Монография «Тұран-Астана»

түк емес, қолдан жасалған мемлекет сымақ қана. Сол себепті, оның 
өмір сүруге  қақысы  жоқ!  Сол  «пайғамбарсымақтың»  өзіне сөз 
берсек былай болуы керек екен: «В Казахстане даже после усилий 
Назарбаева стянут казахов из Монголии, еще откуда попало, их 
набралось 40 процентов. А вас - не казахов: русских, немцев, поляков, 
*- 
евреев и всех остальных 60.  Позорно бежать оттуда, из Казахстана, 
вы имеете там большинство. Это совершенна^ чудовищность, что 
Казахстан  считается  унитарным  государством.  А  у  нас Россия, 
где русских 82 процента, считается федеративным. Вы имеете право 
на федеративное устройство. Вы имеете право на то, чтобы русские 
области имели свои автономные федеративное право. Вы должны 
нисколько не боясь давления, развивать свои общественные союзы... 
Я знаю, вас лишают культуры русской, вас лишают русских изданий, 
русских телепередач». Қандай сандырақгы тагы ойлап табар екен. 
(«Түркістан», халықарапық аптальщ газет. № 18 (102) 1 мамыр, 
сәрсенбі,  1996 жыл).
Орыстың  империялық  санасының  табиги  жалғасы  КПСС 
орнатқан кеңестік (патшалық деп оқыңыз/қалам иесі/) Россияның 
«кеңес халқьі», «кеңестік патриотизм», «кеңес мәдениеті», «КПСС- 
тің үлттық саясаты» - бұндай  идеологиялық жәдігөй,  алдамшы 
шьфмаудыңтізімінде ұлттыққа, үлтжандылыққа орын бұйырмаған 
сияқты. Жетпіс жастағы ақсақалмын ғой, тірі тарихпын, шыным 
осы.  Сөйтсе де,  халыктыгымыз  бен  елдігіміз, үлттығымыз  бен 
ұлтжандылығымыз өзінің мыңжылдық тарихи дәстүрлеріне сүйеніп, 
жасампаз адамзаттың қолдауының көмегімен дербес ел, тәуелсіз 
мемлекет болып, жаңа өмірі мен мыңжылдық тарихының тың бетін 
жаза бастады. Бүгінде қазак халқының үлтгыгы мен үлтжандылық 
қасиетгері тэуел сізді кке қол артқан еліміз бен мемлекеттігіміздің 
ғасырларға созылган «қүлдық психологиясынан», «жалыну мен 
жагыну психологиясынан» біртіндеп айығу, сауыгу жэне жаңару 
үдерістерімен,  тікелей  байланысты.  Бүл  мәселеге  алда  талай 
ораламыз. Ұлтгық мемлекетіміз өзі болса элі тым жас, саясаттың 
не түрлі  қулық-сұмдыгына төтеп беру үшін  ана тілімізді заңды
237

жолмен қорғауға мүмкіндігі болса да, орынды пайдалана алмаи 
жүрген шақгы бастан өткеріп отырмыз. Жер койнауындагы есепсіз 
табиғат байлықгарына бәрі де қызығуда, бірақ өзіміз болсақ, элі 
күнге шейін, ебін тауып, екі асай алмай, мысымыз құрып жүр ғой.
Тарихымыздың  осындай  қысыл-таяң  кезеңінде  саяси, 
экономикалық тәуелсіздігіміз де ұлттық санамыздьщ қалыптасуына, 
дамуьша байланысты болу ы объективті зандылық. Қашангы КПСС 
тексеруінен, жөндеуінен өткен тек «таптыққа», «партиялыққа» 
бағынышты марксизм-ленинизм ілімінің қүрсауынан босай алмай, 
ойлау  мэдениетіміздің  тарихи  да,  үлттық  тамырларына  балта 
ш абамыз.  Абай  мен  М үхтар  Ә уезов  -  қазақ  халқы на  ең 
жанаш ырділеуқор,  ұлтжанды  даналары:  халқының  елдігін, 
мемлекетгігін, руханилығьш жан дүниесімен, ақыл парасатымен 
дамыта да,  қорғай  да  білген  күрескер,  қайраткерлер  емес  пе?! 
