Мұнай-газ кен орнына арналған

01.01.2015 жылдың мерзімі бойынша ұңғы жұмысының көрсеткіштерін фонтанды тәсілмен пайдалану 2.6.3-кестеде келтірілген.

Кесте 2.5.3

Ұңғы жұмысының көрсеткіштерін фонтанды тәсілмен пайдалану

2.5.3-кестеде келтірілгендей осы мәліметтерде фонтан қорының ұңғылары өзінің потенциалды мүмкіншіліктерін іске асырмайды (ΔР_ор=1,68 МПа) және оларды өнімді алуға механикалық түрде толық ауыстырады[10,64бет].

Графикалық тәуелділіктерде көрсетілгендей фонтандау әдісі қамтамасыз етіледі:

- ұңғы оқпанда 0,3 МПа кезінде сулану 70 %-ға дейін;

- ұңғы оқпанда 0,6 МПа кезінде сулану 60 %-ға дейін;

- ұңғы оқпанда 0,9 МПа кезінде сулану 50 %-ға дейін.

Осы мезгілде пайдалануда фонтандау шарттары кезінде диаметрі 73 және

89 мм сорап-компрессорлы құбырмен қамтамасыз етіледі. НКТ перфорация аралығына дейін түсіру қажет. Ұңғы оқпанын фонтандау АФК1-50×50×14 фонтанды арматурамен жабдықталған, жұмыс қысымы 14 МПа.

Кесте 2.5.4

Штангалы сораптарды дебит, сусулану және диаметр бойынша бөлу

Ұңғылардың потенциалды мүмкіндіктерін толық іске асыру үшін ТШСҚ жабдықталған, мыналарды ұсынуға болады:

- ұңғыны пайдалану тәсілін ауыстыру немесе айдау режимін ұлғайту, сорап беру коэффициенті 0,8 аспайды, қор 8 % құрайды;

- көлемнің ұлғаюы және өткізілетін жер астындағы жұмыстардың сапасы көтеріледі және өтімділігі аз ұңғыларда геолого-техникалық шаралар (ГТШ) сораптардың беру коэффициенті 0,3, қор 43 % құрайды.

Кесте 2.5.5

Сулану деңгейі бойынша ТШСҚ жабдықталған ұңғыларды бөлу

1279 ұңғы қаныққан қысымнан оптимальды ауытқу шамасында ұңғы түбіндегі қысымды қордың жартысынан жоғары (~52 %) пайдалану. осы барлық ұңғылар қорға енеді, оптимальді режимде жұмыс істейді.

452 ұңғыларда (18 %) қанығу қысымы ұңғы түбіндегі қысымнан төмен жұмыс істейді. Осы қорда ұңғылар тиімді болады, геолого-техникалық шараларды өткізу жолымен өтімділікті жоғарлату үшін жұмыстар өткізіледі.
2.6 Ұңғыны пайдалану кезінде кездесетін қиыншылықтарды алдын алу және олармен күресуді жүзеге асыру
Парафин шөгінділерімен күресу және алдын алу шаралары

Жер астындағы және жер үстіндегі қондырғыларда ұңғы ішіндегі түп аймағында парафинді - тұзды шөгінділер кездеседі, кен орында болатын негізгі қиыншылық факторлар осы[14,54бет].

Парафин шөгінділерінің қиыншылықтары кен орынның мұнай өнімі бар қабаттың аномальді қасиеттері анықталған, келесі төменгі анықтамаларда қарастырылған:

- мұнай өнімінің ішінде еріген парафин жоғары мөлшерде (25 % дейін) және асфальт-смолалы заттар (18 % дейін);

- парафинмен қаныққан мұнай температурасы қабаттың бастапқы температурасына тең немесе бір қалыпты;

- бастапқы қабат қысымы және мұнай газбен қаныққан қысым арасындағы құрылымды салыстырғанда үлкен өзгеріс байқалады;

Мұнайгазөндіру кәсіпорындары прафин шөгінділерін болдырмау және түзілген шөгінділерді тазарту үшін едәуір тәжірибе жинақтады.

1. 
   Мұнай және газ жинаудың жоғарғы қарқынды (0,981-1,47 мПа) саңылаусыздандырудың жүйерін қолдану;
   
2. 
   Бу қозғалу қодырғысын (БҚҚ) пайдалану;
   
3. 
   Мұнай эмульсияның түзілуіне болдырмау және парафин кристаллдарының өсуінің тежелуі үшін түптен немесе скважина сағасынан сулы мұнай ағысына берілетін беттік әрекетті заттар немесе парафин шөгінділері ингибиторларын қолдану,
   
4. 
   Тұралардың қыртысын азайту үшін әртүрлі реактрамен эпоксидты шайырмен және әйнекпластикалармен тұрбалдардың ішкі бетін жабу.
   
5. 
   Мұнай жоғарғы температурасын сақтауды қамтамасыз етіп отыратын жылу айырғышты қолдану,
   
6. 
   Резиналық шарларды (торпедоларды), оқтың- оқтын сұйық шығатын құбыр желісінен скважиналар сағасына кіргізетін (прафиннің жиналу барысымен) және топтың қондырғылардан алынатын қолдану.
   

