Молодой учёный
Пример использования тезауруса в информационно-поисковой системе
жүктеу/скачать 1,49 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Сүттің тығыздығын анықтау.
- Сүттің бактерицидті қасиеттері.
1. Пример использования тезауруса в информационно-поисковой системе 5 “Young Scientist” . #6.2 (86.2) . March 2015 Computer Science няшний день отнесение или не отнесение термина к пред- метной области является экспертным решением. Проблемы выделения терминологии в текстах на есте- ственном языке как одно из ограничений, накладываемых на возможность использования метода. Наибольшая сложность на этапе выделения термино- логии предметной области из текста не в определении пере- сечения множеств, а в определении самих множеств Х
и Y. И если все термины тезауруса, являясь терминологи- ческой составляющей тезауруса, изначально при постро- ении тезауруса должны быть выделены в отдельную базу данных, то выделение множества терминов в самом тексте Z представляется более проблематичным в силу ряда осо- бенностей естественно-языкового описания предметной области. Естественно-языковому описанию любой пред- метной области характерны некоторые конструкции, ко- торые используются для свертки текста, такие как од- нородные члены, анафористические и эллиптические свертки. Дополнительную проблему создает омонимия. Часть проблем, связанных с однородными членами, ана- фористическими и эллиптическими свертками могут до- статочно эффективно быть решены путем ввода в ис- ходный тезаурус широкой базы синонимов, проблемы с разрешением вопросов омонимии могут быть эффек- тивно решены только с помощью статистического анализа текста ближайшего окружения термина, подозрительного на омонимию. К тому или другому синонимическому узлу тезаурусного графа термин может быть отнесен исходя из наибольшего количества терминов, найденных в этом окружении, совпадающих с ближайшими терминами по- дозрительного на омонимию из тезауруса. В качестве бли- жайших терминов тезауруса, то есть близости, радиуса 1, выбираются термины, связанные с подозрительным лю- быми типами связей. Если этого недостаточно, можно рас- ширять как отрезок текста, подвергаемый анализу, на ко- тором встречается термин, подозрительный на омонимию, так и радиус окружения термина из тезауруса. Рис.
2. Тезаурусный радиус для термина Рисунок 2 иллюстрирует правила выделения в общем тезаурусе терминов для проведения анализа, целью кото- рого является снятие омонимии. Метод успешно применялся в системах машинного пе- ревода с той разницей, что для всех возможных значений омонимов составлялся отдельный список возможных слов окружения. И эффективность метода доходила до 98 %. В случае использования семантического тезауруса такая база для любого термина может генерироваться на осно- вании самого тезауруса описанным выше методом. Од- нако, статистическими методами полностью преодолеть трудности выделения терминологии, связанные с есте- ственно-языковыми свертками и омонимией не удается. В этой особенности проявляется одно из ограничений ис- пользования предлагаемых методик по автоматизации проектирования гипертекста на основе текста с исполь- зованием семантического тезауруса. Для решения таких проблем обычно пользуются методами контент-анализа, что эффективно, но дорого и долго. Литература: 1. Черный, А. И., Общая методика построения тезаурусов, «Научно-техническая информация. Сер. 2», 1968, № 5; Варга Д., Методика подготовки информационных тезаурусов, пер. [с венг.], М., 1970; Шрейдер Ю. А., Тезау- русы в информатике и теоретической семантике, «Научно-техническая информация. Сер. 2», 1971, № З. 2. Холодова, С. А. Некоторые принципы и методики автоматизации проектирования электронных изданий на ос- нове печатных текстов по предметной области. — В «Интеллектуальные технологии и системы. Вып. 3. — М., МГУП, 2001.
6 «Молодой учёный» . № 6.2 (86.2) . Март, 2015 г. Технические науки Т ЕХ Н И Ч ЕС К И Е Н А У К И Құрылым элементтерін беріктік шарты бойынша есептеу Боранбаев Бисен Таганбаевич, оқытушы; Дәулетова Айгүл Тасболатқызы, оқытушы; Байкунирова Айжан Сериковна, оқытушы «Болашақ» университеті (Қызылорда қаласы, Қазақстан) Б ерілген консодьді білеудің (а-сурет) екі жағдайдағы көлденең қимасының өлшемдерін таңдап алу қажет; көлденең қимасы: 1) қоставр; 2) биіктігінің еніне қатынасы h / b=1,5 тік төртбұрыш болған кезде. Екі нұсқа үшін білеудің мас- саларын салыстыру керек. Білеу материалы СТ-3 маркалы болат үшін июдегі шектік кернеу [ ]
ÌÏà 160
= σ
Шешуі 1). Берілген бруста І, ІІ және ІІІ аралықтары бар. Қималар аралықтардың шегаралары болып табылады. Осы қима- ларға сыртқы күштер мен моменттер түсірілген. Әсер етуші күштер мен моменттер білеудің симметрия осімен дәл ке- летін бойлық жазықтықта орналасқандықтан көлденең қималарда екі ішкі күштер факторлары орын алады — М И ию
моменті және Q көлденең күші, яғни брус ию деформациясында болады. Ию моменттерін анықтау үшін қималар әдісін қолданамыз. Әрбір аралықтардың шегараларында ойша қималар жүр- гізіп, білеудің бекітілген оң жақ бөлігін алып тастап, қарастыруға сол жақ бөлігін қалдырамыз. Ию моменттерінің эпюрасын сипаттамалық нүктелер бойынша тұрғызамыз, яғни А, В, С және D сипаттамалық қи- маларындағы М И ию моменттерін есептейміз. А қимасындағы ию моменті М ИА =0, себебі А нүктесіне қарағанда 1 F сыртқы күші момент құрмайды (күш иіні нольге тең). В қимасындағы ию моменті М ИВ = F 1 ∙AB = 20∙0,5 = 10кНм ІІ аралықтың С қимасындағы (яғни С қимасына сол жағынан шексіз жақын қимадағы) ию моменті 7 “Young Scientist” . #6.2 (86.2) . March 2015 Technical Sciences Әдебиет:
1. Рубашкин А. Г., Черниловский Д. В. Лабораторно-практические работы по технической механике. 2. Руководство к лабораторным работам по сопротивлению материалов. / Под ред. А. К. Черткова. — Петроза- водск: Петрозаводский ГУ, 1975. 3. Экспериментальные методы исследования деформаций и напряжений. — Киев: Науковадумка, 1981. 4. Дузелбаев С. Т. Инженерлік механика. Зертханалық практикум
⋅ = ⋅ − ⋅ = ⋅ − ⋅ = 10 5 , 0 20 1 20 2 1
ІІІ аралықтың С қимасындағы (яғни С қимасына оң жағынан шексіс жақын қимадағы) ию моменті м кН M М M BC F AC F М III III ИС ИС ⋅ − = − = − = − ⋅ − ⋅ = 6 16 10 2 1 (яғни С қимасында ию моменті сол жерге түсірілген сыртқы момент М-ның мәніне секірмелі түрде өзгерген). D қимасындағы ию моменті
⋅ − = ⋅ − − ⋅ − ⋅ = ⋅ − − ⋅ − ⋅ = 28 5 , 0 44 16 1 20 5 , 1 20 3 2 1 Алынған сипаттамалық нүктелерді графикке түсіре отырып және оларды түзу сызықтармен жалғап, М И
2). Білеудің көлденең қимасының өлшемдерін анықтау үшін [ ]
σ σ ≤ = X И W М / июдегі беріктік шартын қолданамыз. Мұндағы:
- көлденең қиманың беріктігінің геометриялық сипаттамасы болып табылатын осьтік қарсыласу моменті. М И – абсолют мәнімен алынған ең үлкен ию моменті. Біз қарастырып отырған жағдайда D қауыпты қимасында М И = 28 кН∙м = 28∙10 3 Н∙м.
[ ] σ σ ≤ =
И W М : 6 3
160 10 28 ⋅ ≤ ⋅ X W
Осыдан қажетті қарсыласу моменті W X = 175∙10 -6 м 3 = 175 см 3 ; Бұл жерде шектік кернеу мәні [ ]
6 10 160 ⋅ = σ Па. Екі нұсқамен білеудің көлденең қимасының өлшемдерін таңдаймыз: а). Көлденең қимасы қоставр: (8239-89 Мем.Ст.) прокатты пішіндердің сортаменттік кестесінен №20 қоставрды таңдап аламыз, оның
3 184cм W X = және қима ауданы см А 2 8 , 26 = б). Көлденең қимасы биіктігінің еніне қатынасы 5 ,
/ = b h тік төртбұрыш болғанда: Тік төртбұрыш үшін 6 / 2 bh W X = . Қарастырылып отырған жағдайда 9 / ) 56 ,1 /( 3 2
h h W X = ⋅ = ;
3 3 175 9 / см h = деп алсақ, шығатыны мм см h 117
17 ,1 = = және
мм см h b 78 8 , 7 5 , 1 / 7 , 11 5 , 1 / = = = = . Тік төртбұрышты қима ауданы 2 3 , 91 7 , 11 8 , 7 см h b A = × = ⋅ = . Ұзындықтары бірдей білеулердің аудандарының қатынастары олардың массаларының қатынастарына тең: 4 ,
8 , 26 / 3 , 91 / . . . = = Т K T T A A .
Демек, қимасы тік төртбұрыш білеудің қоставрлы білеуден 3,4 есе ауырлау екенін көреміз. 8 «Молодой учёный» . № 6.2 (86.2) . Март, 2015 г. Сельское хозяйство С Е Л ЬС КО Е ХОЗЯ Й СТ В О Бие сүті және одан қымыз дайындау Садуақасов Мағауия, ауыл шаруашылығы ғылымдарының кандидаты, аға оқытушы; Жарылқасын Жаннұр, студент; Сейтжаппарова Гүлфариза, студент «Болашақ» университеті (Қызылорда қаласы, Қазақстан)
әрбір түрі тек өзіне ғана тән, белгілі бір құрамы бар сүт түзеді және оны шығарады. Әр малдың сүтінің хими- ялық құрамы өте күрделі болып келеді, бірқалыпта тұр- майды, керісінше малдың физиологиялық жай — күйіне, жем беру, бағып-күту жағдайына, тегіне, жасына, т. б. байланысты өзгеріп отырады. Бие сүтінің химиялық құрамы пайыз есебімен алғанда мынадай болып келеді: сүттегі қант-6,7; жалпы ақуыз-2,0; казеин-50,7; аль- бумин және глобулин-49,3; минералды тұздар-0,3; құрғақ заттар-11,0 %. Бие сүті өзінің химиялық құрамы жағынан басқа малдың сүтіне қарағанда өзгеше болады. Ол, әсіресе лак- тозаға бай. Оның құрамында 120-ға жуық әр түрлі хими- ялық заттар болады, 20 түрлі май қышқылы, витамин- дердің 23 түрі, 30 түрлі минералды заттар, 7 фермент, 4 түрлі сүт қанты, 3 түрлі гормондар, липоидтер, лимон қышқылы, т. б. бар. Биелерді өріске жайған жағдайда В витаминінің мөл- шері шамамен 2 есе артады. Сүттің химиялық құрамы мал жеген шөптің түрлеріне қарай да өзгеріп отырады. Бие сүтінің майында өзге малдың сүтінде кездеспейтін окта- декадиен және басқа да қышқылдар болады. Бие сүтінде фосфор, калий және кальций, магний тотығы мол кезде- седі. Сиыр сүтіне қарағанда бие сүтінде лактоза 1,5 есе, С витамині 10 есе көп болады. Бие сүті сондай-ақ В, А, Е тобындағы витаминдерге бай. Сүттің физикалық қасиеттері. Сүт — судан және оның құрамындағы еріген қатты заттардан тұратын биологи- ялық сұйық. Бие сүтінің физикалық қасиеттеріне орга- нолептикалық көрсеткіштері, тығыздығы, тұтқырлығы, қаймақтануы жатады. Бұл көрсеткіштердің бәрі де сүттің қоспасына кіретін күрделі химиялық құрамдарымен бай- ланыста болады. Сүттің химиялық құрамы да өзгереді, өй- ткені олар бір-бірімен өзара байланысты әрі тәуелді бо- лады.