Кеңес дэуірінде қазақгьщ 99 пайызы сауатты, білімді адамдар болса 
да, өзінің төл даналары есімін білсе білер, бірақ бұларды жегік тани 
ма  екен?!  Ұлы  Абайдың  төменде  келтіріп  отырған  сөздеріне
«ұққанымызша» кұлақ артсақ:
Біреуі  олай,  біреуі  бұлай  қарап,
Түгел сөзді шыңдауга жоц қой қазақ,
  - деп,  әсіресе,  қазіргі 
«пысықшалардың» төбесінен жай түскенмен тең ғой. Бұлардың 
адал-арам өлгені ешбір тэңірі тізімінде жоқ шығар. Енді бірде, ұлы
Абай:
Мақсұтым
 - 
тпіл ұстартып,  опер шаиіпақ,
Наданның  көзін  цойып,  квңілін ашпац.
Үлгі алсын деймін ойлы жас жігіттер,
Думан-сауыц  ойда  жоқ  әуел  баста-ац,
  -  деп  ұлттықтың 
тіректері:  сана, ойлау, тіл мәдениетіне айрықша міндет жүктеп, 
жемісін қазіргі ұрпақган күтіп тұрғандай сезінесің. Бүгінгі буын 
бұған  құлақ артса, кім біледі,  ісіміз тезірек оқға басар  ма еді?!
Еліміздің тэуелсіздігін қорғайіъш, тіліміз бен мэдениетімізді сақгап,
өсіп-өну үстіндегі жас ұрпақгы тәрбиелеуге айрықша үлес қосатын 
мұқалмас,  өлмейтін,  өшпейтін  құрал  болса,ол  -  халыктық  пен
238

елдіпміздің кісілік күш-қуаты, ұлтжандылық қасиетгеріміз. Бүгінде 
ешкімге  жалтақтамай  айтсақ:  саналы  тарихымыздың  сабағы
осынау 
ҚОРҚЫТ,  АСАНҚАЙҒЫ
  бабаларымыздан 
ҚОНАЕВ, 
НАЗАРБАЕВҚА
 дейінгі өмірді қамтитын ондаған ғасырлар болар. 
Ал, гасырлар бойы армандаған жаңа тарихымыздың бетін  1986 
жылғы  Желтоқеан  көтерілісі  ашты  десек,тарих  заңдылығы 
тұрғысынан  бізді  ешкім  де,  ақиқатты  ұстанған  адам  болса  - 
даттамас. Үлтжандылық- қандай да халыктың тарихи қалыптасқан 
елдігі, ұлттығы, мемлекетпгі мен үлттық санасының ажыратылмас 
бір  тұтастығы.  Ал  бұлар  болса,  мың  жылдық  тарихымызды 
бейнелейтін, философиялық деңгейдегі танымдықта, логикалықта 
ұгымдар, түсініктер.  Елімізді  әлеуметтік, саяси, экономикалық, 
ш аруаш ылық  ы нты м ақтасты ққа,  бірлікке  бастайты н 
ұйымдастырушы,  ынталандырушы  куш:  ол  -  ұлтжандылық 
қасиетгеріміз. Ғ асырлар бойы орыс патшалығы, бүдан соң Кеңестік 
Одақ  қазақ  халқын  тарихи  орналасқан  жерінен,  қалыптасқан 
елінен,үлттық сипаттарынан: руханилығы мен мемлекеттігінен, тілі 
мен мэдениетінен айырып, үлтжандылық қасиеттерін тарихи қан 
тамырларынан  айырып,  мэңгүрт  -  мутант 
(не  гпүрлі  мисыз 
эксперименттердің жиынтыгы /қалам иесі/)
 қалпында сақтауға 
не  түрлі  айла-амалдарды,  қулық-сүмдықты  іске  асыруға  әлек 
болды.  Әлі  де  осы  ниеттен  айығар,  тайынар  емес.  Әлемдік 
кеңістікте бір ғана жарық жүлдыз: ол - Мәскеу еді. Халыктардың 
сиынатын, құдіреттүтатын бір ғана ортапық: ол - Мәскеу болатын. 
Саясат  пен  экономика,  білім  мен  гылым,  мэдениет  пен  онер 
салаларында да билік айтып, үлгі шығаратын бір ғана орталық, тағы 
да сол Москва болатын.
Үлтгық, үлтжандылық - тарихи қалыптасқан халықтың: үлттық 
психологиясы, сана-сезімі, коңіл-күйі, салт-дэстүрл ері. Кеңес окіметі 
мен КПСС тізе қосып, бірігіп не түрлі идеологиялық меңгеруді, 
қамтуды көксейтін: «кеңес халқы», «кеңес адамы»,«пролетарлық 
интернационализм», «таптық сана» т.б.  қүрақтар мен жамаулар 
арқылы  ұлтгық  қасиеітерімізді  езгілеп,  қорлап,  сайқалдықпен
239

жаныштап, көмескіл ендір in, бүларды бара-бара ұлттардың жадынан 
мұлдем өшіру еді. Осы тұста көңіл аударарлық жайт: ол - арнайы 
үкім  шықпаса да, бірақ «ұлтшыл»,  «хан-төре»,«бай-феодалдық 
ескішілдік» дегендер қылмыстық заңдар кодексі тармақгары күшіне 
ие болып: «ат!» - десе, атып, «шап!» - десе, шабатын, кешірімсіз 
жазалау үкімі орнына жүретін. Сондықтан да үлттық психология 
мен  сананы  жаныштап,  езгілейтін  ең  оңтайлы  қару  орнына
пайдапанып, жүмсапатын.
КПСС  үстемдігі  заманында  саясат  тұғырынан  түспейтін, 
біліммен ғылым салаларында билік жүргізетін қогамдық психология, 
пролетарлық психология, үлттық психология емес, шын мәнісінде 
партиялық идеология мен саясат болатын. Қогамдық психологияны 
коммунисте идеология сатысына котереміз деп элек болып, сагым 
қуатынбыз. Ал үлттық сезім-күй меселесі жабулы қазан қалпында 
қала береді. Үлттық психология деген үгымның орнына үлттык 
сезім-күй үгымын қолданғанды дұрыс көреміз. 
ҮЛТТЫҚ СЕЗІМ- 
КҮЙ:
  халыктық  пен  үлттықтың  өзін  өзі  сақтаудың,  қоргаудың, 
түрмыс,  өнер,  шаңырақ  ошагына,  үлкен-кішіге,  ата-экеге,  ана- 
эжелерге, апа-қарьіндасқа, аға-ініге, жалпы табигатқа, адам мен 
қогамга  бүның  бэрі-бэрісінің  өмір,  тіршілік,  көңіл-күйі,  еңбек 
харакеттерін  қамтамасыз  етіп  жайгастыратын  түрмыс  пен
шаруашылық салт-дэстүрлері.
Ұлттық  сезім-күйі  қандай  да  халықтың  жері  мен  суын 
сақгайтын, күнделік тіршілік қажетгері: азық-түлігін, киім-кешегін 
өндіретін өндіргіш күштеріне сай қалыптасқан көңіл-күйі: өмір салты, 
ойын-күлкісі, эн-күйі, көңілашар-думаны, сауыгы, дүние қабылдау, 
дүние тану, сезім дүниесі мен ойлау мэдениеті.Үлттық сезім-күйі 
тамырлары ғасырлар қойнауларында жатыр.Сондыктан да бұның 
қогамдық, әлеуметтік әсерлігі саясаттан да басым, эрі пәрменді. 
Үлттық  пен  үлтжандылықтың  ажыратылмас  түтастыгы  мен 
бірлігін үлы Абай: «Елім», «Қазағым», «Жұртым»деп түжырымдады 
емес пе?! Қандай да халықтың үлттыгы мен үлтжандылыгы, бүл 
дегеніңіз, тарихи қалыптасқан: тілі, шаруашьшыгы, түрмыс-салты 
мен  мэдениетін  тагдырдың  қат-қабат  қойнауларында  сақтап,
240

ұрпақгар сабақтастығъш үзбей жалғастырып, материалдық өндіріс 
арқалы адам мен қоғам өмірін қамтамасыз ететін күштің бірі: ол -
үлтжандылық қасиеттер.
Үлтжандылық қасиеттердің диалектикалық бірлігіндүгастьіғын
- 
ұлттықгың таңғажайыптылығы деп, тарихи-философиялық қағида 
» 
сапасында  тұжырымдау  -  тарихи  заңдылық.«Таңғажайып»  - 
философиялық ұғым:  оқиға,  кұбылыс,  корініс  тт.,  осылардың 
тұгастық құрылымында айрықша дараланъш, өзінің ерекшелігімен 
көзге түсетін қүбьитысты бейнелейтін философиялық ұғым.
Ұлтжандылықтың  таңғажайыптылығы  -  диалектикалық
қарама-қарсылықгардьщ: халықтық пен үлттықгың, қоғамдық пен
саяси-әлеуметтік жандылығы мен эсерлігінің ажыратылмас бірлігі.
XX ғасыр осыны негіздеп, дәлелдеп XXI ғасыр ұрпақгарына аманат 
етіп тапсырды.
XX  ғасырды  -  жаңа  технология  ғасыры  деп  жүрміз.  Ал 
табиғатты тоздырған, адамның тіршілігіне қатер төндіріп түрған 
өндіріс технологиясы кімге кызмет жасайды - тойымсыз байларга 
ма?  Әлде  адам  игілігіне  ме?  Сірә,  XX  ғасырдың  әлемдік 
саясатшылары осы сұраққа тура жауап беруцен тайқьш, эрқайсысы 
оз үйінің  жасауымен  айналысып жатқан  сияқты:  бірі - Еуропа, 
екіншісі  -  Азиялык  болып,  үшіншісі  -  Африка,  Исламдық 
мемлекетгер де, Америкалық та құрылым болып шаңырақгарьш 
котере бастады. Сонда, XX ғасырдың осындай тарихи «салтанат» 
қозғалысына жан бітіріп, жасампаз еңбектің айрықша әсерлігін 
элемге танытып отырған кім? Халықгар мен ұлтгар емес пе? Қазақ 
халқы да, ғасырлар бойы күткен тэуелсіздігінің шаңырағьш кетеріп 
жатыр.  М үмкін,  XXI  ғасыр  XX  ғасырдың  шеше  алмаған
мэселесін,үлттықтың  таңғажайыптылығы  -  демократияны
саясатшылардың  билігінен  құтқарып,  емдеп,  гуманизмді  элем 
халықгарының достык, бірлестік туына айналдырса, ғылым мен 
білім де, саясат пен экономика да адам игілігіне кызмет жасаған 
болар еді. Адам -барлық игіліктердің, байлықгардың өлшемі! XXI 
ғасырға адамньщ артар арманы үшан-теңіз. Кешегі КСРО қулауьша
241

себеп болған саяси-әлеуметлк, экономикалықта жағдайлардың бірі
А ;  
#
- ұлттықтың таңғажайыптылыгы, бұның жандылығы мен әсерлілн 
ескерсе  де  силамай,  елусіз  қалдыруы.  Жоғарыда  бұған  тоқтап 
өттік.  Х алықты қ,  ұлтты қ  пен  ұлтж анды лы қ  әлеум еттік- 
философиялық ұғымдар,бүлардың  мағынасы  жақын  жэне  бір-
бірімен тығыз байлынысты.
Елдіктің, мемлекетгіктің, жер мен су, мал мен мүлік, қазан-ошақ 
иесі халықтың тарихи түлға-бітімін қалыптастырып, бейнелейтін, 
тарих шежірелерін ғасырлар қойнауында сактап, ұрпақтан ұрпаққа 
сабақтасты ғы н,  байланы стары н  үзбей  ж алғасты раты н
экономикалық та, рухани да күш.
Ұлтжандылық  халықтық  пен  үлттықтың  байланыстарын 
қамтамасыз  етіп,  тарихы  шежіресін  де  тарқататын,  сактайтын 
үрпақгардың санасында бейнеленуі тарихы. Халық «Абай Ү шкілі» 
тілімен айтсақ: қайрат - көзі, ақыл - бүлағы, халық- жүрегі, ерлік, 
батырлық - мінез тұрағы, елдік пен мемлекеттіктің қан-тамыры,
жүлын-жүйкесі. Елтіршілігін жасап, қоғам өмірі мен шаруашыльвын 
үйымдастырушы,  қазан-ошақ  пен  мал-мүліктің,бала-шағаның
барын  үқсатып,  жоғын  іздейтін  жанашыр  қамқоршысы.  Кеңес 
заманында «халық пен партия - бір түтас» деген жалған, алдамшы 
қагидаларды  бетке  үстап,  КПСС  ұлттық  пен  ұлтжандылықты 
айдауында, байлауында ұстап, саз балшықша иледі емес пе? Тіпті 
өнер мен шыгармашылық (творчество) мамандарын, білім, гылым 
жанкүйерлерін аты шулы, адамдарда үрей тудыратын,таптық көзбен 
сүзгілеп, қажег болса, «жауын» тарпа бас салгуға ең оңтайлы каруды 
қас-қабағы мен иегі астында үстады бұлар:«үлтшыл», «ескішіл», 
«тап  жауы»,  «халық  жауы»  деген  мемлекеттік  саясат  бағында 
бапталатын айдарлар қылмыстық заң тармақтары орнына жүрепн. 
КПСС саясаты халықтарды «кеңес халқы», «кеңес адамы» деген 
саясат  қазанына  лақтыра  салатын.  «Екі  қошқардың  басы  бір 
қазанға сыймайды»  деген  халық көрегендігін  еске де түтпады. 
Үлттық, үлтжандылық - халық арманы, тілегі, намысы т.т. саясат 
қанжығасына  ілінбей,  экономика,  шаруашылық  пен  мәдениет
242

салаларынан  ығыстырылып,  қуылды.  Осы  мэселелердің  өте 
күрделілігі,  ерекше  нэзіктігі,  өте  саққүлақтыгы  үлкен  саясат 
маңындағылардың  қүлагына  шалынса  да,  естімеген,  көрмеген
болды.
КПСС-тің «Барлығы адам үшін, адамның игілігі үшін» деген 
стратегиялық  багдарламасы,  Абай  айтқандай  «күнде  ертеңге» 
жалықпайтьш құргақ уэде, бос лепірме сөз больщ қала берді. Сөйтіп, 
КПСС заңды заңсыздықты қорғауға икемдеп, бейімдеуге барынша 
әккіленді.  Кешегі  ауызынан  жалын  атқан  КСРО  құлауын 
жеделдеткен өзекті мэселенің бірі: ол - үлтаралық қатынастардың 
дағдарысқа ұшырап, шығарға есік таба алмауы, тығырыққа тірелуі. 
Партияның «адал» үлдары болып жүрген Б. Ельцин, JI. Кравчук, 
С. Шушкевич бір сэтте өзгеріп, кеңестіктен безіп, славяндық болып 
шыға келді. «Известия» газегінде осы аталған КПСС қайраткерлері 
бірігіп жариялаған мәлімдемесі көзімізді осыған жеткізді.
«Известия» газеті «Точка зрения редакции» деген айдармен 
жарияланган  мәлімдемесінде:  Как  жить  дальше  интересует 
итревожит всех трех республик (басқаларды ауызына алмайды, ііпті 
кеңес республикалары өмір сүрмегендей, лезде үмытыла қалды/ 
қалам иесі/). Б. Ельцин, JI. Кравчук, В. Шушкевич договариваются
о  принципах взаимоотношений как на личном уровне, так и на 
государственном. Но важно именно то, что встреча, произойдет 
сразу  после  определения  Украиной  сатуса  независимости. 
Политические лидеры не стали выжидать, как будут развиваться 
события,  они  пошли  впереди  событий,  определяя  их  ход  и 
направление. Знаменательно и то, что они встречаются лицом к 
лицу и при этом не испытывают нужды в посреднике. Встреча в 
Минске имеет еще один аспект, на который обозреватели обратили 
внимание.  Встретились  руководители  славянских  (советских  - 
демейді /қалам иесі
/)
 республик бывшего СССР. Потому возможны 
предположения о возникновении нового славянского союза (бүгінгі 
Ресей  мен  Белоруссия жаца одағы  қандай халде  екені  кімге де 
болсын  белгілі /қалам  иесі/),  противостоящего  мусульманским
243

(бұлар да кеңестік республикалар еді ғой, өздерін мұсылман деп 
атаған емес /қалам иесі/) республикам» 
(«Известия»
  7 
декабря, 
суббота 1991
^.Көрдіңіз бе, бейпіл ауыз, билікке масаттанған мінез 
алшаң басып, қалай-қалай тайраңдайды, бүны - ұлы державапық 
демегенде,  басқаша  қалай  деп  бағалауға  болар  еді.  Кеуделерін 
соғып: «Біз славяндықпыз, мүсылмандарга қарсы түрамыз» - деп, 
жоқ жерден жік шығарып өкіріп, байбалам салып тұрган жоқ па?
¥лтты қ - елдік пен ұлтжандылық қасиетгерінің жиынтығы - 
Ел Ұраны,  Елтаңбасы,  Бас Заңы  - Конституциясы,  бұлардан да 
жоғары тұратын халық түтастығы, бірлігі, руханилығы - өзіндік 
санасы мен ұлттық сезім-күйі бар емес пе?! Мүхтар Әуезов Абай 
элемінің тарихшысы жэне теоретигі деген қағиданың қазақ мэдениеті 
мен эдебиетін, білімі мен ғылымын танып, білуде айрықша әсерлі 
теориялық та, әдістемелік те мэні бар деудің сыры ұлы жазушы, 
ғалымның «тікелей халықтығы» қағидасына байланысты.
- Біріншіден, екі дананың шығармашылығын талдап, танып, біліп, 
зерттеу барысында пайдаланатын ғылыми-теориялық эдістеме,
ғылымға  танымал  даму,  таным  жэне  логика  теориясы.  ол 
диалектика.
- Екіншіден, Абай мен Мұхтар Әуезов еңбектерін мүқият оқып, 
ж ан-ж ақты   талдап  бары п  қана,  ой  тұж ы ры м дары н, 
қорытындыларымен болжамдарын жасау танымдық та, логикалық
та қажеттілік жэне де тарихи зандылық.
- Үшіншіден, әлемдік тарихи тұлғалардың өмірі мен қызметі,
шығармашылығы,  халықтық  қасиеттері.  Абайдың  өмірі  мен 
қоғамдық қызметі өзі ескертетін «...бірталай өмірімізді өткіздік: 
алыстық, жұлыстық, айтыстық, тартыстық эурешілікті көре-көре 
келдік» деген, диалектика түсінігінде, үнемі қарама-қарсы саяси- 
элеуметтік  күштердің  күресі  қыспагында өтті 
(Абай  (Ибраһим 
Құнанбаев).  Екі  томдық  шыгармалар  жинагы.  Екінші  том.
Алматы: Жазушы,  1986,  95  б.).
-
  Төртіншіден, адамның қоры болмас үшін дүниені танып,
рухани да, материалдық та меңгеру қоғам мен адам өмір сүруінің
244

заңы. «Қиянатшыл дүние» озбырлығьша төтеп берерлік жэне қарсы 
түрарлық  жагдайлар  бүгінде  қазақ  елінде,  шүкіршілік  дейміз, 
баршылық. Осылардың ең түлғалысы - халықтық, үлттық және 
үлтжандылық қасиетгеріміз. Қазақ халқы дербес ел болып, тәүелсіз
• 
*
мемлекетппнщ шаңырағын көтеріп, дүниежүзілік қауымдастыктың 
қүрамыңа  кіріп,  дами  бастады.  Бүл  туралы  жоғарыда  айттық. 
Әлемдік деңгейде де үлы өзгерістер нық орныға бастады.  Енді, 
осы  өзгерген  жағдайларға  сәйкес  Абай  мен  Мүхтар  Өуезов 
өмірі,шығармашылық еңбектері де жаңашыл көзқараспен танылып, 
бағалануы  халықтық  пен  үлттығымыздың,  үлтжандылық 
пенелдігіміздің ары,  намысы мен абыройы.
- 
Бесіншіден, соңында ескертетініміз, ғасырлар бойы қазақ 
қоғамдық мінезіне «мәңгілікке» шегеленіп біткен, Мүхтар Әуезов
аитагын қасиеп - «қүлдық психология», «жалыну мен жагыну», Абай 
айтатыи - «бас изеп шыбындайтыи» психология, бүдан соң 70 жыл 
бойы үстемдік еткен КПСС үлы державалық идеологиясы үлтгық 
пен үлтжандылық қасиеттерімізді саз балшықша илеп, өз керегіие 
жаратты.  Абай  мен  Мүхтар  Әуезов  шығармашылыгының 
халықтығы  там ы рлары :  үлтты қ  және  үлтж анды лы қты ң 
ажыратылмас бірлігінде, тығыз байланыстарында деп қабылдап, 
осылай деп үғуға түбегейлі бет бүрыс жасау - ауадай қажеттілік.
«Тікелей халықгығы» қағидасының тоңірегіне үш мәселені 
топтастырмақшымыз. Олар болса:
- 
бірінш ісі
  -  Мұхтар  Әуезов  үсынуында,  талдауында
«АБАЙДЫҢ ТІКЕЛЕЙХАЛЫҚТЫҒЫ»
 қағидасы;
- 
екінш ісі  -«АБАИДЫҢ  ТІКЕЛЕИ  ХАЛЫҚТЫҒЫ» 
қағидасыиың Мүхтар Әуезов шығармашылыгына тікелей әсері, 
ф илософ иялы қ  тілде  -  теориялы қ  ж эне  эдістем елік 
(методологиялық) мәні;
- 
үшіншісі-
  диалектиканың  абстрактіліктен  нақтылыққа 
көтерілу эдісі козімен қарағанда, Абай әлемін таньпт, біліп, зерттеп 
барып,  М үхтар  Ә уезов  жасаған  қорытынды  түйін  ойы  - 
«ХАЛЫҚТЫҢ  ТАРИХИ  ТҮЛҒА  БІТІМІ»
  қағид іасының 
қалыптасуы.
245

1.3.2  АБАЙДЬЩ   TIKE Л ЕЙ  ХАЛЫҚТЫҒЫ
Орыс  патшалығы  қазақ  халқын  жерінен,  тілінен,  дінінен, 
ұлттығынан айыруға бағытгалған жаппай орыстандыру саясатын 
жүргізді. КПСС ұлтжандылыкты қан-сөлінен арылтып, семіп қалған 
күйде ұстауға не түрлі идеологиялық қалыпты ойластырып бакты. 
Кеңес ғылымы тұрғысынан ең жүйелісі - «совет халқы», тарихқа 
да  сиымсыз  алдамшы,  жэдігөй  қағиданы  КСРО  халыктары  ми 
жылғалары  мен  көмейіне  КПСС  тыққыштады.  Осы  мақсатта
қарауындагы барлық қүралдарды пайдаланды. Жүздеген ұлттарды, 
халықгарды - «кеңес халқы» деген қазанда қайнатып, қан-сөлінен
айырмаққа аласұрды.
Ұлтаралық  қатынастарының  қайшылықты,  шиеленістерге
толы,толғагы жеткен мэселелері сол күйінде, шешшмей қалаберді. 
КСРО  құрамына  кіретін  жүздеген  ұлттарды,  халықтарды 
тығырыққа тіреп, шартарапқажүгіртгі. Осы жағдайлар Қазақстанда 
1986 жылғы Желтоқсан көтерілісінің тууына себепші болды. Бұл 
көтерілістің тарихи да, үлттықтатамырларына жоғарыда қысқа
шолу жасап,тоқтап өттік.
КСРО-да үлтгар антагонизмі жойылған, үлт мәселесі дәйекті,
түбегейлі шешілген. Осының тарихи нәтижесі - «кеңес халқы» деген
адамдардың <окаңа» тарихи қауымдастығы пайда болды деп, дүние
жүзіне  жар  салдық.  Сонымен  КПСС-тің  «барлығы  адам  үшін,
адамның игілігі үшін» деген стратегиялық бағдарламасы құрғақ
уэде күйінде қала берді. КПСС-тің бірден бір «эділ» деп жариялаган
ұлт саясатының қысымын да, жүгенсіздігін де, әсіресе қазақ халқы
қатгы сезінді. 
,  . |  
ф
 У  <-і  ' 
Щ ЩІ
Елімізде КПСС  басшылығымен  -  өткен  «кеңестендірудің», 
«колхоздандырудың», «мэдени революцияның», кейін өткен «тың 
игеру» эпопеясының басты бағыты шындығында орыстандыру
түсіру
Қазақ
эксперименттердің
246

полмгондарына,  «саяси  сенімсіздердщ»,  «халық  жауларының» 
лагерлеріне,  түрмесіне  айналды.  Қазақстанда  Орталықтың 
қалауымен жүргізілген тың игеру деген жақсы іс, шындығында 
мүнда  жоспарлы  түрде  қазақ  халқын  орыстандыру  үдерісін 
жеделдетуге жол ашты. Тарихқа жүгінсек, Мүхтар Әуезовтің «Абай 
жолы» роман-эпопеясында бейнеленген Дэркембай мен Базаралы 
ауылы үстінен өтіп бара жатқан орыс мүжықгарыньщ көші (обозы) 
туралы тарихи деректің табиғи жалғасы, сол орыс переселендерінің 
жаңа ұрпақгары, тың игерушілерді «кеңес переселендері» деп атаған 
тарихка жанасты. Бүл переселендер болса, КІ ІСС-тің «данышпан» 
басшылығымен  қазақ жерінің  жүйке  тамырын  құрытып,  қазақ 
халқын айықпас дертке батырды.
«Кеңес  переселендерінің»  сол  орыс  преселендерінен 
айырмашылығы  неде?  -  деп  сүрақ  қойып,  жауап  берсек.  Орыс 
патшалығы қазақ жерін жаулап, халқын отарлау саясатын бастаса, 
КПСС  кеңес  империясын  пайдаланып,  оны  эрі  жалғастырып, 
Қазақстанды орыстандыру саясатын аяқтамақшы еді. Тың игеру 
кезінде осы зобал аң айрыкша сезілді. Жүздеген жаңа тьщ совхоздар 
пайда  болды.  Тың  өлкелері  құрылып,  сөйтіп,  қазақ  жері  орыс 
қоныстарына айнала бастады. Тың өлкелері Москваның тікелей 
иел ігіне көшті. Осьшьщ салдарынан қазақ халқы өз тагдырына, өз 
еліне иелік жасаудан қала бастады. Орыстың жаңа патшасы Н.С. 
Хрущев казақ жерінде ойына келгенді істеп бақгы. Тың өлкелерін 
құрды. Ақмола қаласы енді Целиноград деп аталып, тың игерудің
емес, қазақ жерін қан тогіссіз оасып альш, халқын жедел, жаппаи 
орыстандыру  ісін  жоспарлы  түрде  іске  асырудың  орталығына 
айналды. Ал, тың игеру саясатын, жерімізді жаңа өлкелерге бөлуді 
қазақ халқы қолдай ма? КПСС пен КСРО Министрлер  Кеңесінің, 
немесе Хрущевтің жаңа астанасын қалай ма? Жоқ па? Елең еткен 
жан жоқ. Мамандар тың совхоздың директорынан басгап, Қазақсган 
Компартиясы  Орталық  Комитетінің  бірінші  хатшысына  дейін 
Орталықтан  тағайындалып,  «жүз  пайыз  КПСС  Орталық 
Комитетінің пленумдарында бір-ауыздан қуатталатын. Партияның

жүктеу/скачать 19,69 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: