ГУМАНИТАРЛЫҚ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК ҒЫЛЫМДАРЫ

ГУМАНИТАРНЫЕ И СОЦИАЛЬНЫЕ НАУКИ
 
 
53
Жазушы  шығармасында  адам  психология-
сын  танытуда,табиғаттың  сан  алуан  құбылыста-
рын  суреттеуде  зат  есім,  сын  есім  антонимдерді 
жиі  қолданған.  Мысалы:  еркек  пен  әйел,дос  пен 
қас,қуаныш пен қайғы,ақ пен қара, кәрі мен жас, 
жақсы мен жаман, қатал мен мейірбан, адамдық 
пен зұлымдық. 
Көркем  шығармада  антонимдік  қатынаста 
тұрған сөздердің семантикасы бізді қоршаған ор-
тада,  дүниеде  болып  жатқан  қайшылықтарды 
дәл  басып  береді.Қарама-қайшылық  ұғымы  бол-
маса  өмірді  сезіну де,түсіну де,қабылдау да сон-
шалықты түсінікті болмас еді. 
Антонимдер    дүниедегі    заттардың,  құбы-
лыстардың,  сын-сапасын,  артық-кем  қасиетін, 
мөлшер-көлемін  салыстырып, бір-біріне қарама-
қарсы  қоюдан шығады. Қазақ тіліндегі  антоним-
дерді  топтастыру    жайында  екі  түрлі    көзқарас 
бар: бірі-ұғымдардың  белгілі бір логикалық  қата-
рындағы    қарама-қарсылығына    негізделген    тіл  
бірліктерінің   қарама-қарсылығын   білдіретін   ан-
тонимдік  жұптар    тұрғысынан  топтайтын  Ж.Му-
синнің  пікірі [4,76  бет].  Екінші,  антонимдерді   ло-
гикалық,  грамматикалық,  психолингвистикалық  
қатынастарға  негізделген    универсалды  құбы-
лыстар    деп  қарайтын    А.Жұмабекованың  пікірі 
[1,76  бет].  Оның  пікірінше,  осы  күнге  дейін,  тіл 
бірліктерінің  қарама-қарсылығы  ғана антонимдік 
жұп құрауға негіз болған, енді  логикалық, психо-
логиялық, тілдік ұғымдары  кең көлемде  кешенді 
бағытта  Н.С.Трубецкой  ұсынған  оппозиция    әдісі  
бойынша топтастырса, антонимдердің табиғатын  
терең  түсінуге    мүмкіндік  береді  деген.  Осы  тұр-
ғыдан  алғанда  лексиколог  ғалым  Ә.Болғанбаев 
пен  Ғ.Қалиев    антонимдерге  мынадай  анықтама 
беріп,  топтастырған.  «Антоним  дегеніміз  мағы-
насы  бір-біріне  қарама-қарсы  ұғымды    білдіретін 
сөздер  тобы»  Қазақ  тілінде  антонимдердің  жаса-
луы    көбіне  –  көп  сын    есімдерден  болады,  ал 
қалған  сөз  таптарынан  аз  кездеседі.  Жасалу  
жолдарына  қарай  антонимдерді  бірнеше  топқа 
бөлген. 
1.Сын  есімдерге  тән  антонимдер  а)түбір 
күйінде  кездесетіндер;  ә)туынды  түбір    күйінде 
кездесетіндер;  б)-ғы,-гі,-қы,-кі  жұрнақтары    арқы-
лы жасалған антонимдер. 
2.Етістікке тән антонимдер. 
3.Зат есімге тән антонимдер. 
4.Үстеуге қатысты антонимдер. 
5.Есімдікке қатысты антонимдер [4,76 бет]. 
Белгілі  лексиколог  ғалымдар  Ә.  Болған-
баев пен Ғ. Қалиев антонимдерге мынадай анық-
тама  берген:  «Антонимдер  дүниедегі  заттардың, 
құбылыстардың  сын-сапасын,  артық-кем  қасие-
тін, мөлшер-көлемін салыстырып, бір-біріне қара-
ма-қарсы қоюдан шығады. Антоним дегеніміз ма-
ғынасы  бір-біріне  қарама-қарсы  сөздер  болып 
шығады. Антонимдер өзара алшақ қарама-қарсы 
ұғымды білдіретіндіктен, бұлардың әр сөз табына 
қатысы  нақ  бірдей  емес,  ала-құла  деген  сөз.  Бір 
сөз  табы  соншама  бай да,  енді  біреулері  сонша-
лықты  кедей,  не  болмаса  тіпті  кездеспеуі  де  ға-
жап  емес.  Қазақ  тілінде  антонимдер  көбіне-көп 
сын  есімдерден  болады,  онан  соң  етістіктер,  зат 
есімдер,  үстеулерден  азды-көпті  кездеседі.  Ал 
қалған  сөз  таптарынан  жасалған  антонимдер 
тым тапшы» [3,117 бет]. 
Антонимдер  жалпы  халықтық  тілімізде, 
оның  ішінде  көркем  шығарма  тілінде,  синоним-
дерден  кейінгі  бір  көбірек  қолданылатын  сөздер 
екені байқалады. 
Бұлай болуы да заңды, себебі олардың ма-
ғыналық  табиғатының  өзі  тіл  реңділігін  туғызуға 
арналған  десек  те  болғандай.  Ғ.Мұстафиннің 
«Шығанақ»,  «Миллионер»    романдарында  жиі 
қолданылып,  қоғамда  болып  жатқан  түрлі  құбы-
лыстарды,  адамның  сан  алуан  қасиеттерін  қара-
ма-қарсы  ұғымда  бейнелейтін  әрі стилистикалық 
қызмет  атқара  алатын  құралдардың  бірі  –  мағы-
налары  қарама-қарсы  сөздер  болып  табылады. 
Жазушы  антонимдерді  соншалықты  көп  жұмсай-
ды. 
Олай болса, жазушының «біріне-бірі жары-
ғын түсіріп тұрған» сөздерінің семантикасы, оның 
мәтін  ішінде  өзгеруі,  түзілуі,  антоним  сөздердің 
берілу  жолдары  семантикалық-стильдік  коло-
ритін айқындап, шығарманың  көркемдігін артты-
ра  түседі.  Романда  тілдік  антонимдермен  қатар, 
контекстік антонимдер жиі ұшырасады. Бұл анто-
нимдер белгілі бір мақсатпен қолданылғанын өте 
айқын  көреміз.  Антонимдердің  стильдік  қызметі 
туралы  ғалым  К.Аханов  «Антонимдердің  стилис-
тикалық  қызметі  өте  күшті.    Қарама-қарсы  құбы-
лыстарды  салыстыруды,  оларды  бір-бірімен  қа-
тар  қойып  шендестіруде  және  осы  тәсіл  арқылы 
айтылатын  ойды  тайға  таңба  басқандай  етіп  тү-
сіндіруде антонимдер айрықша қызмет атқарады. 
Антонимдерді  шебер  қолданудың  нәтижесінде 
айтылатын  ой  мейлінше  ашық-айқын,  мейлінше 
мәнерлі болып келеді» деген [2, 168 бет]. 
Сонымен қатар, ашу мен күлкі, өлі мен тірі, 
жақсы  мен  жаман  сияқты  кереғар  ұғымдарды 
көрсету арқылы философиялық ой түйінін, өмірге 
көзқарасын  білдіреді.  Күнделікті  ауызекі  тілден 
бастап көркем әдебиет тілінде антонимдер –  өте 
жиі қолданыстағы актив сөздер. 
Жалпы,  қа-
зақ  тілі  синонимге  қандай  бай  болса,  антонимге 
де  сол  шамада  бай деп  айтуға  болады.  Жазушы 
шығармаларында  кездесетін  антонимдерге  мы-
сал келтіретін болсақ: 
Зат есім мәндес антонимдер: 
Антоним  сөздер  толып  жатқан  стильдік 
мақсатта қолданылады, мысалы: 
Елсіз  тауда  Жамалдан  айрылып,  жау 
соққысына  жығылған  жерде  табысқан  досы 
тым қатты айтты [ 5, 33 б]. 
Не  күлкі!  «Еркектің  қоры  күлегеш, 
әйелдің қары күлегеш» [ 5, 39 б]. 
Көзім  өлі  жоғалса  да,  тірі  жоғалса  да 
нәсілім жоғалмайды [ 5, 45 б]. 
Асығыста  ашуыңды  келтірген  кейбір 
қылық жайшылықта  күлкіңді келтіреді [ 5, 364 
б]. 

ГУМАНИТАРЛЫҚ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК ҒЫЛЫМДАРЫ 
 
54
Автор  антоним  сөздерді  ойды  қысқартып, 
ықшамдап  беруге  де  қолданған:  Алдарындағы 
биік  жонға  ерлі-зайыпты  екеуі  осындай  шыңсыз 
қағысумен жетті [ 5, 19 б]. 
Жаз түгіл қыс күні егіс даласында көресің 
[ 5, 311 б]. 
Сын есім мәндес антонимдер: 
- Қалай  тұрсаң  олай  тұр,  мен  мұныңды 
ұзын елдің үйіріне, қысқа елдің қиырына жаям  [ 
5, 35 б]. 
Ержанның  сырты  қалың  болғанмен,  іші 
тым жұқа еді [ 5, 37 б]. 
Көркем 
шығармада 
антонимдік 
қатынаста  тұрған  сөздердің  семантикасы 
бізді 
қоршаған 
ортада,дүниеде 
болып 
жатқан 
қайшылықтарды 
дәл 
басып 
береді.Қарама-қайшылық  ұғымы  болмаса 
өмірді  сезіну  де,түсіну  де,қабылдау  да 
соншалықты түсінікті болмас еді. 
Әкем  бірде  қатал,  бірде  мейірбан. 
Қаталдығы 
да, 
мейірбандығы 
да 
мен 
күтпеген жерден кездесіп отырады [ 5, 49 б]. 
Араласып  жүрген  ауыл  адамдарының 
ішінде,  тіпті,  жақсы  көретін,  сыпайы  мінезді 
қарт, күтпеген жерден одағай мінез шығарды [ 
5, 63 б]. 
Жерім  жаман  ба?  Мен  жаман  ба?  Аз  да 
болса,  көпке  келген  үлестен  біз  неге  құр 
қаламыз?[ 5, 66 б]. 
Көрдіңіздер  ғой,  осы  арада  екі  ойдың 
айқасы өтті. Бірі – жаңа, бірі – ескі [ 5, 75 б]. 
Амантай  осы  екі  қарастың  екеуін  де 
көрген.  Жақсы  дерін,  не  жаман  дерін  де 
білмейді[ 5,124 б]. 
Бірде  қатты,  бірде  рақымшыл,  бірде 
ауыр,  бірде  жеңіл,  сезімге  көбінесе  ақылға 
жеңдіретін  ойлы  қыз  екенін  әріптес  адам  тез-
ақ түсінетін [ 5, 225 б]. 
Балжан 
барған 
соң 
жуан 
папкені 
қолтықтап  ілмиген  Айдар  асыға  енді  есіктен. 
Өңі кәрі, жүрісі жас  [ 5, 270 б]. 
Ақмет  мінезі  бәріне  мәлім,  қатты 
айтса,  артынша  тәтті  айтуы  да тез  [  5,  307 
б]. 
Шығармада  антонимдер  кейде  бір  зат  пен 
екінші  затты  қарсы  қойып  салыстыру  үшін    де 
қолданылады. 
Үстеу және есімдік мәндес антонимдер: 
-Мен  ертеңгі  құйрықтан,  бүгінгі  өкпені 
артық көрем [ 5, 39 б]. 
Үстеулерден 
жасалған 
антонимдердің 
негізінде авторлық идеясы дәл беріліп, дүниедегі 
ұғымдары бірімен-бірін салыстырып, шендестіріп 
береді. 
- Мұныңыз  да  дұрыс  емес,  -  деді Жанат.  - 
«Мен  жеңілдім,  сен  жеңдің»  дегелі  тұрсыз  [ 
5,319 б]. 
Антонимдердің 
 
стильдік 
 
қызметі  
салыстыруда  және    айтылар    ойды    анық    етіп  
түсіндіруде  көрінеді. 
Ғ.Мұстафин 
 
шығармасындағы 
антонимдер өз мүмкіншілігіне қарай қолданылып, 
қарама-  қарсы  мәндегі  сөздермен  шығарманың 
стильдік бояуын айқын көрсетеді. 
 
Етістік мәндес антонимдер: 
 
Шығармада 
етістіктен 
жасалған 
антонимдер 
қимыл-әрекет 
процесін 
анық 
көрсетуге 
бейім 
екендігі 
байқатады. 
Ғ.Мұстафиннің  шығармаларындағы 
етістіктен 
жасалған  антонимдер  әр  түрлі  формада  келіп, 
баяндау, суреттеу қызметінде де жұмсалған. 
Бас  та  қатар,  жайласар,  бірақ  басалқы 
айтар  осы  шақ.  Жайласқан  соң  айттың  не, 
айтпадың не [ 5, 68 б]. 
Әйел күлсе, алдайды, жыласа, арбайды. [ 
5, 79 б]. 
Таң  атады,  күн  батады.  Күн  батады, 
таң  атады.  Елсіз  таудағы  айқын  көрініс  осы 
ғана.  [ 5, 82 б]. 
Күледі  де  жылайды,  жылайды  да 
күледі. [ 5, 87 б]. 
Сельпо  да  осы  арада.  Біреуі  беріп,  біреуі 
алып жатқан жұрт [ 5, 243 б]. 
Көну  де,  көнбеу  де  қиын.  Қайсысына 
бекінерін  білмей,дел-сал  күйде  үйіне  жетті 
Жақып...    [ 5, 261 б]. 
Ауданның  беті  өзгеріп  қалыпты.  Осыған 
көну  де,  көнбеу  де  қиын  боп  тұр.  Не  істеу 
керек? [ 5, 262 б]. 
Мінезің 
маған 
түсініксіз. 
Біресе 
қостайсың. Біресе қарсыласасың [ 5, 285 б]. 
Жол 
жыландай 
бүктеліп, 
біресе 
жазылып, 
біресе 
бүктеліп, 
талай 
белестерден асты [5,301 б]. 
Бұл 
мысалдардағы 
етістіктен 
болған 
антоним-сөздер  қимыл-әрекет,  динамикалығын 
әсерлі  жеткізу  мүмкіндіктері  молдығын,  әрі  сөз 
ойнақылығын 
тудыруға 
да 
бейім 
екенін 
көрсетеді. 
Қос  сөздер  түрінде  беріледі: 
Автор    тілінде    қос  сөз    ретінде    берілген  
қарама-  қарсы    мағынадағы    сөздер    өзара  
қосарлану    арқылы    жинақтау    ұғымын    береді. 
Шығармада қос сөздерден жасалған антонимдер 
қолданыла 
отырып, 
адам 
өміріндегі 
құбылыстарды  салыстыра,  шендестіре  отырып, 
оқырманына ой салады. 
Алдарындағы  биік  жонға  ерлі-зайыпты 
екеуі  осындай  шыңсыз  қағысумен  жетті  [  5,  19 
б]. 
Екеуі  жиырма-жиырма  бес  жыл  отасып 
келе  жатқан  абысын  болса  да,  апалы-сіңілілі 
кісідей тату-ақ [ 5, 36 б]. 
Сөзін  бітірер-бітірместен  Ержан  тұра 
жөнелді [ 5, 43 б]. 
Шығанақ  нанар-нанбасын  білмей  Сағын-
дыққа қарады. Сағындық күліп жіберді [ 5, 66 б]. 
- Егінге  зияндының  үлкен-кішісін  талға-
маймын, - деп Шығанақ та күліп қойды [ 5, 99 б]. 

ГУМАНИТАРНЫЕ И СОЦИАЛЬНЫЕ НАУКИ
 
 
55
- Олар көрсін-көрмесін, көрнекті іс көміл-
мейді.  [ 5, 229 б]. 
- Жатсам-тұрсам  өз  еркім.  Ел  жайлауға 
қонғанды [ 5, 273 б]. 
- Өлі-тірісі әзір мәлім емес. Жиырма мың 
сом  ақшамен  кешеден  бері  жоғалыпты    [5, 
292б]. 
Жаңа  заманның  ой-қырын,  оң-солын  кө-
бінесе содан сұрап, қанып отырады [ 5, 45 б]. 
Көркем  шығарма  тіліндегі  антонимдердің 
стильдік  бояуы  анық,  экспрессивті-эмоционалды 
әсері күшті, олар шығарма мазмұнын тереңдетіп, 
кейіпкердің  эмоциялық  сезімін  дәл  көрсетуге 
тырысқан. 
Антонимдердің  сөйлемде  бірге  тұрып 
кездесуі: 
Осы қазақ жердің бетін көріп, астын әлі 
көрмей жүр  [ 5, 38 б]. 
Қабыштың  ерте кезде  елубасы,  ауылнай 
болғаны  бар  еді.  Жұмған  аузын  аша  алмады  [ 
5, 40 б]. 
Қуаныш, қайғыға бірдей төзімділік, ашық 
ой, қажымас қайрат – ел ардақтысы [ 5, 54 б]. 
Қуаныш,  қайғы бірден  қысқан Жамалдың 
көзі бұлаудай [ 5, 87 б]. 
- Іргесі  бекіген  ескілік,  жаңалыққа  жол 
бере қоймайды [ 5, 75 б]. 
- Тарт! 
Елің 
құрсын! 
Алыстан 
да, 
жақыннан да түңілгем [ 5, 78 б]. 
- Сол!  –  деді.  Дерін  десе  де  орынан  атып 
тұра  алған  жоқ.  Шыны  ма,  өтірігі  ме?  Бәрі 
тегіс ұйықтады ма? – деп тыңдай түсті [ 5, 83 
б]. 
Әйел,  еркек,  кәрі,  жас,  ең  ақыры 
тоқсандағы Бақырей де келген [ 5, 306 б]. 
-Көбейтпесе, 
азайтпайды. 
Сапасы 
жақсы емес пе? [ 5, 368 б]. 
Лексикалық  антонимдермен  қатар  нақты-
лы    контексте    ғана    қарама  -  қарсы    мағынада  
жұмсалып,  антонимдік    қатынасқа    түсетін    фра-
залық  антонимдер  арқылы  ой  бейнелі  жеткен. 
Кейіпкерлер  тілінде  екі  антонимдік  жұп  бір 
сөйлем ішінде қатар қолданылған. Жазушы анто-
нимдік  жұптар    арқылы  ой  толғамын  береді. 
Ғ.Мұстафиннің  өмірдегі  түрлі  құбылыстарды  дәл 
суреттеу  мақсатында  антонимдерді  орынды пай-
далануы қаламгердің шеберлік қырын танытады. 
Жазушы  өзінің  мүмкіндігіне  қарай  қолда-
нып,  қарама-қарсы  мәндегі  сөздермен  шығарма-
ның  стильдік  бояуын  айқын  көрсетеді.  Жазушы-
ның  шығармаларындағы  антонимдер  ойды  те-
реңдетіп  тұрғанын  байқаймыз.  Шығармада  анто-
нимдер  әсерлілігімен, мағыналылығымен,  ырғақ-
қа қатысымен оқырманын ойлануға жетелейді. 
 
Әдебиеттер: 
1.  Авакова Р.Фразеология теориясы. – Ал-
маты: Қазақ Университеті, 2009. -292 бет. 
2.  Аханов К. Тіл  біліміне кіріспе. - Алматы, 
1993.- 496 бет. 
3. Қалиев Ғ., Болғанбаев Ә. Қазіргі қазақ ті-
лінің лексикологиясы  мен    фразеологиясы. Оқу-
лық.  - Алматы, 264 бет. 
4.  Мусин Ж. Қазақ тілінің антонимдер сөз-
дігі. - Алматы: Мектеп, 1984.- 127 бет. 
5. 
Мұстафин  Ғ.  Бес  томдық  шығармалар 
жинағы.  Бірінші  том.  Шығанақ.  Миллионер.  – 
Астана: Елорда,   2002. – 386 б. 
Резюме 
В  статье  анализируется  стилистика  антонимов,  используемых  в  романах  Г.Мустафина 
«Миллионер», «Шыганак», в когнитивном аспекте раскрывается национальный менталитет и их 
сложившееся общественное содержание. 
Resume 
This  article  analyses  the  stylistics  of  antonyms  used  in  the  G.  Mustafin’s  novel  “Millionnaire”  and 
“Shyganak” exposing national outlook and its social essence. 
 
 
УДК 371.487 
 
КУЛЬТУРОЛОГИЧЕСКАЯ КОМПЕТЕНТНОСТЬ  
И УСПЕШНОСТЬ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ПЕДАГОГА 
 
Кислицкая 
Н.С. 
– 
аспирант 
кафедры 
экономики 
социальной 
сферы 
Уральского 
государственного университета физической культуры, Челябинск, Россия 
Попова  А.А.  –  к.п.н.,  доцент  кафедры  экономики  социальной  сферы  Уральского 
государственного университета физической культуры, Челябинск, Россия 
Аннотация 
Общепризнанным  становится  положение  о  том,  что  традиционное  когнитивно-
ориентированное образование не решает задачу становления развивающейся личности. Однако в 
различных публикациях культурологическая компетентность трактуется по-разному и не всегда 
она  связывается  с  успешной  деятельностью  педагога.  Нужна  ли  такая  связь,  каковы  её 
особенности, как её оценить на практике? 
Ключевые слова: культурологическая компетентность, личность, образование. 
 

ГУМАНИТАРЛЫҚ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК ҒЫЛЫМДАРЫ 
 
56
Современное  образование,  по  И.Я.  Лер-
неру,  представляет  собой  аналог  социального 
опыта, помимо знаний и навыков включая в себя 
опыт творческой деятельности и эмоциональной 
жизни  [1].  Иначе  говоря,  оно  является  главным 
социогенетическим  механизмом  воспроизводст-
ва  общественного  интеллекта,  особой  функцией 
«образовательного общества». 
Ключевые  компетенции  Э.Ф.  Зеер  связы-
вает  со  знаниями,  умениями  и  (что  особенно 
важно) способностями развивающейся личности, 
которые  необходимы  для  адаптации  и  продук-
тивной  деятельности  в  различных  профессио-
нальных  сообществах  [2].  Отмеченное  в  полной 
мере относится как к выпускнику, так и личности 
педагога данного образовательного учреждения. 
Проблема  моделирования  личности  и  её 
деятельности (с позиций её компетентности) уже 
довольно  давно  исследуется  как  отечествен-
ными,  так  и  зарубежными  специалистами  (Б. 
Вайденманн,  А.  Шелтен).  Последние  выделяют 
три уровня квалификаций: узкого, среднего и ши-
рокого  радиуса  действий.  Они  характерны  для 
любой  профессии  и  включают  конкретные  зна-
ния  и  умения,  формальные  способности  (когни-
тивная  сфера), персональные  способности  и  со-
циальные  способности  (культурологическая  ком-
петентность). С позиций развивающейся личнос-
ти  последняя  включает  в  себя  ориентацию  на 
групповое  поведение,  готовность  к  деловому 
сотрудничеству,  коммуникативность,  толерант-
ность, искренность, корректность. 
Всё большая роль в процессе моделирова-
ния  обращается  на  адаптацию  личности  к 
социальным  системам  [3].  По  мнению  автора, 
«сегодня  в  учебных  заведениях  востребована 
такая  модель  специалиста,  в  которой  он  рас-
сматривается  как  активный  деятель,  способный 
сам  формировать  стратегию,  следовательно,  и 
судьбу  своей  профессиональной  жизнедеятель-
ности, условия её эффективной реализации, при 
необходимости  преобразовывать  своё  профес-
сиональное  поведение  и  создавать  новые  усло-
вия  профессиональной  деятельности,  а  не  быть 
придатком  рынка  труда».  По  сути,  речь  идёт  как 
об  общекультурных,  так  и  профессиональных 
компетенциях  развивающейся  личности  (не 
только ученика, но и педагога) или переходе с α- 
(регламентированного)  на  β-труд,  то  есть  адап-
тации  не  к  жёстким,  а  гибким  рамкам  системы 
«человек-производство»  или  системы  «человек-
человек». Поэтому модели стали описываться не 
в  понятиях  функций,  а  культурологических  ком-
петенций, узкого и широкого радиуса действий. 
Образование  в  современных  условиях 
включает  в  себя  требования  к  развивающейся 
личности  как  гражданину,  профессионалу  и  ин-
теллектуалу.  От  неё  обязательно  ждут  успеш-
ного  решения  возникших  на  практике  проблем 
выживания, функционирования, развития. Кроме 
этого  выдвигаются  требования  к  способностям, 
обеспечивающим  решение  этих  проблем  (моти-
вационным,  мыслительным),  а  также  владению 
метазнаниями  и  современными  фундаменталь-
ными  дисциплинами  [4].  От  выпускника  школы 
всё  более  требуется  наличие  способности  ре-
шать  проблемы  различного  уровня,  исходя  из 
принципа  успешности  профессиональной  дея-
тельности. 
Речь  в  данном  случае  идёт  о  факторе  са-
моразвития  личности,  её  активности  [5].  «Пот-
ребность  в  самоизменении  и  самореализации 
превращает  её  в  субъект  деятельности  профес-
сионала,  активно  строящего,  преобразующего  и 
развивающего свой профессиональный мир». 
Отмеченное  в  полной  мере  относится  к 
личности педагога школы любого уровня. Успеш-
ность  её  действий  определяется  культурологи-
ческой  компетентностью,  включающей  в  свой 
состав  не  только  профессиональную,  но  и  со-
циальную составляющую. 
В.А.  Громов  в  её  составе  –  социальной 
компетентности  –  выделяет  следующие  ком-
поненты:  социально-экономическую  подготов-
ленность;  нормативно-правовую  подготовлен-
ность;  политическую  грамотность;  подготовлен-
ность  в  сфере  делового  этикета  [6].  Говоря 
иначе,  речь  идёт  о  способности  к  общению,  сот-
рудничеству,  разрешению  конфликтов,  контакт-
ности, достижению поставленных целей, адапта-
ции,  готовности  принимать  на  себя  ответствен-
ность.  Важно  и  то,  что  определить  социальную 
компетентность конкретной сферы деятельности 
весьма  сложно,  т.к.  она  проявляется  только  на 
этапе  собственно  профессиональной  деятель-
ности. 
Алгоритм  исследуемого  нами  вопроса 
можно представить следующим образом: 
1.  Парадигма  развивающейся  личности 
(культурологическая  компетентность:  профес-
сиональная и социальная, совокупный интеллект 
общества, национальная и мировая культура). 
2.  Личностно-ориентированное  обучение 
(формирование  социальной  системы  «человек-
личность»,  профессионально-образовательный 
процесс,  моделирование  развивающейся  лич-
ности, ее самосознание в культуре). 
3.  Образование  (социо-генетический  меха-
низм, воспроизводство общественного интеллек-
та,  способности,  необходимые  для  адаптации  и 
успешной,  продуктивной  деятельности,  система 
мышления, культурологическая грамотность). 
4. 
Культурологическая 
компетентность 
личности  педагога  (опыт  творческой  деятель-
ности  и  эмоциональной жизни, предрасположен-
ность  к  компенсаторному  общению,  активность, 
социально-профессиональная квалификация, сп-
особность к самооценке и саморазвитию, приум-
ножение культурных ценностей). 
Выше уже шла речь о названных здесь па-
раметрах  алгоритма  (за  исключением  «парадиг-
мы  развивающейся  личности»).  Последняя,  как 
следует  из  алгоритма,  определяется,  прежде 
всего, 
культурологической 
компетентностью 

жүктеу/скачать 6,13 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: