АБАЙ.  М ЕМ ЛЕКЕТ  ТУРАЛЫ

Өзімнің иттігімнен болды демей,
Жеңді sou деп
, 
гиайтанга  болар көмек.
Сырттансынбақ,  қусынбақ,  оршілденбек,
Сыбырменен  топ эісасап  бөлек-бөлек.
%
 
Арамдықпен  бар ма  екен  жаннан  аспац,
Өзімен-өзі бір  күн  болмай ма элек?
I
Қолдан  келе бере ме жұрт мецгермек?
Адалдъщ, арамдыцты кім тецгермек?!
Мақтан үгиін  қайратсыз болыс болмақ,
Иттей қор болып,  өзіне сөз келтірмек,  - 
деп,  Абай  саясаттың санғилы  астарын  ашып,  бұның алдамшы, 
құбылмалы,  екіжүзді,  ойнақы  мінезінен  қазіргі  ұрпақты 
сақгандырып тұрғандай сезім-күй бойыңды еріксіз билейді.
Қырағылықты талап етеді. Сол «пысықша» сиқырлы мінезі: 
қулық, сұмдық, көрсе қызарлық, арсыздық, арамдық, азғьгадық 
тізімін жалғастыра беруге болады. Міне, лас саясатшының осы 
мінез-қылықтарьш «моральдық философияға» жатқызып жүрміз. 
Сонан соң барып, «пысықша саясатшыны» «моральдық философия» 
өрісіне аттандыра саламыз. Ал, Абай болса, «кеселді пысықша» 
мінезінің жоғарыда келтірілген азғындық қасиеттерін саясатшының 
маңдайына басылған қоғамдық таңба деп санады емес пе?! Абай 
«қайратсыз болыс болмақ» демей ме?!  Қазіргі қазақтың көбіне 
түсініксіз «мафия», «коррупция», «ұйымдасқан қылмыс» деп, онды- 
солды  бұл  сөздерді  бұрқыратып,  шашып  жүрміз.  Ал  көреген 
саясатшы  Абай  қазақтың:  «сырттан  сынбақ»,  «қусынбақ», 
«оршілденбек», «шайтаю>, «сыбырмен топ жасап» деген қарапайым 
қазақ  сөздерін  қолдана  отырып,  қазіргі  аты  шулы  сыбайлас, 
ұйымдасқан қылмыстың аты жөнін тізіп «энциклопедиялық түсінік» 
беріп: «Абай бол, сақган» деп ескергіп тұрған жоқ па?! Енді бірде 
халқын тәлкекке  салып,  қолжаулық еткен  «алдамшы  саудагер» 
саясатшыны да  әділ  сөзбен түйреп  өтеді.  Міне,  осындай  арам,
227

сиқырлы қылықты саясатшыларды мұрнанан пзіп тұрып көрсеткен. 
Міне, ойнақы, сол арам қылыкты саясатшы бейнесі:
Ортақтық, тыныиітық, достық қой,
Оиың қадірін кім білер,
Әркімге-ақ тілеу қостық қой,
Еәрі -  алдамшы  саудагер,  - 
деп, Абай саясатшыны «алдамшы саудагер» ылаңымен теңестіріп,
ойын эрі жалгасгырыгі:
Халъщтың аты керек қой Я мақтауга,  боқтауга.
Құбылга бәрі зерек қой,  Е әрі жайсыз тоңтауга,  - 
дейді. Иә, осы сөздердің саясатқа қатысы бар ма? Болса ше? Бүлай 
десек,  онда  -  «бар»  дегеннің  саяси  мазмұнын  Абай  айтқандай, 
«ниеттеніп білуге» талаптанайық. Сонда, халықгы «мақгайтьш» да, 
«боқгайтын» да кім?  Не үшін?  Мұндай сұмдыққа ар-ұяттан аттап 
кім  барады? Әрине, үлкен саясатшьшар.  Бақиға ауысқан КСРО 
Президенті, КПСС ақырғы генсегі М.С. Горбачевтің бір өзі неге 
тұрады. Бүгінде қазақ қоғамы өтпелі кезенді кешіп отырган шақга 
бәсекеге түскен қоғамдық үдерістердің ішінен, тіпп, экономиканы 
. да кейін ысырып тастап, ентелей алға үмтыла түскен бақталас екі 
агайын бар: бірі - демократия да, екіншісі - нарық. Осы екі ағайын
халықгың мазасын алып, берекесін кетіруде.
Патшалық Ресейдің боданы болған Қазақ Елінің демократиясы 
мен  экономикасына Абай  өзінің  Абайлық түсінігі  мен  бағасын 
берген. Халқына: «Мені есіңе алғайсың? Сөзіме қүлақ арт» деп, 
өтініп тұрғандай. Сонда, бүгінгі демократия мэнін Абай сөзімен 
түйіндесек: «Кісімсінген жеп кетер білімсіздер» эулеті. Турасын 
айтса, бір-бірін қорғайтын, қолдайтын өзімшіл, лас саясатшьшар. 
Бүл турапы ең алдымен үлкен саясат маңында жүргендер не айтар 
екен?  Жауапты  тағы  да  ертеңнен  күтеміз  бе?!  Әзірше,  Абай
айтқандай: «бэрі жайсыз» болып түр гой.
«Кісімсіген жеп кетер білімсіз» саясатшы әулелнің жаңа түрін 
талдағанда: «Осы күнде қазақ ішінде «іс білмес, кісі білер» деген 
мақал шыкты» - дейді Абай. Ойын эрі дамытып: «Оның мәнісі: 
«ісіңнің түзулігінен  жетпессің,  кісіңнің  амалшы,  айлалыгынан
228

жетерсің» деген сөз. Үш жылға болыс сайланады. Әуелгі жылы: 
«Сені біз сайламадық па?» - деп, елдің бұлданғандығымен  күні 
өтеді. Екінші жылы кандидатпен аңдысып күні өтеді. Үшінші жылы 
сайлауға жақындап, тағы болыс болып қаларға мүмкін болар ма 
екен деп күні өтеді. Енді несі қалды? Осы қазақ халқының осындай 
бүзы қшыл ыкқа тартып, жылдан жылға төмендеп бара жатқанын 
көрген соң, менің ойыма келеді: Халықгың болыстыққа сайлаймын 
деген кіеісі пәлен қадірлі орыеша образование (білім /қалам иесіУ) 
алған кісі болсын. Егер де орталарында ондай кісі жоқ болса, яки, 
бар  болса  да  сайламаса,  уезный  начальник  бірлэн  военный 
губернатордың назначениесі (қызметке тағайындау /қалам иесі/) 
бірлэн болады десе, бүл  халыққа бек пайдалы болар еді. Оның 
себебі: эуелі қызмет қүмар қазақ балаларына образование беруге 
олда - пайдалы  іс,  екінші  -  назначение бірлэн  болған болыстар 
халыққа міндегп болмас еді, үлықтарға міндетті болар еді» 
(Сонда,
98-99  бб.).
Орыс  патшалыгының  отарлау  саясаты  қазақ  жерін  билеп, 
дәуірлеп түрған заманның озінде де саясатшы ісі мен қылыгын, 
мінезі мен санасын Абайлық талдаудан, түсінілуден жан-жакты 
сарапталып  өткен  мінездемесімен,  жиынтық  сипатымен 
танысамыз.  Сол  саясатшы  қасиеттерінің  ең  өзектісі:  іскерлігі, 
білімділігі, кісілігі, өз пайдасы үшін жүретін «қызмет құмарлығы» 
емес, «ұлықтарға міндеттілігі»  емес, халқынаберілгендігі. Өз елі 
тарихын да, орыс патшалығы  билік жэне адам  қүқығы туралы, 
шаруашылық пен  мемлекет басқару заңдары  жиынтығын жан- 
жакгы меңгерген білімді, білгір үлтгық мамандардың қазақ жерінде 
жоктың қасы екенін ескертіп отыр гой. Дэл осы пікірі Абайдың 
бүгінгі әкімдерді аягынан шалып, сүріндіріп тұр гой. Мемлекет 
туралы  Абайдың  көзқарасы  таңқаларлық  жағдай.  Мәселен, 
мемлекет тағдыры,Абайдың  ойынша,  шаруашылық  пен  саясат
оірлігіне оаиланысты екенін даналықпен аңғаруы, мұны кореген 
саясаткер  тұғы ры нан  таны тады .  М емлекет  құрылысы, 
шаруашылық пен ел басқару ісі белгілі бір зандар жиынтыгына қол 
артатынытарихтан белгілі. Бүл туралы Абай, мәселен былай дейді:
229

«...билік деген біздің қазақ ішінде эрбір сайланған кісінің қолынан 
келмейді. Бұган бұрынғы Қасым ханның «Қасқа жолы», Есім ханның 
«Ескі жольш», Әз Т әукеханның «Күл төбенің басында күнде кеңес» 
болғандағы «Жеті жарғысын»  (Тәуке  ханның  жүз  жасаған 
Қожаберген Толыбайсыншыұлы жырау қолымен жазган заң жинағы 
/қалам иесі/) білмек керек. Әм, ол ескі сөздердің қайсысы заман 
өзгергендікпенен ескіріп, бұл жаңа заманға келіспейтұгын болса, 
оның  орнына  татымды  толық  билік  шығарып,  төлеу  саларға 
жарарлық кісі болса керек еді, ондай кісі аз, яки тіпгп жоқ» 
(Сонда, 
99 б.)
 - деген өз заманьгада орын алган қазақ қогамы ең жоғарғы 
билеушісі - болыс саясаты мен билігін сөз етіп огырған Абай ойына 
құлақ  артсақ  қандай  да  м ем лекеттің   халы қ  алды ндағы  
«міндеттілігінің»  жуан  белі-  қоғамды  қаржыландыру  мәселесі. 
Сайып келгенде, ел билеу ісінің қандайын алмайық, осының төңірегін 
паналайды. Бүгінгі тәуелсіз ұлттық мемлекетіміздің де олқы жері - 
«төлеу салу»  ісі.  Мемлекет билік етіп  отырган  қоғамда, бұның 
ішінде, Абай заманындағы, казіргі тәуелсіз қазақ мемлекегі тұсында 
да «кеселді пысықшалар», қазіргі тілмен айтсақ, әсіресе, өкімет 
ұстап  отырғандар  мен  ұрылардың  ұйымдасқан  қылмыскер 
тобының етек алғаны,  бұның идеологиясы  жөнінде, әрі тарихи
тамьфы туралы Абай:
«Қазақгы я қорқытпай, я параламай, ақылменен, не жерлеп, не
сьфлап айтқанменен еш нәрсеге көндіру мүмкін емес. Етінен өткен,
сүйегіне жеткен,  атадан  мирас  апған,  ананың сүтіменен  біткен
надандық әлдеқашан адамшьшықтан кетірген. Өздерінің ырбаңы
барма,  пыш-пышы  бар  ма,  гуілдегі  бар  ма,  дүрілдегі  бар  ма
сонысынан дүниеде ешбір қызықгы нәрсе бар деп ойламайды, сөз
айтсаң, түгел тықдап  тұра  алмайды,  не  көңілі,  не  көзі  аландап
тұрады. Енді не қылдық, не болдық!» 
(Сонда,  158 б.)
 - деп, Абай
«ырбаңы», «пыш-пышы», «гуілдегі», «дүрілдегі» барларды түп
тамырымен құртудың жолдарын да іздестіреді. Қазақ халқының
басына төнген қара түнек бұлттардың арасынан жарык «үмітп сэуле
көретін» сияқгы. Абайдың философиялық сөздерін мұқият оқып,
саралап талдағанда қорытылып, тұжырымдалатын келесі ойдың
230

өзектісі - мемлекет, бұның күш-қуаты, тұтастығы мен бірлігі. Отыз 
тоғыз, Қырық бірінші философиялық сөздері қазақ мемлекетінің 
гарихына,  ұлттық  қасиеттеріне  Абай  ерекше  тоқтаған.  Отыз 
тоғызыншы сөзі «ата-бабаларымыздан» ұрпақтан-үрпаққа көшіп 
келе жатқан елдігімізді, халықгығымызды жэне мемлекеттігімізді 
сақтауға, қуат күшін нығайтатұғын үлттық «екі мінезін жогалтып 
алдық» дейді Абай. Осы екі мінезді Абай түсінігінде келтірейік.
