Монография «Елтаным баспасы»
жүктеу/скачать 14,19 Mb. Pdf көрінісі
|
Verstka
| көрмедім – бір сөз; Шегірткеден қорыққан егін екпес.
² Фразеологизмдердегі əрбір жеке сөздердің барлығы бірігіп бір фразеологиялық мағынаны білдіреді. Мысалы, жүрегі тас төбесіне шығу – қорқу; Қыпша бел – жіңішке бел; Мұрнына су жетпеу – қолы тимеу, уақыты жетпеу, ² Фразеологизмдерді фразеологизм деп тану үшін қойылатын үш түрлі басты ерекшелік бар. Олар: мағына тұтастығы; тіркес тиянақтылығы; қолдану тұрақтылығы. Ал мақал-мəтелдерде тек тіркес тиянақтылығы; қолдану тұрақтылығы байқалады. ² Фразеологизмдер функционалдық қызметіне қарай бейтарап, кіта- би, ауызекі сөйлеу тіліндегі жəне қарапайым, дөрекі мəнде қоланылатын стильдік қабаттарға жіктеледі. ² Фразеологизмдердің сөйлем ішінде жұмсалуы үшін белгілі бір оралымға негізделеді. Сүйемел сөздер жұмсалады. ² Айтылатын ойды жеткізудегі пресуппозициялық ерекшеліктеріне қарай, мақал жəне мəтелдер деп бөлінеді. Мақал ойды толық аяқтайды. Мысалы: Қазанға жолама, қарасы жұғар, Жаманға жолама бəлесі жұғар. Балалы үй – базар, Баласыз үй – мазар. Мəтелде айтылатын ой тұспалдап жеткізіледі: Сырын білмеген аттың сыртынан жүрме; Жығылсаң нардан жығыл. Ұ қ с а с т ы қ т а р ы: ² Тұрақты тіркестер ретінде мақал-мəтелдер мен фразеологизмдердің құрылымдық ерекшеліктері сөз тіркесі, сөйлем құрылымдас, ұқсас бо- лып келеді. ² Екеуі де ұлт менталдығы мен ұлт рухын сипаттайды. ² Мақал-мəтелдер мен фразеологизмдердің мағыналық қалыптасу үрдісіне қарай прагматикалық мəніне этнолингвистикалық талдау жа- салынады. ² Фразеологизмдерге қойылатын кртеритерийлердің қолдану тұрақтылығы мен тіркес тиянақтылығы мақал-мəтелдерге де ортақ. |