Сүттің сапалы көрсеткіштері. Жаңадан сауылған құрамы тұрақты (бірқалыпты) болып келетін, түсі, иісі, консистенциясы және дәмі бұзылмаған, бактериядан таза, қоспасыз болып келетін және құрамының кейбір жеке құрамдастарын қолдан енгізіп немесе алып тастауға бо- латын сүт жоғары сапалы немесе табиғи таза деп сана- лады. Бие сүтінің түсі ақ болады. Кешкі және қосымша сауын кезінде оның түсі болар-болмас көгілдірленіп тұрады. Сүттің бұзылуын оның түсінің әр түрлі болып өзге- руіне қарап білуге болады. Қалайы ыдыстағы сүтке су қо- сылғанда ол көкшіл түске, ал желіннің қан тамырларының жарылуынан сүтке қан араласқан кезде оның түсі қызғылт болады. Сүттің сарғыш түсті болуы іріңді желінсау ау- руына шалдыққан емшектерді сауған кезінде байқалады. Құрамы тұрақты сүттің консистенциясы бірқалыпты әрі сұйықтау болады. Сулы консистенция сүтке су араласқан кезде, сол сияқты биелерді жүгеріге жайған кезінде байқа- лады. Сүт бездері ауруға шалдыққан жағдайда сүтте іртік- іртік түйіршіктер көбейеді. Жаңадан сауылған сүттің өзіне тән әлсіз иісі болады. Санитарлық (тазалық) жағдайлары төмен ортада са- уылған сүттен көп жағдайда жағымсыз иіс шығып тұрады. Мұндай иістер жаңа сауылған сүтті беті ашық құтыларда ұзақ уақыт сақтаудан пайда болады. Сүт сауатын және оны сақтайтын бөлмелерде болған түтін, креолин, йод карбол қышқылы және басқа да заттардың сіңуі мүмкін. Сүтті 28-30 0 С және одан да жоғары температурада 2–3 сағат бойына сақтаған жағдайда ашыған қышқыл иісі шығады. Сондай-ақ сүтті ұзақ уақыт металл ыдыста ұстайтын болса, одан балықтың иісі немесе таттың дәмі байқалады. Күйлі биелерден сауылған таза сүттің дәмі шырынды, тілді үйіреді. Сүттегі болар — болмас қышқыл дәм жаз аяғында және күзгі уақытта, яғнни даланың шөбі қурап биелер жусан жейтін кезде байқалады. Сол сияқты бие- лерді жоңышқаға, түйебұршаққа және жүгеріге жайғанда да шөп дәмі сезіледі. Әлі суып үлгермеген сүтті ыстық күн көзінде ұстағанда, сондай-ақ нашар қалайыланған ыды- старда ұзақ сақталғанда, биелердің желіні ауруға шал- дыққанда білінеді.
9 “Young Scientist” . #6.2 (86.2) . March 2015 Agriculture Сүттің сабын татуы жаңа сауылған сүтті жабық құтыда сақтаудан және сода ерітіндісімен жуылған құтыларды ыстық және суық сумен жеткілікті түрде шаймағаннан пайда болады.
0 С температурадағы сүт масса- сының сондай мөлшердегі судың 4 0 С массасына арақа- тынасымен өлшенетін көлем немесе сүт массасының көлеміне қатынасы болып табылады. Сүттің тығыздығы лактоденсиметр (А-сүт ареометрі) градустары арқылы белгіленеді, ал мұның өзі мың есе ұлғайтылған тығыз- дықтың ұсақ бір бөлшегі. Мәселен, 1,0345 тығыздықты 34,5 А көлем арқылы көрсетуге болады. Лактация кезінде малды жаю күтіп- бағу есебінен сүттің тығыздығына ықпал ететін құрамындағы құрамдаста- рының саны өзгереді. Мәселен, ақуыздардың, көмірсутектердің, минералды заттардың көбеюі сүттің тығыздық көрсеткіштерін жоға- рылатады, ал сүт майының көбеюі оны төмендетеді. Мал ауырған кезде сүттің тығыздық көрсеткіштері төмендейді. Жаңадан сауылған сүттің тығыздығы екі сағат бұрын сауылған сүттің тығыздығына қарағанда 1,0–1,5 0
және сауу кезінде қосылған ауа көпіршіктерінің ұшып кетуі есебінен жүреді. Сүттің тығыздығын анықтау. Сүттің тығыздығының 20 0 температурадағы салмағына арақатынасы бойынша анықталады. Тұтас алғанда бие сүтінің орташа тығы- здығы 31 0 А-ға тең, ал ауытқулар биенің шығу тегіне, жемшөп беру, күтіп- бағу жағдайларына және басқа да факторларға байланысты ареометрі 29–30 0 ара-
лығында болады. Сүттің тығыздығын сауып алғаннан кейін 1–2 сағаттан соң тексереді. Жаңа сауылған сүттің тығыздығы салқын сүтке қарағанда біршама төмендеу болады. Мұның өзі майдың физикалық қасиеттеріне және жаңа сауылған сүтте газдың көп мөлшерде болатындығына байланысты. Сүттің тығыздығын сыйымдылығы 200-250мл болатын шыны цилиндрге салып өлшейтін ареометрдің (лактоден- симетр) көмегімен анықтайды. Шыны цилиндрдің бой- ымен көпіршімейтіндей етіп жақсы араластырылған 200 мл сүт құяды. Оның іщіне цилиндрдің қабырғаларына ти- гізбей ареометрді 1,030 белгіге дейін жайлап түсіреді. 1–2 минут өткен соң ареометрдің шкаласы бойынша есептеп шығарады. 200 С температурада ареометр шкаласының көрсетуі сүттің нақты тығыздығына дәлме-дәл келеді. Егер сүттің температурасы бұдан жоғары немесе төмен болса, ондп ареометрдегі көрсеткен температура айырмасына қарай 0,20 түзетулер енгізеді. Тұтқырлық — сүттің күрделі құрамындағы бөлшек- тердің қозғалысы кезінде бір-біріне жасайтын ішкі қар- сылықтарын көрсететін сүт қасиеті. Бие сүтінің орташа тұтқырлығы 1,39-ға тең, ауытқулар 1,30-дан1,5 сантипуаз болады. Сүттің қату нүктесі 0,54 0
С-тан 0,57 0 аралығында, ал қайнау нүктесі 10,1–10,2 0
С болады. Сүт құрамындағы тұздың (хлорид) мөлшері өз- герген жағдайда оның қату температурасыда өзгереді. Сүттің бактерицидті қасиеттері. Мал сүтінде әр түрлі бактерицидті заттар- лизацимдер, аглютиндер, антиток- синдер, бактериолизилдер және басқалары болады. Бел- гілі бір уақытқа дейін бұз заттар сүттегі микроорганиз- дердің көбеюіне бөгет жасайды. Практикада кеңінен қолданып жүрген сүтті жедел суыту әдісі арқылы мұндай пайдалы ерекшеліктерді сақтап қалуға болады. Сүттің бактерицидті қасиеттері байқалған уақыт аралығын бак- терицид деп атайды. Бие сүтінің жоғары бактерицидті қасиеттері клеткалық және гуморальдық антибактериалдық заттардың жиын- тығы есебінен пайда болады. Мұндағы лизацимдердің рөлі ерекше. Сүт бездерінің лизацимдері — табиғи өзгеше анти- бактериялық заттар. Бұларда сүт құрамындағы өзге ан- тибактериялық заттар секілді бактерияларға қарсы ттұра- тындығымен, пайда болу немесе қойылу заңдылығымен, сондай-ақ кейбір факторлардың әсеріне тұрақтылығымен ерекшеленеді. Сүт бездері жасап шығаратын немесе қан арқылы келіп қосылатын сүт лизоцимдері өз алдына та- биғи иммунитет факторы ретінде көрінеді. Биелердің сүт бездері секреттерінде лизоцимдердің алты түрі бар, олар бір-бірінен физика — химиялық әсерлерге төзімділігіне, антибактериялық спектрлеріне, сондай-ақ бездегі секрет- тердің қайсысына жататындығына қарай ажыратылады. Құрамында лизоцимнің көп мөлшері бар сүт өзінің сапа- лылығымен ерекшеленеді.
қышқылдарын белоктармен, ашытқымен ашыту арқылы алынатын қышқылтым сусын. Қымыздың сапасының жоғары болуы, оның емдік қасиеті көп жағдайда, бие сүтінің сапасына байланысты. Қымыздың дертке дауа, тамаша шипалық қасиеттеріне ашытқылары ғана әсер етпейді. Бие сүтінің табиғи ерек- шелігі сондай, оны ашыту кезеңінде микроорганизмдерден антибиотикалық заттар пайда болады. 1 л қымызда 20г қо- ректік белок бар, ол орташа қоңдылықтағы сиырдың 100г етіне тең келеді. Қымыз организмге тез сіңетін қоректі және минералды заттардан, сондай-ақ көмірқышқылы қоспаларынан, сүт қышқылынан және спирттен тұрады. Бұлар жүйке жүй- есін сергітіп, асқорыту кезеңіне ықпал етіп, қан айналу жұ- мысын жақсартады. Қымыз өндіру үшін дені сау малдан алынған патогенді микробы жоқ, қышқылдығы 7 0 Т, тығыз- дығы 1,029–1,033, басқа иісі, дәмі жоқ сүтті және техноло- гиялық ереже бойынша дайындалған қышқылдығы 120– 130 Т қымыздық ашытқы пайдаланылады. Қымыз өндіру технологиялық кезеңдері мынадай операциялардан тұрады: 1. Шикізатты қабылдау және өңдеу; 2. Ашыту және араластыру; 3. Шөлмектерге құю және тығындау, этикетка жапсыру; 4. Пісіру және газдау; 5. Мұздату; 6. Сақтау және тасу; Шикізатты қабылдау және дайындау мынадай бөлім- дерден тұрады: |