Экономикалық тиімділік есебі

Конденсат бөлшектерін шығарып оптимальды технологиялық режим зерттеулерін келістіріп парафин құрайтын ингибиторды қолданудан болған біз күткендей эффектті анықтау үшін қарастырылатын периодтағы ұңғының жоғары дебитпен жұмыс істеген кездегі газдың қосымша мөлшерін табамыз. Ол үшін №103 ұңғымасы q₂ = 27,82 мың м³/тәу тұрақты жоғары дебитпен жұмыс істеген эффект ұзақтығын Т_э = 1 жыл деп қабылдаймыз. Шараны енгізгенге дейінгі ұңғымы дебиті q₁= 21,35 мың м³/тәу болған. Фонтанды ұңғыманы пайдалану коэффициенті К_э = 0,90.

Бір ұңғыма үшін бір жыл ішінде алынған газ мөлшерін мына формуламен анықтаймыз:

Q₂=q₂*Т_э*К (3.1)

Q₂=27,82*365*0,90 = 9132,3мың м³/жыл.

Ингибиторды қолдануға дейінгі уақыттағы дебит шамасы:

Q₁=21,35*365*0,90=7013,47 мың м³/жыл.

Нәтижесінде газ өндірудің жалпы өсуін формула бойынша табамыз:

∆Q =Q₂-Q₁ (3.2)

∆Q = 9132,3- 7013,47=2118,83 мың м³/жыл.

Жұмыс істеп тұрған өнеркәсіпке жаңа техниканы енгізгенде шығындардың есептелуін капиталды жаратулардың барлық номенклатурасы бойынша емес, қондырғыны сатып алуға, оны тасымалдауға кеткен транспорттық шығындарға және оны монтаждау мен құруына жұмсалған қаржы бөлігіне байланысты есептеу жасау керек. Егер эффект пайдалану кезінде ғана анықталатын болса, онда қондырғыны пайдалануға байланысты болған жылдық ағымдағы шығындарды білу қажет. Бұл шығындар машиналардың, қондырғылардың және басқа да техниканың қатысуымен өндірілетін өнімнің өзіндік құнын құрайды.

Экономикалық тиімділік есебінде бастапқы мәліметтер ретінде ағымдағы және капиталды шығындардың шамасын қарастырады.

Ағымдағы шығындар – өнім шығарғандағы жыл бойы болатын тірі және заттан болған еңбекке кеткен шығындар.

Капиталды шығындар (инвестициялар) – өндірістік фондтар және олардың кеңейтілген өндірілуіне және өнеркәсіптің техникалық қайта қарулануына кеткен капиталды енгізулер ретінде болатын шығындар.

Өнім шығаруына байланысты барлық шығындар экономикалық элементтер және шығын статьяларына байланысты топталады. Бірінші жағдайда өндіру шығындарының сметасы, ал екіншісінде өзіндік құн калькуляциясы есептеледі.

Шараны енгізгенге дейінгі газ конденсатты өндіруге кеткен шығындарды есептеу үшін қажет негізгі мағлұматтар «Жаңажол» кен орнының 2007 жылғы жоспарлы құжатынан алынған және 3.1 кестесінде көрсетілген.

Газ шығаруға кеткен электроэнергияның жылдық шығынын 1 мың м³ газ көлеміне кеткен энергия шығынының нормасына сай есептеу қажет. Ингибиторды қолданға дейінгі дебитпен жұмыс істейтін ұңғыма үшін ол:

3_э=Q₁*P_э*Ц_э, (3.3)

Р_э - 1 мың. м³ өндірілетін газ көлеміне кететін меншікті электроэнергия шығыны, кВт*сағ/мың, м³;

Цэ - 1 кВт*сағ электроэнергия құны, тг/кВт*сағ. З_э = 7013,47 *49*3,65 = 1254360 тг

Еңбек ақы қорын жұмысшылардың орташа жалақысымен анықтаймыз:

З_пп=N_ч*S_з/п*Ф_скв, (3.4)

мұндағы N_ч – ағымдағы фондтың 1 ұңғымасына сәйкес сан нормативі, адам/ұңғ;

S_з/п- жұмысшының орташа жылдық жалақысы, тг/адам;

Ф_скв – ағымдағы ұңғыма фонды;

З_пп = 2*926300*1 = 1 852 600 тг

Жұмыс берушіден әлеуметтік қамсыздандыруға, зейнетақы және жұмыс фондына баратын төлемдер сәйкес уақыт периодына байланысты құрылған нормаларына сай есептеледі де ЕАҚ-ның 31 % құрайды, яғни.

Кесте 3.1

Пайдалануға кеткен шығындар

Атауы	Шамасы
1 мың. м3 өндірілетін газ көлеміне кететін меншікті электроэнергия шығыны, кВт*сағ/мың, м3;	49
1 м3 метанолды енгізуге кететін меншікті электроэнергия шығыны, кВт*сағ/м3	2,5
Электроэнергии құны, тг/кВт*сағ	3,65
Ағымдағы фондтың 1 ұңғымасына жұмысшылар саны, жұм/ұңғ	2
Еңбек ақысы, тг/жұм жылына	780 000
Әлеуметтік қамсыздандыру, зейнетақы фонды, жұмыс фонды, ЕАҚ %	31
1 мың м3 газды жинау, тасымалдау және дайындауға кеткен меншікті шығындар, тг/т	885
ОПФ амортизация нормасы, ОПФ құнының %	6
Ағымдағы жөндеу жұмыстары, ОПФ құнының %	0,6
Жалпы өндірістік шығындар, тура және қосымша шығындардың %	25
Өндірістен тыс шығындар, %	1

Басты техниканың орнына келген негізгі құралдарға кететін амортизациялық алымдар, жаңа техниканы алуға кеткен қаражаттар мен амортизация нормаларына сай есептеледі.

Ұңғыма бойынша амортизациялық алымдар начисляют по ұңғыманың бастапқы құнының 6 % нормасына сәйкес есептеледі:

А_г = (С_п*N_а)/100%, (3.6)

мұндағы С_п - ұңғыманың бастапқы құны, тг;

N_a - ұңғыма амортизациясының жылдық нормасы, %.

А_г = 420075000*6/100 = 25204500тг

Газды жинау, тасымалдау және дайындауға кететін меншікті шығындарға газды ұңғымадан жинаудан газды жинау қондырғысына дейінгі шығындар кіреді. Ұңғымадағы газ ең жақын кіріс манифольдтар блогына түсіп, кейін әр КМБ-нан өзіндік құбыр арқылы газ дайындаудың кешенді қондырғысына барады.

З_стп = 885*7013,47= 6206920,95тг

мұндағы 3_стп - газды жинау, тасымалдау және дайындауға кеткен меншікті шығындар, тг/мың м³.

Қондырғыларды ұстау және пайдалану шығындарына, соның ішінде, ұңғымаларды жерасты жөндеу жұмыстарына кеткен шығындарына, ұңғымалардың барлық түрлерінің жерасты және жерүсті қондырғыларын ұстау және пайдалану шығындары, оған қоса жерасты және жерүсті қондырғыларының амортизациялық алымдары және ұңғымалардың ағымдағы жерасты жөндеу жұмыстарының шығындары кіреді.

Жерасты және жерүсті қондырғыларының ағымдағы жөндеу жұмыстарына бірқатар шығындар кіреді (жалақы, транспорт құралдарын жалға беру және т.б.).

Берілген статья үшін шығындардың үлкен есептеуі үшін ағымдағы жөндеу жұмыстарының шығындарын ұңғыманың бастапқы құнының 0,6% деп аламыз, яғни:

З_тр=0,6*С_п/100% (3.8)

З_тр = 0,6*420075000/100 = 2520450 тг

Жалпыөндірістік шығындар өндірісті ұйымдастыру және өнеркәсіпті бақару шығындарына байланысты болады.

Олар басылым шығынға қатысып, тура және қосымша шығындар соммасының 25% құрайды, яғни:

З_опр ⁼ 25% * (З_э+З_пп+З_ор+А_г+З_стп+З_т.р)/100% (3.9)

Өндірістен тыс шығындар – өнімді коммерциялық таратуына байланысты шығындар. Бұл шығындардың меншікті салмағы толық өзіндік құнының 0,5% құрайды.

З_вп⁼ 1*37224090,95/100 = 372240,9095тг.

Есептеулер нәтижелері бойынша 3.2 кестесін құрамыз, оған статья калькуляциясы бойынша шараны енгізгенге дейін бір ұңғымаға келетін барлық шығындар кіреді.

Есептеулер мен кесте нәтижелеріне байланысты 1 мың м³ газдың ұңғыма бойынша шараны енгізгенге дейін өзіндік құнын анықтаймыз :

С₁=З_г/Q₁, (3.11)

мұндағы З_г – калькуляция статьялары бойынша пайдаланушы шығындардың жылдық суммасы, тг.

Осыдан, жылдың соңына қарай ингибиторды қолданусыз 1 мың м³ газдың өзіндік құны 5307,51 тг болады.

Шараны енгізгеннен кейінгі пайдаланушы шығындарына ингибиторды қолдануға кеткен және ағымдағы жылда шығарылған газды шығаруға кеткен шығындар жатады.

Ингибиторды енгізуге кеткен шығындар:

Ингибиторды қосу нәтижесінде алынған қосымша газға кеткен шығыдарға газды жер бетіне шығаруға, жинауға, тасымалдауға және газды технологиялық дайындау мен ингибитор қосуына кететін шығындар кіреді. Шараны енгізгенге дейінгі жылдық пайдалану шығындары 3.2 кестеде келтірілген.

Кесте 3.2

Шараны енгізгенге дейінгі жылдық пайдалану шығындары

Калькуляция статьяларының аталуы	Барлығы, тг
Электроэнергия	1 254 360
ЕАҚ	1 560 000
Әлеуметтік алымдар (31 %)	185 260
Ұңғыма амортизациясы	25 204 500
Газды жинау, тасымалдау және дайындау	6 206 920,95
Ағымдағы жөндеу жұмыстары	2 520 450
Жалпыөндірістік шығындар	9 306 022
Өндірістен тыс шығындар	372240
Барлығы	56 392 696,23

Шараны енгізгеннен кейін газды шығаруға кеткен электроэнергия шығындары:

З_э= 9132,3*49*3,65 = 1 633 311,855тг.

Газды жинау, тасымалда және дайындау шығындарын анықтаймыз:

З_стп= 9132,3*885 = 8082085,5 тг.

Ұңғыма амортизациясына, ұңғымада жұмыс ңстейтін жұмысшыларға, зейнетақы фондына және әлеуметтік қамсыздандыруға баратын қаржылар мен шығындар тұрақты болып шараны енгізгеннен кейін өзгермей қалады.

Жалпыөндірістік шығындарды мына формуламен анықтаймыз:

З_опр = 25*(1633311,855+1852600+185260+25204500+8082085,5+2520+

+450)/100 =9869551,8387 тг

Өндірістен тыс шығындар:

З_вп= 1*39478208/100 = 394782,08 тг

Шараны енгізгеннен кейінгі шығындардың есептелу нәтижелерін 2.3 кестесіне енгіземіз. 1 мың м³ газдың шараны енгізгеннен кейін өзіндік құнын анықтаймыз:

С₂=39478208/9132,3= 4352,5тг/мың м³.

Осыдан, жыл соңына қарай ұңғыма бойынша 1 мың м³ газдың өзіндік құны 4352,5тг/т болды. Ингибиторды енгізгенге дейін және енгізгеннен кейінгі калькуляция статьяларына қатысты шығындарды есептеу нәтижелері бойынша садыстыру 2.4 кестені құрастырасыз.

Бір ұңғымада шараны өткізуден болған жылдық экономикалық эффект 2 023 482,65 тенге болды. Шараны енгізгеннен кейін пайдалануға кеткен жылдық шығындар 3.3 кестеде келтірілген. Және шараны енгізгенге дейін және енгізгеннен кейінгі технико-экономикалық көрсеткіштер 3.4 кесте келтірілген.

Кесте 3.3

Шараны енгізгеннен кейін пайдалануға кеткен жылдық шығындар

Калькуляция статьяларының аталуы	Барлығы, тг
Электроэнергия	1 633 311,855
Ингибиторды қолдануға кеткен шығындар	2 956500
ЕАҚ	1 560 000
Әлеуметтік алымдар (31 %)	185 260
Ұңғыма амортизациясы	25 204 500
Газды жинау, тасымалдау және дайындау	8 082 085,5
Ағымдағы жөндеу жұмыстары	2 520 450
Жалпыөндірістік шығындар	9869551
Өндірістен тыс шығындар	394782
Барлығы	81 805 574,35

Шараны енгізгенге дейін және енгізгеннен кейінгі технико-экономикалық көрсеткіштері