«Ол екі мінезі қайсы десең, әуелі, ол заманда ел басы, топ басы 
деген кісілер бшіады екен. Көші-қонды болса, дау-жанжалды болса, 
билік соларда болады екен. Өзге қара жұрт жақсы-жаман өздерінің 
шаруасымен жүре береді екен. Ол ел басы, топ басылары капай 
қылса, капай бітірсе, хапы қ та оны сынамақ, бірден-бірге жүгірмек 
болмайды екен... Man айтып, ііпеу қылып, екі тізгін, бір шылбырды 
бердік  саган,  берген  соң,  қайтып  бүзылмақ түгіл,  жетпегеніңді 
жетілтем ін деп, жамандығын жасырып, жақсылығын асырамын деп 
тырысады екен. Оны зор түтып, әулие тұтып, онан соң жақсылары 
да  көп  азбайды  екен.  Бәрі  өз  бауыры,  бэрі  өз  малы  болган 
соң,шыныменен жетесінде жоқ болмаса, солардың қамын жемей 
қайтеді?  Екіншісі  -  намысқор  келеді  екен.  Ат  аталып,  аруақ 
шақырылған жерде ағайынға, өкпе, араздыққа қарамайды екен, 
жанын салысады екен... Кәнеки, енді осы екі мінез қайда? Бұлар 
да  арлылық,  намыстылық,  табандылықтан  келеді.  Бұлардан 
айырылдық. Ендігілердің достығы - бейіл емес, алдау, дүшпандығы- 
кейіс емес, не күндестік, не тыныш отыра апмағандық» 
(Сонда, 155-
156  66.).
Мемлекет туралы Абай ойының қүндылығын сөз еткенде, үлы 
ойшыддың, көреген саясаткердің халық пен мемлекет арасындағы 
кайшылықтарды  оқығаны,  тоқығаны  бар  қазаққа  болсын, 
күнделіктен  асып  шыға  апмайтын  қарапайым  қазаққа  болсын
түсінікті, үғынықты етіп, жан-жақгы тапдап, зерттегенін айту қажет. 
Мемлекет билігін - «екі тізгін, бір шылбырды бердік», ал үкімеггі 
үстаушыларды, «ел басы, топ басы» деп ой тұжырымын жасаған. 
Мемлекет  пен  халық  арасындағы  қайшылықтарды  шешудің
қажеттілігіне көңіл аудара отырып, бүларды насырға шаптырмай
231

шешудің амалдарын да ойластырған. Бұл амалды «жақсылары да 
көп  азбайды»  деп,  билік  басында  отырғандардың  қоғамдық 
саулығынан іздестіреді.  Ал  қоғамдық денсауліықтың қажетті-ау 
дейтін негізгі кұралдары: «арлылық, намыстылық, табандылық» деп 
санайды. Абай танымы мен логика өлкесінде сомдалып шыққан
внЛ
элеуметтік  тұлгалардың  типтік  түрлері  сан-қилы:  «кеселді 
пысықгар», «қу мен сұмдар», «қаны бұзықгар», «тэңірі атқандар», 
«құлағын  сатқандар»,  «жылмаңдар»  мен  «жыпылдақтар»  - 
бұлардың тізімін жалғастыра беруге болады. Осылардың эрбірі 
жеке-дара бір адамға арналған сынау, немесе теңеу емес, бұлар 
логикалық  абстракция  деңгейіндегі  бір  дэуірдің  тарихынан 
сұрыпталып, сомдалып тарихи түлға бітімдер арқылы жинақгалып, 
калыптасқан қогамдық адамдардың өндірістік қатынастар негізінде 
қауымдасқан саяси-әлеуметтік топтары. Жиынтық қогамдық тұлға
- «кеселді пысықтың», «бүлдіргіш экімдердің» саяси-элеуметпк, 
қоғамдық жэне адамдық бейнелерінің сэпне, кылықгарына қарай 
санғилы  көріністерімен  таиыстық.  Абайды  философиялық 
танымдық  тұрғыдан,  қазақ  халқының  «көреген  саясаткері», 
«идеологы »  деп  қоры ты нды   баға  берсек,  бұдан  ұлтты қ 
иамысымызға, халықтығымыз бен елдігімізге иүқсан келмес деп 
ойлаймыз.  Қайта  ұлтжандығымыздың  мәртебесін  көтеріп, 
қазыналы ел екенімізді элем жұртшылығыиа иасихаттап, халықтық 
жэне үлттықтарихымызбеи таныстырып, достық пейілімізді, ақ 
ниетімізді әлем халықгарьша білдірмейміз бе? Тарихты жасайтын 
және саясатқа эсер ететін шешуші күш:  ол -халық. Абай осыны 
сезді, саяси көрегеидігі - халқына дегеи шексіз сеиімі. Қорытып 
айтсақ, Абайдың кісілік, адамдық қасиеттерінің жақгайтыны халық 
мүддесін  қоргайтыи  саясат,  адамды  сыйлайтын,  адамда  кісілік 
қаситтерді дэріптейтін, адамиың сансыз көп игіліктеріне, кісілік 
мұқгажына қызмет жасайтын азаматтық жэне гуманистік қоғам. 
Азаматтықпен гуманизмге негізделген қоғам өздігінен келмейді, 
адамның өз қолымен жасалады. Сонда бүған «ниеттеніп білмекке» 
«бет  қойған»  адамның  ойлауы,  ой  сараптауы  қогам  туралы 
көзқарастарға  сүйенуі,  үлгі  алуы  қажет.  Кеңес  дэуірінде  көп
232

айтатын, тілді эбден жауыр қылган, еңбектенетін емес жаттанды, 
жалан қағидаға айналған, бүгінде ұмытыла бастаған К.Маркстің 
мына бір төменде келтіріп отырған ойына назар аударайықшы. 
Қоғам туралы пікірімен таныстыра отырып, К. Маркс былай дейді: 
«Өзім анықгаған жэне содан кейін өзімнің барлық мұнан былайғы 
зерттеулерімде басшылық арқау болған жалпы нәтижені қысқаша 
төмендегі түрде тұжырымдауға болады. Өз өміріндегі қоғамдық 
өндірісте адамдар өздерінің еріктеріне байланыссыз, белгілі бір, 
қажетті  қатынастар  -  өндірістік  қатынастар  жасайды,  бұл 
қатынастар олардың материалды қөндіргіш күштерінің белгілі бір 
даму  сатысына  сэйкес  келеді.  Осы  өндірістік  қатынастардың 
жиынтығы қоғамның экономикалық құрылымы, реалдық базисі 
болып табылады, заңдылық жэне саяси қондырма осыған келіп 
қондырылады жэне қоғамдық сананың белгілі бір формалары осыған 
келіп  сәйкестенеді.  Материалдық  өмірдің  өндіріс  әдісі  жалпы 
өмірдегі  элеуметтік,  саяси  жэне  рухани  үдерістерді  туғызады. 
Адамдардьщ болмысын олардың санасы билемейді, қайта, олардың 
санасын  өздерінің  қоғамдық  болмысы  билейді.» 
(К.  Маркс, 
Ф.Энгельс. Екітамдъщ таңдамалы шыгармалар. Алматы: Қазақ
мемлекеттік баспасы,  1956.  I том,  340 б.).
Қоғамтану саласына К. Маркстің жасаған жаңапығы өмірге 
қажетгі материалдық игіліктрді өндіру үдерісі қандай да қоғамның 
экономикалық, элеуметгік, саяси жэне рухани дамуы мен өзгеруінің 
объективті  заңдылығы  деп  жан-жақты  ашуы.  Қогам  дамуы 
заңдылыгын түсінуге ұмтылыс  жасағандардың  ішінде  Абай  да 
болды  десек,  ақиқатқа  жанасты.  К.  Маркстің  ойымен  тікелей 
танысып,  мүны  басшылыққа алмаса да,  бірақ өз ойын  Абай  да 
түйіндеді. Бірсыпыра философиялық сөздеріне жоғарыда тоқгап 
өткен болатьшбыз, ал мьюа 41 -ші сөзінде тікелей мемлекет туралы 
айтқан пікірін толық келтірейік.
«Қазаққа ақыл берем, түзеймін деп қам жеген адамға екі түрлі 
нәрсе керек. Әуелі бек зор өкімет, жарлық қолында бар кісі керек. 
Үлкендерін қоркытып, жас балаларын еріксіз қолдарынан алып, 
медреселерге беріп, бірін ол жол, бірін бұл жолға салып, дүниеде
233

есепсіз ғылымның жолдары бар, сол эрбір жолда бір медресе бар, 
соларға  тоздырып,  бірін  сен  бұл  жолды  үйрен,  сен  ол  жолды 
үйрендеп,  жолға  салып,  мұндагы  халыкқа  шығынын  төлетіп 
жіберсе,  хәтта  қыздарды  да  ең  болмаса  мұсылман  ғылымына 
жіберіп, жақсы дін танырлық қылып үйретсе, сонда сол жастар жегіп, 
бұл  аталары  қартайып  сөзден  қалғанда,  түзелсе  болар  еді. 
Екіншіден, ол адам есепсіз бай боларға керек. Аталарын паралап, 
балаларын алып, бастапқы айтқандай жолға салып, тағылым берсе, 
сонда түзелер» 
(Сонда,  158 б.).
  Қазақ халқының экономикалық 
жэне  саяси  тәуелсіздігі  тағдырына  қайғы  жеген  Абай  ойы  өз 
замандастарының озғын, дана ойларынан кем соқпайды. Бүгінгі 
тәуелсіздікке қолымыз жеткен шакта Абай ойының ерекшелігі, 
ғылыми  тереңдігі,  философия  тілінде  объективтілігі  және 
ақиқаттығы даралана корінеді, қазіргі мемлекеттік, экономикалық 
істерімізге қам жеп,тікелей  қатысып,  қызмет жасамақшы ниеп 
айқын байқалғандай. Қазіргі жағдайда еліміздің тәуелсіздігінің 
айрықша бір көрінісі, көңіліміздің қалауы, жүрегіміздің ең түпкіріңдегі 
сьфы  -  ғасьфларға  азық  боларлық  Абайдың  әлемдік  тарихи 
түлғасы.  Тақьфыбымыз:  «Абай  жүмбақтығы  -  философиялық 
мэселе»  деп  түйіп,  ізденісімізді  бастағаннан  сөз  етіп  келеміз. 
¥сыньш огьфған мэселенің бір қыры -Абай саясатшы деген қағида. 
Абай - тек «халық ақыны» деген қагидамен гана шектеліп қалмай, 
әлемдік тарихи түлға бітімін қалыптастьфатьш кырларьш, жакгарьш 
жан-жақгы зерттеп, талдап барып, әлем халықгарьша үлы ойшылды 
таныстьфу. Ұлы даналар дэуірлер дәнекері - гасырды гасырларга 
жалғастьфатын  өркениет  жолы.  Абай  өзі  омір  сүрген  заманын 
гасырлар  бойы  шешілмей  келе  жатқан  мәселеден  -  қогамның 
әлеуметтік жэне мемлекеттік қүрылымын «бүлдіргіш экімдерден», 
«паразит экімдерінен» тазартып, эділдік пен адам бас бостандығын 
табанды жақгап, қоргайтын, гуманизмге сәйкес келетін азаматтық, 
қүқықгық қогамды орнату жолында бар жан д үниесімен, ісімен де, 
азаішыл ойымен де қоргай білген көрнекті қоғам қайраткері: ақын, 
тарихшы, ғалым, философ, педагог, с аз rep.
234

ҮШІНШІ ТАРАУ.  АБАЙ МЕН МҰХТАР 
ӘУЕЗОВ  ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫ
1.3.1 
Абай мея Мұхтар Ә
5
СЗ
0
В 
шығармашылыгының халықтығы
«С о ц и ал и ст идея»,  «кеңес  халқы»,  «көпұлтты  мәдениет» 
т.б.ұгымдар, КПСС идеологиялық жамаулары социализм үстемдігі 
заманында  ұлттықтың  ерекшеліктері  мен  психологиясына, 
қоғамдық  сана  мэселелеріне  тосқауыл  қойып,  бұлардың 
толыққанды дамуына қарулы да, идеологиялық та тосқауыл қойып, 
тікелей шабуыл үйьімдастырды. Дүниежүзі халықгарын тітіренткен 
«кеңес халқы» КСРО құлауы мұң екен, із-түзсіз жоқ болды, ғайып 
болды,тіпті тарихта өмір сүрмегендей. Кеше ғана КСРО аймағында 
тіршілік жасаған жүздеген халықгар бар еді ғой? Бұлар не күйде 
қалды? Отанынан айьфылған жоқ па? Жылдар жылжыгын сайьга 
анық  байқалатыны:  жүздеген  халықтар  өздерінің  тарихи 
мекендерімен отандарына қайта оралған сиякты. Басқаша қалай 
деп айтуға болады. Себебі «кеңес халқьі» қамауьшан босап шыққан 
кешегі  Кеңес  Одағьгаың  «кеңес»  халықгары  бүгінде  өздерінің
ұлттықтәуелсіздігін жариялап, дероес елдіп мен мемлекеті фге 
тасын көтеріп жатыр, ата мекеніне қайта оралды деудің сыры да 
осында болар. Кеңес империясының айдауы мен бағуында болған
халықгардың Офі - қазақ халқы да өзінщ саяси және экономикалық
235

тәуелсіздігін  жариялап,  үлттық  мемлекеттігінің  құрылысымен
тікелей айналысып жатыр.
Қазақ  халқын  «надан»,  «көшпенді»  деп  эжуа  ететін  орыс
патшалығы отаршыл, үлы державашыл идеологтарының қағидасьш 
қолдайтындар  орыстың  жаңа  державашылдық  саясаты  мен 
идеологиясын жасайтындардың катары жыртылып айырылады. 
Осылардың бірі - орыс жазушысы А. Солженицын екені, әсіресе, 
қазақ  жұртшылығына  белгілі.  «Түркістан»  атты  Халықаралық 
апталық  газетінде  бір  топ  жазушылардың  атынан  еліміздің 
жұртшылығына  арнап,  «Арандатуға  тыйым  салынсын!»  деген 
айдармен  ж арияланған  үндеуінде  С олж еницынны ң  орыс 
патшалығынан  бүгінгі  шаққа  дейін  дүниежүзі  халықтарын 
дүрліктіріп келе жатқан арандатушылык, үлы державалық саясатын 
жаңартпақ болтан арамза пигылына еліміз бен халқымыздың атынан 
дәлелді тойтарыс берген: «Комсмольская паравда» газетінде 
(23 
сәуір, 1996 ж.)
 жарияланған А. Солженицынньщ оқырмандармен 
эңгімесі  деп  аталатын  сүрақ-жауабы  арандатушылық жағынан 
бәрінен де асып түсті деуге болады. Өзінің әсіре русофобиялық 
саяси көзқарастарымен эйгіш болтан бүл кайраткер сымақ бүрынғы 
әуенін «жацгырта жаңапай» қайталапты. Аяқ асгынан өзін аспаннан 
түсе қалған «пайгамбар» сезінетін Солженицынньщ сандырақгары 
негізінен орыс ұлтының ежелден артықпіылығьш, басілмдылығын, 
эріптеп, қалған үсақ ұлттардың (отарлау саясатының үгымы /қалам 
иесі/)  адам  санатына  жатар-жатпасына  күмэн  келтіру  желісіне 
қүрылыпты. Оның осы жасқа дейшп ұзақ гүмырында көзі жеткен 
ақиқаты - көп санды ұлт аз санды ұлтқа үстемдік, өктемдік ету 
арқылы ғана дүниеде әділеттік орнайды екен. Ягни, орыс үлты сан 
жағынан көп, сондықган ол қалған чешен халкы болсьш мейлі, мари 
үлты  болсын  мейлі  немесе  татар  мен  башқұрт  бола  ма,  тек 
орыстардың табан астында жатуы керек деп санайды. Солженицын 
үшін:  жер  бетінде  тек  орыс  жері,  орыс  тарихы,  орыс  тілі  мен 
мәдениеті гана бар жэне Ресейдің ұлы державалық мүддесі гана 
бар. Осы түргыдан келгенде, оған «Тэуелсіз Қазақстан» деген де -

жүктеу/скачать 19,69 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: