Морфология
ЖАНУАРЛАР ҚАҢҚАСЫНЫҢ БӨЛІМДЕРІ
жүктеу/скачать 4,08 Mb. Pdf көрінісі
|
Жануарлар морфологиясы жəне латын терминологиясы
- Бұл бет үшін навигация:
- 83 — сурет. Сиыр қаңқасының бөлімдері мен бөліктері
| ЖАНУАРЛАР ҚАҢҚАСЫНЫҢ БӨЛІМДЕРІ
Жануарлар қаңқасы біліктік жəне шеткі қаңқа болып екі бөлімге бөлінеді
біріктіреді. Ал шеткі қаңқа алдыңғы жəне артқы аяқ сүйектерінен құралған. Біліктік қаңқа бас, мойын, тұлға жəне құйрық қаңкалары болып төрт бөлімге бөлінеді Бастың қаңқасы — бассүйек (череп) — cranium — екі бөлімнен тұрады. Олар: ми сауыты (cranium cerebrale, s. neurocranium) жəне бет бөлімі (cranium viscerale, s. splanchnocranium).
1 — бас сүйектің бет бөлімі, 2 — бассүйектің ми сауыты, 3 — мойын омыртқалары, 4 — көкірек омыртқалары, 5 — қабырғалар, 6 — төс сүйектің тұтқасы, 7 — төс сүйектің денесі, 8 — төс сүйектің семсерше өсіндісі, 9 — бел омыртқалары, 10 — кұйымшақсүйек, 11 — кұйрық омыртқалары, 12 — жауырын, 13 — тоқпан жілік, 14 — білек сүйектері (кəрі жілік, шынтақ сүйек), 15 — тізе сүйектері, 16 — алдыңғы жіліншік, 17 — тұсамыс сүйек, 18 — топай сүйек, 19 — тұяқ сүйек, 20 — мықын сүйек, 20— сербек, 21- шонданай сүйек, 22 — шат сүйек, 23 — ортан жілік, 23— тобықсүйек, 24 — асықты жілік, 25 — шыбықсүйек қалдығы, 26 — тілерсек (толарсак) сүйектері, 27 — артқы жіліншік, 28 — тұсамыс сүйек, 29 — топай сүйек, 30 — тұяқсүйек, 31 — тиек сүйектері, 34 — қабырға доғасы.
164
Мойынның қаңқасын үй жануарларында 7 мойын омыртқалары (vertebrae cervicales) кұрайды. Тұлға қаңқасы өз кезегінде көкірек, бел жəне құйымшақ бөлімдерінен құралған. Көкірек керегесінің (thorax) қаңқасын көкірек омыртқалары (vertebrae thoracicae), қабырғалар (costae) жəне төссүйек (sternum), бел бөлімінің қаңқасын бел омыртқалары (vertebrae lumbales), ал құйымшақ бөлімінің қаңқасын кұйымшақ омыртқалары (vertebrae sacrales) немесе құйымшақ сүйегі (os sacrum) құрайды. Құйрықтың қаңқасы құйрық омыртқаларынан (vertebrae caudales) тұрады. Мойын, көкірек, бел, қүйымшақ жəне құйрық омыртқалары бірігіп, омыртқа бағанын (позвоночный столб) — columna vertebralis — түзеді. Шеткі қаңқа алдыңғы жəне артқы аяқтардың сүйектерінен құралған. Аяқтар қаңқасы өз кезегінде белдеу жəне еркін қозғалатын бөлімдерге бөлінеді. Алдыңғы аяқтағы иық белдеуінің (cingulum membri thoracici) қаңқасын үй жануарларында жауырын (scapula), маймылдар мен мысық тұқымдас жануарларда жауырын жəне бұғана (clavicula), ал құстарда жауырын, бұғана жəне құс тұмсықша (коракоид) сүйегі (os caracoideum) құрайды. Артқы аяқтағы жамбас белдеуінің (cingulum membri pelvini) қаңқасы — жамбас сүйек. Ол үш: мықын сүйек (os ilium), шонданай сүйек (os ischii), шат сүйектердің (os pubis) тұтаса байланысынан түзілген. Аяқтардың еркін қозғалатын бөлімдерінің қаңқалары өз кезегінде үш бөліктен құралған. Олар: жоғарғы (проксимальды) бөлік стилоподий, ортаңғы бөлік зейгоподий жəне төменгі (дистальды) бөлік автоподий. Стилоподийді: алдыңғы аяқта тоқпан жілік (humerus), артқы аяқта ортан жілік (femoris), зейгоподийді: алдыңғы аяқта білек сүйектері (ossa antebrachii), артқы аяқта сирақсүйектері (ossa cruris), автоподийді алдыңғы аяқта алдыңғы аяқ басы (manus) сүйектері (тізе, алдыңғы жіліншік, бақай), артқы аяқта артқы аяқ басы (pes) сүйектері (тілерсек, артқы жіліншік, бақай) құрайды.
Қаңқаның жалпы құрылысы бойынша бақылау сұрақтары: 1. Қаңқаның анықтамасын беріңіз. Қаңқаның жануарлар организмі тіршілігі үшін маңызы. 2. Сүйектің мүше ретіндегі құрылысы. 3. Сүйектердің химиялық құрамы мен физикалық қасиеттері. 4. Пішініне байланысты қаңқа сүйектерінің түрлері. 5. Қаңқаның бөлімдерін атаңыз. 6. Біліктік қаңқаның бөлімдерін атап, олардың жалпы құрылысымен танысыңыз. 7.Шеткі қаңқаның бөлімдері мен бөліктерін атап, олардың сүйектерімен танысыңыз. 8. Аяқтар қаңқасы еркін қозғалатын бөлімі бөліктерін алдыңғы жəне артқы аяқтарда қандай сүйектер құрайды? 9. Берілген тақырыптар мəтіндерінде кездесетін қазақша-латынша терминдерді сөздікке көшіріп алып, оларды жаттаңыздар.
|