Бу қозғалу қодырғысын (БҚҚ) пайдалану біршама тиімді әдіс болғанымен, ол әбден қымбат болып келеді. ППУА-1200/100 және ППУА-1600/100 қондырғыларын қолданады. Қондырғының жабдығы КРАЗ-250, КРАЗ-257, КРАЗ-260 автомобильдердің шассиінде қондырылған құрастыру рамасына бекітілген.

Қондырғы бу генераторынан суға арналған цистернадан қоректену және май сораптарынан жоғарғы қысымдағы желдеткіштерімен жетектеушіден, кузовтан, цистерна арналған жабудан, жанар- жағар май үшін ыдыстан, КИПИ және А аспаптарынан және тұрба тізбектер жүйесінен тұрады.

Бу генераторы қыздыру құрылғысында дизель отынын жаққан кезде жылу арқылы суды буға айналдыру үшін арналған тік дәл ирек қазан болып келеді. Қондырғының жұмыс барысын басқару және жұмысын бақылау автомобиль кабинасыган жүзеге асырады.

ППУА-1600/100 қондырғысының техникалық сипаттамасы.

Бу боынша өнімділігі, м³/с, 1,6

Бу қысымы, МПа 10

Бу температурасы, ⁰С 310

Су арналған цистерананың сыйымдылығы 5,2 м²

Қондырғы жұмысының қоры, сағат 3,5

Қазақстан кенорындарында парафиншөгінділері ингибиторлары болып химиялық заттардың кең ауқымды спектрі қолданылады. Олардың кейбір түрлерінің сипаттамалары 2.1 кестеде көрсетілген.

Кесте 2.6.1

Өзен кенорнында парафиншөгінділері ингибиторлары

Өндіруші	Реагент атауы	Реагент сипаттамасы
EXXON	CLEAR	Анионогендік көмірсутегі еріткішіне беттік әрекетті қосылу
ETROLITE	PD-72
	CF-23	Сұйық органикалық мұнайерігіштік реагент (модификатор)
	CF-2315	Шикі мұнайға сұйық органикалық мұнайерігішітік (депрессант)
BPC1	DWAX970	Араматтық ерітінді құрамында (шашыранды)
	DWAX950	Парафин ингибиторы
	DWAX ML 3399	Көмірсутегі ерітіндісіндегі сополимерлер қоспасы
BASF	SEPARARES	Алкилфенолэтаоксилат (парафин ингибиторы, диспергатор) негізінде заттардың қоспасы
	SEPARARES 3315	Органикалық ерітінділердің полимер ерітіндісі

Ингибиторлық қорғауды өткізудің міндетті түрдегі шартты асфальтшайырлық және парафиндік шөгінділерден (АСПО) жабдықты алдын ала тазалау болып табылады.

Осы мақсат үшін ерітінділер қолданылады. Олар келесі міндетті қызметті атқарады:

асфальтшайырлық және парафиндік шөгінділердің беттік қасиеттерін өзгерту, тұрбалар және жабдықтардың беттерінен асфальтшайырлық және парафиндік шөгінділердің ұсақ бөлшектер мұнай аластатылады.

Асфальтшайырлық және парафиндік шөгінділедің салмағын ерітеді.

Кейбір ерітінділердің сипаттамасы 2.7.1-кестеде көрсетілген. Асфальтшайырлық және парфиндік шөгінділерді аластатуға арналған және олардың қолдану технологиясына химиялық реагенттерді сайлау кенорындарында тәжірибелі- кәсіпшілік сынаумен дәлелденуге тиіс. Өз кезінде тұрбалардың ішкі бетін лактармен эпоксидтік шайырлармен жабу, эмальданған және футерленген тұрбаларды қолдану Қазақстан кенорындарында сынау кезінде өте жақсы қорытындылар берді.

Сурет - 2.6.2 Фильтр на ГУ-48

Өзен кен орынын игеруде ұңғыма түп аймағына жылулық әсер ету парафинді және шайырлы мұнай беретін ұңғыларда жүргізіледі. Мұндай ұңғыларды өңдіру барысында мұнай температурасының түсуі есебінен оны құрайтын компоненттердің фазалық тепе-теңдігі бұзылып, парафиндер мен шайырлардың еру қасиеті төмендейді де, ұңғыма түп аймағында, ұңғыма қабырғасында және көтергіш құбырларда шөгеді. Кеуектердің бітелуінен қабаттың фильтрациялық қасиеті төмендеп, ұңғыма өнімділігі де азаяды.

Ұңғыма түп аймағын ысытқан кезде, құбырлардағы, ұңғы қабырғасындағы, фильтрациялық аймақ пен кеуектердегі парафин-шайырлы шөгінділер балқып мұнай ағынымен жер бетіне шығады. Сонымен қатар, тұтқырлық төмендейді және мұнайдың қозғалғыш қасиеті артып, оның қабаттағы да қозғалысы жақсарады.

Қазіргі таңда әртүрлі тиімділігі жоғары жылулық әдістер қолданым тапқан. Олардың негізгі мақсаты жылу көзін тікелей ұңғының түп аймағына жеткізіп, оны белгілі температураға дейін қыздыру. Бұл жағдайда жер бетінен берілетін жылуға қарағанда жылуды жоғалтудан құтылуға болады.

Ұңғыма түп аймағын негізінен тереңдік электрқыздырғыштармен және газ қыздырғыштармен, ыстық мұнаймен, мұнай өнімдерімен, сумен және бумен, және де термохимиялық әсер ету арқылы қыздырады.

1960-1990 жылдар арасында асфальт-шайырлы шөгінділерін жою мақсатымен қысым аккумуляторымен АДС қамтылған термохимиялық әсер кеңінен қолданылған. Ұңғыма түп аймағы жылулық, порохтық зарядтардың жануынан болған химиялық және 30-150 кг отынның 1-5 сек арасындағы жанып үлкен көлемдегі порохтық газдар себебінен соққыламалы-механикалық әсерге ұшырайды. Соңғы фактор үшін ұңғыма туп аймағында әртүрлі бұзулуларға әкелетін. Сондықтан көптеген өндіріс орындары бұл әдістен бас тартып басқа термоимплозия, термогазохимиялық сынды термохимиялық әдістерге көшті.

Термобарохимиялық әдісте зарядтарды жағу ұзақ уақытқа (0,5 сағат) созылғаннан кейін ұңғыма түп аймағына оптималды әрі тиімді әсер тигізеді [2].

Термобарохимиялық әдіс (ТБХӨ) технологиясында ұңғыны өңдеудің үш әдісі ұштасады: порох зарядтарын қолданатын термогазахимиялық әсер, химиялық әсер, және имплозионды қондырғылар арқасында гидроимпульстік және депрессиондық әсер[6].

Қарастырып отырған технологиялар ұңғыманы өңдеудің толық циклін қамти алады – органикалық шөгінділерді балқытуға қажетті жылулық әсер, бейорганикалық минералды шөгінділерді жоятын химиялық және гидроимпульстік, ұңғыма түп аймағындағы жылжымалы шөгінділерді жойып, тереңдік сораптық құрал-жабдықтардың кедергісіз жұмысын қамтамасыз ететін депрессионды әсер. ТБХӘ технологиясын қолданғандағы ұңғы өнімділігінің артуы 3 есе және одан да көп.

ТБХӘ технологиясының негізгі ерекшеліктері:

Өңдеу СКҚ немесе геофизикалық кабельмен түсірілетін құрал–жабдықтар жиынтығымен атқарылады.

Ұңғыманың түп аймағы бірмезгілде келесідей әсерге ұшырайды:

термогазохимиялық (ТГХӘ) әсер – перфорация интервалында АДС-5 қысым аккумуляторы негізінде порохты зарядтарды жағу. Жанатын отынға жану жылдамдығының төбен сызықтарына тән, ТБХӘ-ні ұзақ уақытқа дейін қамтып тұра алатын 10-30 минут

химиялық әсер-отынның ыссы жану өнімдерінен қызған ыстық газтәрізді химиялық реагенттер перфорация интервалынабірегей газсұйық ағынымен келеді.

Термобарохимиялық технологияның техникалық ерекшеліктері.

ТБО-01 технологиясы.

ТБО-01 технологиясы геофизикалық кабель арқылы атқарылып келесідей операцияларды қамтиды:

ұңғыма түп аймағын өңдеуге дейінгі ұңғы параметрлерін анықтау.

ұңғыны дайындау.

ұңғы түп аймағына геофизикалық қысым аккумуляторы АДС-5, химреагент пен клапандық жүйелермен қамтылған ауалық депрессиондық камерадан тұратын үш контейнерді жеткізу.

пакер жоқ жағдайда ұңғыма сағасын герметизациялау керек.

термобарохимиялық әсер

құрылғыны жер бетіне қайта көтеру.

ТБХӘ үшін келесі шарттарды қарастыру керек. Негізгі шарттар:

Шоғырды ашқаннан кейін қабат қысымы бастапқы қысымнан 70% аз болмауы керек.

Пайдалану барысында ұңғыманың түп аймағының бітелуінен ұңғыма дебитінің 2-1,5 есе төмендеуі (қабаттың ұңғыма түп аймағында парафин мен асфальт-шайырлы қосылыстардың шөгуі, бірақ қабат қысымының төмендеуі әсерінен емес).

Ұңғыма тереңдігі: құбырлық технология үшін 2000 м-ге дейін, кабельді технология үшін 2500 м-ге дейін.

Ұңғыманың өңдеуге дейінгі сұйықтық бойынша дебиті 20 м³/ тәу.

Коллектор қалыңдығы 2-20 м арасында.

Түптегі температура 90⁰С-дан аспайды.

Өнімнің сулануы 80%-дан кем.

Шегендеу тізбегінің жоқ болуы.

Бұл технология бойынша 8 ұңғыма өңделген. 2006 жылы бұл ұңғымалар 529 тәулік бойы жұмыс істеп, бір ұңғыға дебиттің орташа өсімі 2,1 т/тәулік. Өңдеу тиімділігі 76%. Өзен кенорнындағы ТБХӘ әдісін қолданылуы ұңғыма қабырғасындағы парафиндер мен тұздардың шөгуі әсерінен сағасын герметизациялау қиынға соқты. Сол себепті алғашқы екі ұңғыда(№ 5216, 5992) құрал-жабдықтар қабат түбіне жетпей қалды, ұңғы жөндеу бригадаларының оларды шаюы мен қырғыштарымен өңдеуіне қарамастан. Бұл ұңғымалардағы өңдеу тек үшінші түсірілімде ғана іске асты.

ТБХӘ технологияларында порохты зарядтар салмағы өте үлкен маңызға ие. Зарядтың жетіспеушілігінен жеткілікті дәрежеде қызу журмей, тиімділігі де төмен болады. Жұмыстар тиімділігі зарядтың салмағын көбейткенде болады. Зарядтың салмағын өте көбейту себебінен де ұңғыма түп аймағы қатты қызып, тиімділік кеуектердің парафин шөгінділерінен төмендейді.

Себебі, 120-140⁰С арасында парафиндер кокс түзу процессі арқасында қатты күйге өтеді.

Зерттеулер нәтижесінде ұңғыма дебитінің өсімінің порох зарядтарынан тәуелділігі алынды (Өзен кенорны бойынша). ТБХӘ технологиясының төмен тиімділігі 3-5кг/м кезінде көрінді. Тиімділік заряд салмағы төмендегенде де өсіргенде де байқалады. Бұны заряд салмағының 3-5кг/м болғанда органикалық шөгінділердің қатты қызуы болып, олардың кокстелуімен түсіндіріледі. Салмақтың аз болуы есебінен тек жылулық әсермен парафин шөгінділерінің аққыштығы болады. Зарядттың үлкен салмағы қабаттың газогидрожарылуына әкеледі де, жаңа каналдар мен жарылымдарды түзіп, ұңғыма түп аймағы қабатының өткізгіштігін арттырады. Өзен кенорнында аз төмендегіш ұңғылар дебитінің (алевролит, тығыз құмтастар) үлкен қорының бар екенін ескеріп, ТБХӘ әдісінің келесі нұсқауларын ұсынуға болады:

-механика-гидравликалық түрдегі ұңғыма қабырғасына тірелетін пакерлік құрал-жабдықтар қажет.

-зарядты жаққаннан кейін қабатқа гидросоққыларсыз жұмсақ депрессионды әсер етуі керек, мысалы, ұңғымадағы деңгейдің түсуі.

Сонымен бірге ТБО-01 кабелі технологиясында заряд салмағынан дебиттің өсімінің тәуелділігі байқалды. Заряд салмағы 0,7 кг/м болғанда жұмыс тиімділігі 40%-ды құрайды. Заряд салмағын өсіре отырып тиімділікті 1,2-1,8 кг/м-ге де 100%-ға жеткізуге болады.

ТБХӘ-ден кейін 2 ұңғыма сағасындағы температура өзгерісінің өлшеу профилдері жүргізілді. Өлшеулер порохтық зарядтардан төмен орналасқан, берілген тереңдіктегі өлшеу нүктелерімен тартылған автономды электронды манотермометрмен анықталды. Зарядтың 16-18 кг болып, оны 0,5 сағат жаққаннан кейін температура өсімі 62-ден 82-85⁰С-ға дейін қамтамасыз етілді. Жылулық әсер ұңғыма сағасымен 40-50 м-ге таралып, төменге аралыққа максималды 10-20 м жетті.

Өзен кенорны жағдайында бір ұңғымаға шаққандағы мүмкін өсім (ТБХӘ технологиясын қолданнан кейін) орта есеппен алғанда 5,2 т/тәу болады (егер заряд салмағы 1-2 кг/м шарты орындалса).

Ұңғыманың түп аймағына әсер етудің бұл жолы ұңғыма түбін ыссы қышқылмен өңдеуден енгіз алады. Ал қышқылдың қызуы магний немесе оның балқымаларының (МЛ-1, МА-1 және т.б) тұз қышқылымен экзотермиялық реакцияға түсу себебінен. Ол үшін СКҚ аяғында орнатылатын реакциялық ұштықтан HCl-дың жұмыс ерітіндісін айдайды. Сол кезде келесідей реакция жүреді:

Ерітіндінің әртүрлі температурасын алу үшін қажетті 15%-тік тұз қышқылының ерітіндісінің мөлшері (1 кг магнийге сәйкес)

Жылу балансы теңдеуінен Q=V·C_v·Δt Vл ерітіндіні қыздыруға Q кДж жылудың толық мөлшері бөлініп, бар жылу сыйымдылық C_v (кДж/л· ^oC), онда ерітіндінің қызуы Δt ^oC немесе

Көп жағдайларда реакциялық ұштыққа 40-100 кг дейін магниймен толтырады және 15%-тік тұз қышқылының ерітіндісін 4 м³-тан 10 м³ дейін алады.

Өңдеудің екі түрі бар.

Ұңғыма түп аймағын термохимиялық өңдеу – ыстық қышқылмен өңдеу, бұл жағдайда магнийді еріту үшін қылқылдың артық мөлшері айдалады ол түптегі карбонаттарды ерітуге қажетті HCl-дың 10-12% концентрациясын сақтау үшін.

Ұңғыма түп аймағын термоқышқылды өңдеу – термохимиялық пен ұңғыма түп аймағын қышқылды өңдеуді байланыстыра жүргізу. Және де қышқылды өңдеу әдеттегі немесе қысыммен болады.

Тұз қышқыл ерітіндісін айдай, жылдамдығы ұштықтан шыққан ерітіндінің жоспарлаған температурасы бірдей болуын қамтамасыз ететіндей болуы шарт. Бұл шарттың орындалу қиындығы магнийден қышқыл ерітіндісін өткізгенде оның көлемі мен салмағы өзгеріске ұшырайды, қышқылмен жанасу беті, реакциялық ортаның температурасы, қышқыл концентрациясы өзгерісте болады.

Әртүрлі жер бетіндегі зерттеулер арқылы келесілер анықталды. Тереңдіктегі қысымдарда реакциялық ұштық, 3 МПа қысымнан жоғары болғанда магнийді жоңқа түрінде пайдаланылады, және де қысым жоғары болған сайын жоңқа кішірек болуы керек. 3 МПа-дан төмен қысымдарда-төртбұрыш, шеңбер қимасындағы шақпақтар түрінде. Мәселен, 1 МПа-ға дейінгі қысымда шыбық көлемі 10-15 см², ал 1 ден 3 МПа дейін қысымда магний шыбығы мөлшері 1-5 см² қа дейін азаяды.

Ұңғыма түп аймағын термохимиялық тұзқышқылды өңделуі қабат температурасы төмендеу ұңғыларда тиімді және ол аймақта егер қатты көмірсутектердің шөгінделуі айқындалса (шайырлар, парафиндер мен асфальттар).

Ұңғы түбінің аймағында және мұнай және газ кәсіпшілігінде шектелмеген тұз шөгінділері, сонымен қатар, кен орнын өңдеуді күрделі түрде қиындатады.

Тұз шөгінділері өте күрделі және көп факторлы үрдіс, бастапқы бейнеде, ұңғыға айдалатын заттардың физика-химиялық өзгеруі, ұңғыда болатын термобаралық шартының өзгеруі және басқа тәсілдер қатарына өте күрделі келісімдер қабатта жүргізіледі. Мұнайды дайындауда және кәсіпшілік жинағының ішкі жүйесінде шектелмеген тұздар қарқынды түрде шетке қойылады. Осы өнімді пайдалану механизм тәсілінде ұңғы ішіндегі мұнай өнімін шығару кезінде тұз құрылымынан кейін әбден жағымсыз күрделі жағдайлар болады. Әр түрлі шөгінділердің ұңғы сорабының қондырғысында болған құрылымдар мұнай шығатын өнімінің өзіндік құны ұлғаяды және көптеген шығындар болады.

«Өзен» кен орнынның 24.04.2014 жылында ұңғының пайдалану тиімділігін көтеру мақсатында өндіріске электрлі центрден тепкіш батырмалы сораптарды «Алнас» фирмасы жұмыс барысында қолданып, жаңа енгізулерді іске асырды. Негізгі УЭЦН-ді пайдалану проблемалары мен қиыншылықтар болды, олар газ сепараторының торында, жұмыс істеп сораптың дөңгелектерінде және тағы басқа жұмыстарда тұз шөгінділерінің тұрып қалуы өте қын болды. Жұмыс істеп жатқан бөлімдерде және электр сорабының жоғарғы жағында тұнбаның тұрып қалады да жылыту қозғалысы нашарлайды және сораптың істен шығуына әкеп соқтырады.

01.03.2015 жылдың жағдайы кезінде (УЭЦН) центрден тепкіш сорап жабдығы НГДУ-3 бойынша 91 ұңғы қондырылды. 2009 жылдың сәуірінен бастап 01.03.2015 жыл аралығындағы мезгілде ПРС-те өткізілген барлық жұмыс құрылысының 76 % көлемінде тұз шөгінділерінің себебі бойынша күрделі құрылыстар жүргізілді, 6.20 кестеде бүкіл мәліметттер көрсетілген. Өткізілген бүкіл анализдер 2 тәуліктен (3059 ұңғы) 402 тәулікке (5661 ұңғы) дейін олар бойынша көп көлемде МРП өзгергенін көрсетті. және 15 % ұңғыларда МРП саны төмендеді, ал басқа ұңғылардың көптеген санында алдын ала істен шығуы байқалды. Тұз шөгінділерінің құрамындағы химиялық анализі қондырғының әр түрлі үзбелерінде таңдап алынған, олар келесі анықтамаларды береді:

- 2818 ұңғының жұмыс істеп тұрған сорап үзбелерінде сульфат барийдің өте қиын еруі;

- 3456 және 1086 ұңғыларында қабылдау торында карбонат кальцийдің болуы.

Жер астындағы және жер үстіндегі қондырғыларда ұңғы ішіндегі түп аймағында парафинді тұзды шөгінділер кездеседі, кен орында болатын негізгі қиыншылық факторлар осы.

Қышқылдық өңдеу кездерінде қабатқа жүретін қышқыл жыныс материалымен (құмдармен, доломиттермен, əктермен) реакцияға түсіп оны ерітеді. Нəтижесінде қуыс тесіктер каналдарының диаметрлері жəне қуыс тесіктік ортаның өткізгіштігі өседі. Жыныстардың химиялық құрамына қарай əр түрлі қышқылдар қолданылады. HCl тұз қышқылы əк тасымен CaCO3 жəне доломиттармен CaMg(CO3)2 əсерлесіп оларды ерітеді: 2HCl+CaCO3=CaCl2+CO2+H2O, 4HCl+CaMg(CO3)2=CaCl2+MgCl2+2CO2+2H2O. Хлор кальций CaCl2 жəне хлор магний MgCl2 суда жақсы еритін тұздар. Көмірқышқыл газ CO2 7,6 МПа қысым кезінде оңай ерітіледі. Қышқылда əр түрлі қоспалар бар, олар онымен əсерлескенде бейтараптарандырылған қышқыл ерітіндісінде ерімейтін шөгінділер пайда болу мүмкін. Бұл шөгінділер ҰТА өткізгіштігін төмендетеді. Ұңғыны тұз қышқылымен өңдеу үшін құрамында таза 10-15% тұз қышқылы болатын ерітінді дайындалады, тұз қышқылы одан əрі көп болса бейтараптандырылған ерітінді өте тұтқыр болады, бұл оның қуыс тесіктерінен шығуын күрделендіреді.

Тұз қышқылының ерітіндісіне келесі реагенттерді қосады:

1.Ингибиторлар – тұз қышқылын тасымалдайтын, айдайтын жəне сақтайтын жабдықтарды қышқылдың коррозиялық əсерлерінен сақтау үшін қосылатын заттар. Ингибитордың типіне жəне оның бастапқы концентрациясына байланысты оны 1%-ке дейін шамада қосады.

2.Интенсификтаторлар – беттік-əрекетті заттар ((БƏЗ) поверхностно- активные вещества (ПАВ)) мұнай-бейтараптарандырылған қышқыл шекарасында беттік созылуларды 3-5 есе азайтады, бұл түп алдындағы аймақты əсер ету өнімдерінен жəне əсер етіп біткен қышқылдардан тазартуын жылдамдатып оңайлатады. БƏЗ қоспасы қышқылдық өңдеулердің пайдалылығын жоғарлатады. Айдалатын тұз қышқылының алдынғы бөлігінде абсорбция нəтижесінде жыныстар бетінде БƏЗ шығындарын ескере отырып, реагенттің концентрациясын шамамен 2-3 есе көбейтеді.

3.Тұрақтандырушылар – тұз қышқылы ерітіндінің темірмен, цементпен жəне құммен əсер етуінен пайда болған кейбір реакция өнімдерін еріген күйде сақтау үшін керекті заттар. Одан басқа ол тұз қышқылы ерітіндісінен зиян күкірт қышқылын барий тұзына айналдыру үшін қолданылады Бұл жағдайда тұз қышқылының ерітіндісін HCl ұңғыға айдалу алдында хлорлы барий ерітіндісімен BaCl2 өңдейді. Пайда болатын күкірқышқылды барий BaSO4 ерітіндіде оңай ұсталады жəне сұйық күйінде қабаттың қуыс тесіктерінен реакцияның басқа өнімдерімен бірге шығарылады. Тұз қышқылы саздармен əсерлесіп алюминий тұздарын құрайды, ал цемент жəне құмтаспен əсерлескенде тұнба болып түсетін кремний қышқылының гелі пайда болады. Осыны болдырмау үшін тұрақтандырғыштарды қолданады – сірке CH3COOH жəне фторсутекті HF (плавиковая кислота) қышқылдарын. 1-2% көлемінде фторсутекті қышқылдың қосылуы коллектор қуыс тесіктерін жабатын кремний қышқылы гелінің пайда болуын тоқтатады жəне де цемент қабатының жақсы еруіне көмектеседі. Сірке қышқылы алюминий жəне темір тұздарын еріген күйінде сақтайды жəне жыныстың тұз қышқылымен бірге еруінің реакциясын баяулатады, бұл тұз қышқылының концентрацияланған ерітіндісін қабаттың терең аймақтарына айдауға мүмкіндік береді. Қышқылдың жұмысшы ерітіндісін орталық қышқылдық базаларды немесе сирек жағдайларда ұңғы қасында дайындайды. Қышқылды дайындаудың операциясы қатал орындалу керек.

Жұмысшы ерітіндіні дайындау үшін есептелген су мөлшеріне басында ингибитор жəне стабилизаторды, ал одан кейін тұз қышқылын қосады. Араластырған соң хлорлы барийді қосады, одан соң оны хлорлы барий үлпектері ерігенге дейін тағы да араластыралады, хлорлы барий үлпектерінің қалмауын арнайы анализдермен тексереді. Одан кейін интенсификатор қосылады, қайтадан араластырған соң күкіртқышқылды барийдің тұнбалауы уақытына жəне ерітіндінің толығымен ағаруына дейін күтеді. Тұз қышқылының ерітінділерін дайындағанда міндетті түрде қауіпсіздік ережелері ескерілу керек. Яғни оны жасағанда міндетті түрде арнайы киім, қолғаптап жəне көзəйнектер қолдану керек. Əсіресе булары улы болатын фторсутекті қышқылмен жұмыс істеген кезде өте мұқият болу керек. Тұз қышқылын гуммирленген темір жол цистерналарда немесе автоцистерналарда тасымалдайды. Кей кездерде цистерна темірін коррозиядан сақтау үшін цистерналардың ішкі қабаты бірнеше қабат эмальмен бояланады. Фторсутекті қышқылды 20 литрлік эбонитті ыдыстарда тасымалдайды. Ұңғыларды тұз қышқылымен өңдеудің бірнеше түрлері болады: қышқылдық ванналар, жəй қышқылдық өңдеулер, қысым астындағы қышқылдық өңдеу, термоқышқылдық өңдеулер, интервал бойынша қышқылдық өңдеулер.

Қышқылдық ванналар меңгеру жəне бұрғылаудан кейін ашық түпті ұңғыларды түптің бетінен сазды жəне цементті қабатты, коррозия өнімдерін, қабат сулардан шығатын кальцийлі бөлінулерін алып тастау үшін қолданылады. Түптері тізбекпен шегенделген жəне перфорацияланған ұңғыларда қышқылдық ванналарды қолдану дұрыс емес деп саналады.

Қышқылдық ерітіндінің көлемі ұңғының түбінен өнделетін интервалдың төбешегіне дейін жететін көлемге тең болуы керек, ал ерітінді жүретін СКҚ башмағы қабат немесе ұңғы түбінің табанына дейін түсірілу керек. Ұңғы түбінде қышқылдың араласуы болмайтындықтан, тұз қышқылының жоғары концентрациялы ерітіндісі қолданылады. Осы ұңғы үшін қышқылды бейтараптандыруға қажетті уақытты бетке СКҚ-дан шығатын жұмыс істеген жəне бетке шығарылған қышқылдың концентрациясын өлшеу арқылы аңықтайды.

Жəй қышқылдық өңдеулер бір сорапты агрегат көмегімен жоғары температура жəне қысымды қолданбай жақсы жуылған жəне дайындалған ұңғыда жүргізіледі. СКҚ жəне түпте парафинді жəне шəйірді шөгінділер болған жағдайда оларды ұңғыны арнайы ерітінділермен шаю арқылы алып тастайды: керосин, пропан-бутанды фракциялар жəне де мұнайхимия өндірістердің басқа да тауарсыз өнімдері. Ашық түп болған жағдайда қышқылдық өңдеу тек қана қышқылдық ваннадан кейін жасалады. СКҚ қышқылдың есептелген мөлшерін айдағаннан кейін СКҚ-ға СКҚ көлеміне тең бастыру сұйығын айдайды. Бастыру сұйығы ретінде əдетте өндіруші ұңғылар үшін мұнай ал айдаушы ұңғылар үшін БƏЗ қосылған су қолданылады. Тұзы қышқылының ерітіндісін айдау процессі кезінде оның деңгейі құбыраралық кеңістікте қабаттың төбесі деңгейінде ұсталынады.

Осыған орай қышқыл ерітіндінің келесі айдалуы кезінде өңделетін қаббатың аймағын көбейтуге болады. Қысым астындағы өңдеу əдетте қышқылдық ванналар жəне жəй ТҚӨ кейін қолданады. Ұңғыда алдын-ала дайындау жұмыстары жүргізіледі: түптік тығындар, парафинді шөгінділер, суланған қабаттардың изоляциясы алып тасталынады немесе ұңғының суланған төменгі бөлігі аумағында ауыр сұйық бағанасы жасалынады. Əдетте қысым астында ТҚӨ жүргізу алдында жұтушы қабаттардың қалыңдығы жəне олардың орналасуы аңықталады. Шегендеуші тізбекті жоғары қысымнан сақтау үшін қабат төбесінде СКҚ-ға якорі бар пакер орнатылады. Жоғары өткізгіштік қабаттардың жұтушы қасиеттерін төмендету үшін қабатқа эмульсияны айдайды. Эмульсияны мұнаймен 10-12% тұз қышқылының қоспасын ортадан тепкіш сорап көмегімен бір ыдыстан екінші ыдысқа айдау арқылы дайындайды. Эмульсия əдетте 70% тұз қышқылының ерітіндісінен жəне 30% мұнайдан тұрады. Араластыру тəсіліне жəне уақытына қарай тұтқырлығы əр түрлі эмульсияны алуға болады. Жоғары өткізгіштің қабаттың 1м қалыңдығына 1,5- 2,5 м 3 эмульсия қажет.

Жұмысшы ерітінді көлемі жəй ТҚӨ операциясы 40 кезіндегідей. СКҚ жəне пакерастындағы кеңістік көлеміндегі эмульсия ашық құбыраралық кеңістікте жəне герметизацияланбаған пакерде айдалады. Одан кейін СКҚ-ға түсірілген пакермен сақиналы кеңістікті герметизациялайды, жəне қабатқа қысым төмен эмульсияның қалған көлемі айдалады. Эмульсиядан кейін орташа қысыммен СКҚ ішкі көлеміне тең тұз қышқылының жұмысшы ертінідісінің мөлшері айдалады. Қышқыл СКҚ башмағына жеткеннен кейін түпте керекті қысымды жасау үшін айдау максималды жылдамдықтарда жалғастырылады. Тұз қышқылының жұмысшы ерітіндісінен кейін дəл осы жылдамдықпен СКҚ-ның ішкі көлеміне жəне пакерастындағы кеңістіктің көлеміне тең бастыру сұйығы айдалады. Ерітіндінің ұсталу (тұру) уақыты жəй ТҚӨ операцияларына сəйкес. Ұстаудан кейін СКҚ жəне якорі бар пакер шығарылады да ұңғы қолдануға беріледі.

Термоқышқылды өңдеу. Ұңғының түп алдындағы аймағы ыстық қышқылмен өңделеді. Бұл қышқылды тұз қышқылы айдалатын СКҚ соңында орналасқан арнайы реакционды ұшында тұз қышқылының магниймен немесе оның кейбір қоспаларымен экзотермиялық реакциясы арқылы қыздырады. Өңдеудің екі түрі бар. Ұңғының түп алдындағы аймағын термохимиялық өңдеу – бұл ыстық қышқылмен өңдеу кезінде магнийді еріту үшін, тұз қышқылының концентрациясы 10-12% деңгейінде сақталатындай етіп қабат жынысының карбонаттарын ерітуге арналған қышқылдың мөлшерден тыс көлемі беріледі. Ұңғының түп алдындағы аймағын термоқышқылдық əдіспен өңдеу - термохимиялық жəне одан кейін үздіксіз жүретін ҰТА-ның қышқылдық өңдеуі. Қышқылдық өңдеу жəй немесе қысым астында болуы мүмкін. ҰТА термохимиялық тұзқышқылды өңдеулер түп алдындағы аймақтарында қатты көмірсутектердің шөгінділері (шəйір, парафин, асфальт) болатын қабат температуралары төмен болатын ұңғыларда қолдануға эффективті. Өңдеудің бұл түрі карбонатты коллекторларға жəне карбонаттағы жеткілікті болатын терригенді коллекторларда қолдануға болады. Интервал бойынша немесе сатылы тұз-қышқылды өңдеу. Бірнеше тəуелсіз қабаттарды ортақ фильтрмен немесе ортақ түппен ашқан кезде, жəне де тілігінде өткізгіштігі əртүрлі болатын интервалдары бар қалыңдығы жоғары қабатты ашқан кезде бүкіл интервалды бір рет тұзқышқылды өңдеу өткізгіштігі ең жақсы қабатқа жақсы əсер етеді. Гидроөткізгіштігі нашар басқа қабаттар өңделмей қалады. Бұл жағдайларда интервал бойынша тұзқышқылды өңдеу қолданады, яғни қабаттың əрбір интервалы бөлек өңделеді. Бұл үшін белгіленген интервалды оның шекралары бойынша екі пакермен айырады. Өңдеудің эффективтілігі құбыраралық цементтік тастын саңылаусыздығына тəуелді, егер де саңылаусыздық нашар болса онда тұз қышқылы құбыраралық кеңістік арқылы басқа қабаттарға өтеді. Ашық түп болған жағдайларда ТҚӨ өңдеуге арналған интервалды да екі пакер арқылы айырады. Бір интервалды өңдеген соң оны алынған нəтижелерді тексеру үшін сынайды, осыдан кейін келесі интервалдың ТҚӨ өндеуіне көшеді.

Термоқышқылды өңдеу. Тұз қышқылының магний немесе кей оның ертінділерімен арнайы НКТ соңында орналасқан реакциялатқыш құрылғы көмегімен, экзотермиялық реакция нәтижесінде ұңғының түп аймағында ыссы қышқыл пайда болады.

Өңдеудің екі түрі бар:

ҰТА-н термохимиялық жолмен өңдеу – ыстық қышқылмен өңдеу, онда магниді еріту үшін қышқыл қоспасы көп беріледі, ол қабаттағы карбанат жыныстарын ерітіп, ондағы тұз қышқылының 10-12% концентрациясын сақтау үшін.

ҰТА термоқышқылдары өңдеу-термохимиялық және оның артынан үздіксіз ҰТА-ғын қышқылмен өңдеу процесстерін қосқан әдіс. Қышқылмен өңдеу мұнда қарапайым да, қысым көмегімен де болуы мүмкін.

ҰТА-ғын термохимиялық тұз қышқылмен өңдеу қабат температурасы төмен, түй аймақта қатты көмірсутек тұнбалары пайда болған (смола, парафин, асфальт) ұңғыларында тиімді. Бұл өңдеу әдісі карбанатты коллекторлар, сонымен бірге терригенді коллекторлар да қолданылуы мүмкін.