əрекет ретінде;
б) осы іс-əрекеттің объективті жəне субъективті нəтижесі ретінде.
Мəселені қарастырудың педагогикалық аспектісі өзін-өзі таныту, өз қабілеттерін
жетілдіру, мақсатына ұмтылу, жеке тіршілік əрекеттерінің болашағын жобалау үрдістерін
ынталандыру құралдары мен жағдайларын жасауды білдіреді.
Əрбір жеке адам - əлеуметтік қатынаста саналы іс-əрекеттерді жүзеге асыратын нақты
қоғамның мүшесі. Сондықтан өздерін басқа адамдардан ажырата білетін, санасы жəне өзіне
тəн білімі, ерекшеліктері бар белгілі қоғамның мүшесін жеке адам деп атаймыз. Адамдар
басқа адамдармен өзара қарым-қатынасқа түседі. Адам бойындағы даралық қасиеттер оның
қарым-қатынасынан байқалады.
Қалыптасқан жеке тұлға өзіндік білімді, өмірде өзін белсенді жəне шебер көрсете
алған тұлға болып есептеледі. Жеке тұлға – бұл өздік шеңберін бұзып шығу, мəңгіліктің,
кеңістіктің, əмбебаптықтың шекарасына шығу.
Жеке тұлға - бұл интегративті жүйе, бөлінбейтін тұтастық. Жеке тұлғаны зерттеумен
айналысатын ғалымдар бұл тұтастықтың «өзегі» бар деп мойындайды. Оны «Мен-жүйе»
немесе «Мен» деп белгілейді. Жеке тұлғаның ең маңызды белгілері - оның саналылығы,
жауапкершілігі, қасиеті, бостандығы, даралығы. Жеке тұлғаның маңыздылығы оның
қасиеттері мен іс-əрекеттерінде қоғамдық прогресс тенденцияларының, əлеуметтік белгілер
мен қасиеттердің айқын жəне спецификалық көрініс табуы арқылы анықталады.
С.М.Жақыпов бойынша, тұлға психологиялық жүйе ретінде биологиялық ағзаның
əлеуметтік ортаға бейімделуінің нəтижесі бола отырып, осындай бейімделудің ең жоғарғы
деңгейін құрайды. Автор тұлғаның өзі қалыптасқан орта шеңберінде ерекше икемділік пен
адаптивтік мүмкіндіктерін динамикалылығымен сипатталатынын атап көрсетеді [5].
И.Қ.Аманова тұлға потенциалының толық ашылуында жəне оның белсенді өзін-өзі
жүзеге асыруында этностық өзіндік санасының позитивті қалыптасуының маңызы зор деп
есептейді [6].
Сонымен қатар, Изакова А.Т. өзін-өзі танытудың мағынақұраушы факторларының
кəсіби өзііндік анықталуына əсерін қарастырған [7]. Ал Жантекеев С.К. кəсіби дағдыларды
жаңғыртудың психологиялық-педагогикалық шарттарын жан-жақты талдады [8].
Қазіргі кезде көптеген білім беру саласында тұлғаның өзін-өзі таныту мəселесін
педагогикалық тұрғыдан зерделеген ғалымдар білім беру іс-əрекетінің субъектілері
студенттер мен оқытушылардың өзін-өзі жүзеге асыруы мен өзін-өзі жетілдіруіне
бағытталған білім беру жүйелерін жасауда А.П. Сейтешев [9], Б.Т. Кенжебеков [10], Г.К.
Айтжанова [11] жəне т.б.. Дегенмен, кəсіптік оқыту педагогының өзін-өзі таныту
мəселесіне жəне олардың білім беру ұйымдарында өзін-өзі жүзеге асыру мүмкіндігіне
байланысты мəселелер педагогика ғылымында жəне тəжірибеде əлі жеткілікті
қарастырылмаған. Бұл күндері бастапқы жəне орта арнаулы кəсіби білім беру ұйымдарында
болашақ кəсіптік оқыту педагогының тұлғалық мүмкіндіктерін арттыруға жəне олардың
өзін-өзі таныту қажеттілігін қалыптастыруға аса көңіл бөлінбей келеді. Кəсіптік оқыту
педагогының өзін-өзі танытуын педагогикалық қолдауын өз еңбектерінде А.П.Сейтешев
көпшілігінде тəрбие мəселесіне байланысты қарастырған.
Егер студенттерде адамгершілік сана мен мінез-құлықтың бірлігі болмаса, болашақ
кəсіптік оқыту педагогының өзін-өзі танытуына қол жеткізуі мүмкін еместігін атап өткен
28
жөн. Осыған байланысты біздің зерттеулеріміз анықтағандай, болашақ кəсіптік оқыту
педагогын педагогикалық қолдау шарттарының құрамындағы əртүрлі кедергілерді жеңуге
қабілеттілігі, ізгілікті көзқарасы, білім ортасын ізгілендірулерінің өлшемдері анықтап
берді.
Осыған байланысты педагогтар өз еңбектерінде оқушылардың сана мен мінез-құлық
бірлігіне моральды-еріктік сапалар мен мінез-құлықтың оптималды, моральды-еріктік өзін-
өзі реттеуінің қалыптасқан интегративті кешені негізінде қол жеткізілетінін атап көрсетеді.
Сана мен мінез-құлықты олардың бірлігінде тəрбиелеу, ондағы қарама-қайшылықтарды
жеңу
тұлғаны адамгершілікке тəрбиелеу үрдісінің мəні болып табылады. Вербалды жəне
практикалық əсер етулер үйлесімде болған кезде өзін ұстаудың қоғамдық тəжірибесін
санадан өткізген оқушылардың əсеріне қарай дамуындағы жеке тəжірибесінен көрініс
тапқан кездегі ақыл-ойға, сезімге, ерік-жігерге, көзқарасқа, сенім мен əрекетке, идеалға,
тəжірибе мен санаға, мінез-құлыққа мақсатты бағытталған жан-жақты тəрбиелік əсер
етулерді кешенді қамтамасыз ету оқушылардың сана мен мінез-құлық бірлігін
қалыптастыру мəселесінің əдістемелік шешімі болып табылады. Адамгершілік сана мен
мінез-құлық бірлігінде, атап айтсақ, ерік-жігердің жоғары адамгершілікті себептенуі
шешуші рөл атқарады. Мұндай себептердің ерекше рөлі, нəтижесінде сана мен мінез-
құлықтың бірлігіне алып келетін, тұлғаның мінез-құлқының оптималды, оң бағытталған
моральдық-еріктік өзін-өзі реттеуіне моральдық-еріктік белсенділік негізінде қол жеткізуге
болатындығымен айқындалады. Тұлғаның моральдық-еріктік жігері жоғары моральдық
позитивтік қажеттіліктерде қалыптасады.
Əдебиет көздерін талдау мен практикалық тəжірибе көрсеткендей, қазіргі кезде білім
беруде осы мəселеге зерттеушілік қызығушылық танылуда. Бірақ педагогикалық
контекстегі өзін-өзі танытуға арналған жұмыстар өте аз. Мəселені қарастырудың
педагогикалық аспектісі білім берудегі болашақ кəсіптік оқыту педагогының өзін-өзі
танытуындағы, соның ішінде сабақтан тыс іс-əрекетіндегі де үрдісін ынталандыратын
құралдармен қамтамасыз етуді жəне жағдай жасауды білдіреді.
Қоғам сұранысын қамтамасыз ету үшін болашақ кəсіптік оқыту педагогы арнайы
жоғары біліммен қатар, біліміне біліктілігі сай, жаңашыл, кəсіби шеберлігі
шығармашылықпен ұштасып жататын өзін-өзі жетілдіру, өзін-өзі дамыту, өздігінен білім
алу, өзін-өзі тəрбиелеу жəне өзін-өзі іске асыру жолдарын меңгеруі тиіс. Алайда əрбір
болашақ кəсіптік оқыту педагогы оқу тəрбие үрдісіндегі өзгерістерге ілесуі жеткіліксіз,
өйткені болашақ кəсіптік оқыту педагогының өзін-өзі танытуға дайын еместігі, өзін-өзі
жетілдіру, өзін-өзі дамыту, өздігінен білім алу, өзін-өзі іске асыру жəне өзін-өзі тəрбиелеуін
педагогикалық қолдау қажетті деңгейде емес екендігі белгілі.
Достарыңызбен бөлісу: |