Мультимедиа технологиялар

жүктеу/скачать 0,88 Mb.

Pdf көрінісі

бет	6/6
Дата	21.03.2017
өлшемі	0,88 Mb.
	#10057

1 2 3 4 5 6

Негізгі əдебиет: 1[97-119, 2[239-245]

Қосымша əдебиет: 1[161-215]

Бақылау сұрақтары:

1. Мультимедиа дамуының əлдеқайда қызықтау мысалын келтіру

2. Мультимедиа-жүйе адамға қалайша əлемді танып білуге үйретеді?

3. Виртуалды нақтылықта обьект түсінігі неге негізделген?

4. InterNet желісінде мультимедиа дамуының қандай жолдарын атап

өтуге болады?

5. Мультимедиа қолданысқа келгенде неліктен сыртқы құрылығылардан

бас тартамыз жəне осы жағдайдың қауіптілігі неде?

Дəріс 13. Стеганографияның негізгі түсініктері мен анықтамалары

«Стеганография» терминінің мағынасын анықтап алуға тырысайық. Ол

үшін стеганография жəне басқа да бағыттар арасындағы айырмашылықтарды

салыстырайық. Жоғарыда айтып кеткеніміздей, стеганографиялық техника бұл

– мəліметтерді жасыратын бағытқа жатады. Бірақ, əрине, мəліметтерді

жасыратын көптеген басқа да бағыттар бар. Олар: криптография, көптеген

мүмкіншілітері бар сигналдық жүйелер, шартты белгілер, бүркеме мен

адастыру жəне де айнымайтын бірдей сөздерді əртүрлі мағынада көрсету, т.б.

b (сақтаушы) контейнері (b

В –контейнер жиыны) хабарламаларды

жасырып қалу үшін қолданылатын жасырын мəлімет.

Компьютерлік стеганографияда контейнер ретінде əр түрлі сандық

мəліметтер қолданылады: растрлық график түріндегі суреттер, сандық

дыбыс, сандық бейне, сандық ақпараттардың түрлі сақтауыштары, сонымен

қатар электрондық жəне мəтіндік құжаттар.

m хабарламасын контейнерде бар болуын жасыратын құпия мəлімет.

Əртүрлі хабарламалар M кеңістігінде беріледі (сонымен бірге оған біздің m

жатады ).

k кілтін алгоритмнің нақты түрін анықтайтын заңды қолданушы ғана

білетін жасырын мəлімет.

K арқылы мүмкін болатын құпия кілттердің жиыны анықталады.

Жалпы жағдайда хабарлама, контейнер жəне кілт ретінде шынайы

объектілер қолданылады.

Компьютерлік стеганографияда хабарлама, контейнер жəне құпия кілт

ретінде, əдеттегідей, екілік тізбектер қолданылады, яғни кейбір тиянақталған

бүтін n үшін

n

Z

Ì

,

q

Z

B

жəне

p

Z

K

q>>n жағдайында орындалады.

Бос контейнер (немесе түрленбеген контейнер)- бұл хабарламасы

болмайтын кейбір b контейнері.

Толтырылған контейнер (сəйкесінше түрленген контейнер) – m

хабарламасы болатын b контейнері

k

m

b

(немесе кілтсіз жүйе үшін

m

b

) болып

белгіленетін m хабарламасы бар b контейнері.

Стеганографияның алгоритмі деп 2 өрнекті атауға болады: тікелей

стеганографиялық түрлендіру F: МхВхК→В жəне кері стеганографиялық

түрлендіру үшін F-1: BxK → M, сəйкесінше үштікке (хабарлама, бос

контейнер, кілт) салыстырмалы контейнер - жəне тағы (толтырылған

контейнер, кілт) - жəне бастапқы хабарлама:

F(m,b,k) = bm,k; F-l(bm,k,k) = m, (1)

M; b,bm,k

B; k

Стеганографиялық жүйе ретінде S=(F,F-1,М,В,К) жүйесі ұсынатын

құпия кілттер, контейнерлер, хабарламалар жəне оларды байланыстыратын

өрнектер ретінде түсінеміз.

Хабарламаны S жүйесі арқылы b контейнерге енгізуде (жасырып

қалу) F-ті нақты m,b,k- ға тікелей стеганографиялық түрлендіру

қолданылады.

Ал, хабарламаны шығаруда сол аргументтерді қолдана отырып, кері

стеганографиялық түрлендіру пайдаланылады.

Стеганографиялық жүйе бойынша ақпараттың жіберілуін жəне

хабарламаның бар болуын анықтайтын маманды стеганоаналитик, ал

ағылшын деректері бойынша стеганолитик.Сəйкесінше, хабарламаның бар

болуын жəне оның мағынасын анықтау үшін жүргізілетін талпыныстарды

стеганографиялық жүйеге шабуыл деп атайды. Стеганоаналитиктің басты

мақсаты стеганографиялық жүйені ашу жəне құпия түрде жіберілген

хабарламаны анықтау. Криптографияға қарағанда, стеганографиялық жүйенің

ашылуы (бұзылуы) контейнердегі ақпараттың жасыру айғағын анықтау,

мүмкіндік беретін конструктивті немесе басқа осалдылықтың табылуы деп

түсінуге болады. Осыны есепке ала отырып, стеганографиялық жүйеге

шабуылды мына топтарға бөлуге болады:

- тек қана түрленген контейнерлерге шабуыл;

- тек түрлендірілмеген контейнерге шабуыл;

- хабарламаны таңдау себебінен болған шабуылдар;

- контейнерді таңдау себебінен болған шабуылдар;

- ауыс тырып жіберуге жəне имитация себебінен болатын шабуылдар;

- мəліметті жіберуге қарсы əрекет бойынша шабуылдар.

Стеганографиялық жүйеге талдау жүргізу барысында криптографияға

ұқсастығын ескере отырып, құпия жүйенің беріктілігі құпия кілттермен

анықталады деген Керкгофф ережесін пайдалану қажет.

Контейнердің стегоаноанализ үрдісін 2 түрге бөлуге болады:

- контейнердегі хабарламаның бар болуын анықтау;

- жасырын хабарламаның мазмұнын шығару.

Бірінші жəне екінші түрдегі мəселе стеганоаналитик үшін шын

мəнінде, енжар бұзушы, себебі ол мəліметті түрлендірмейді. Басқа жағынын

қарағанда, стеганоаналитик арна бойынша жіберілетін мəліметтерге өзгеріс

енгізе алатын стеганоаналитикті белсенді бұзушы (қарсылас) деп атайды.

Ауыстырып жіберу бойынша шабуылдар, ұқсату жəне қарсы əрекет ету

шабуылдары белсенді бұзушыға тəн, ал шабуылдың басқа түрлері енжар

бұзушыға тəн.

B- контейнер, ал M- жасырын хабарлама болсын, жəне сəйкесінше |B|-

контейнер көлемі, ал |M|- хабарлама өлшемі.

Жасырыну кеңістігі деп (ЖС) стеганожүйе ақпаратты жасыратын

контейнер (биттер, өрістер жəне т.б.) бөлімшелерін атайды.

Қолданбалы жасырыну кеңістігі (ҚЖС) стеганожүйенің жасырыну

жұмысының үрдісі болғанын дəлелдейтін жасырыну кеңістігінің аумақ

жиынтықтарын қамтиды.

Ыңғайлы болу үшін File контейнері арқылы файлды белгілейміз,

содан кейін бұл шамалар байланысатын арақатынас тізбегін аламыз:

|М|

£

|ИПС|

|ПСК|

|B|

|File|.

(2)

Əдетте File файлын контейнерден басқа бірнеше қосымша мəліметтер

болады. Көп жағдайда берілген мəліметтердің өлшемдері контейнеге

қарағанда кішірек болғанына қарамастан, бұл айырмашылық |В| = |File| деп

еленбейді.

Жасырыну коэффициенті КС = |М|/|B| арақатынасымен анықталады

жəне |М| өлшемді хабарламаны жіберу үшін В контейнердің көлемін алдын-

ала анықтауға мүмкіндік береді.

Жасырыну коэффициентіне ұқсас контейнерді пайдалану

коэффициенті (ТК немесе Тиімділік коэффициенті) ең үлкен хабарлама

өлшемінің, контейнерде жасыруға болатын контейнер көлемінің қатынасына

тең:

Â

Â

Ì

Â

ÊÝ

ìàõ

)

(

)

(

(3)

Контейнер сыйымдылығын былай анықтауға болады:

Â

ÏÑ

Â

È

)

(

(4)

ТК жəне А коэффициенттері тек таңдалған контейнерде ғана емес,

сонымен бірге пайдаланылатын стеганографиялық əдіске тəуелді.

Белсенді жəне енжар қарсылас болғандағы мəліметтерді жіберу

мүмкіндігін стеганографиялық жүйенің жалпы сұлбасынан қарастырайық

(8-сурет) . Осы сұлбаға сəйкес, жіберуші тараптан стеганографиялық

өрнектеу арқылы хабарлама контейнерде жасырылмайды. Содан кейін

түрленген контейнер ашық арнамен қабылдаушы тарапқа жіберіледі, яғни

оны алғаннан кейін кері стеганографиялық түрлендіру арқылы бастапқы

мəлімет қалпына келтіріледі.

Жоғарыда айтылғандай, енжар қарсыластың басты мақсаты

контейнерде мəліметтің болуын анықтайды, бұл ретте ол жіберілген

контейнерлерді ұстап қалады, жəне жалпы, жекеше түрде талдайды деген

жорамал жасалынады. Егер енжар қарсылас контейнердегі жасырын

хабарламаның бар екенін дұрыс анықтаса, онда ол мазмұнымен танысу

мақсатында шығарып алуға тырысады. Алайда, хабарламаны жасыру

алдында оны шифрлайды, сондықтан да қарсылас мəліметті шығарып ала

оның мазмұнымен танысу үшін оны дешифрлау қажет. Егер де енжар

қарсылас хабарламаның бар болу айғағын анықтай алмаса, мəліметті

шығарып алу талпынысы ешқандай нəтиже бермейді, себебі бұл мəселенің

бірнеше жауабы болады, бірақ іс жүзінде дұрысын таңдау мүмкін емес.

8 сурет. Мəліметті жіберуге арналған стенанографиялық жүйенің

жалпы сұлбасы

Белсенді қарсылас байланыс арналары арқылы жіберілген

контейнерге өзгеріс енгізе алады, бұл ретте қабылдайтын жақта, жіберетін

тарапта, қай контейнер өзгертілгенін, қайсысы өзгертілмегенін білмейді. Бұл

сұраққа кері стеганографиялық дұрыс жауап бере алады. Белсенді қарсылас

үшін ең қарапайым мəселе – бұл хабарламаның бар болу айғағын

анықтамай, жасырын хабарламаны өзгерту керек болса, алдымен ол

контейнерде өзгеретін хабарламаның бар екендігіне көз жеткізгеннен кейін

ғана талдау басталады.

Əлбетте, мəліметті жіберуге арналған стеганографиялық жүйе бірінші

кезекте қолдану айғағын анықтау талпынысына берік болу керек. Егер де ол

жасырынған хабарламаға берік болмаса, онда жасырынған хабарламаның

арналарының өткізу қабілеттілігін төмендету оңай болады, яғни іс жүзінде

белсенді қарсылас болса онда оның тиімділігі нөлге дейін төмендеуі

мүмкін. Сондықтан белсенді жəне енжар қарсыластың мұндай шабуылына

берік болу- стеганография жүйесіне қойылатын негізгі талап.

Негізгі əдебиет: : 1[97-119, 150-169, 172-204], 2[162-193, 197-211, 219-

236, 239-245], 3 [69-70]

Қосымша əдебиет: 2[23-29, 130-133, 141-152, 161-215]

Бақылау сұрақтары:

1.Компьютерлік стеганографияның дамуы қандай кезеңдерден тұрады?

2. Мына ұғымдарға анықтама бер: стеганография, контейнер,

хабарлама, кілт, стеганографиялық жүйе.

3. Стеганографиялық жүйеге төнетін негізгі шабуылдар қандай ?

4. Стеганографиялық жүйенің жалпы сұлбасындағы негізгі элементтер

қандай?

5. Қарсылас стеганографиялық жүйеде талдау барысында бірінші

жəне екінші түрдегі қателікті қандай арақатынаста үйлестірді ?

Дəріс 14. Стеганографияда ақпаратты жасыру əдістері

Ақпаратты жасыру əдістердің стеганографиялық жүйеде беріктілігі

оның қандай шамада сақтау жəне бұзуды қабылдау шынайлылығына

байланысты анықталады.

Қазіргі кезде компьютерлік стеганографиядағы контейнер типінің ең

көп таралған түрлері сандық формадағы бейнежүйелілігі болып табылады.

Осы тəріздес контейнерлер алу технологиясы бойынша енгізілген

хабарламаны бүркейтін шудан түрады.

Заманауи компьютерлік стеганографиядағы жүйеде едəуір көп

пайызды контейнер ретінде əр түрлі пішімдегі растрлы графика ретіндегі

бейнелерді қолдануға болады. Ең жақсы контейнер хабарды жеткізуді күдік

туғызбайтындай етіп, əдеттегі оқиғадағыдай орындайды. Сондықтан да

контейнер ретінде қолданылатын графикалық бейне пішінін таңдағанда,

оның тек стеганографикалық жүйенің шабуылына беріктікті

қалыптастыруды талап ету жеткіліксіз. Іс жүзінде, оның жеткілікті түрде

кең таралуы жəне қолданылуы маңызды болып табылады. Соңғы кезде

JPEG пішімі жəне Windows- тің қарапайым BMP пішімі кең таралған.

Жалпылай айтқанда, стеганографиялық жүйені өңдеу келесі заманауи

графикалық пішімдегі ерекшеліктерін ескере кеткен жөн:

- мəліметті қысудың қалыпта болуы;

- жоғалтулары бар мəліметтерді пішімде қысу;

- пішімде бояу түстерін қолдану.

Растрлық бейнелерді пішімде сақтағанда мəліметтерді қысу

пайдаланылады, бірақ бұл біршама стеганографиялық жүйені өңдеуді

қиындатады, себебі, біріншіден пішімді талдау күрделенеді, ал екіншіден

стеганографиялық жүйенің бейнесіне енгізілетін өзгеріс қысудың

тиімділігінің жағымсыз нашарлауына алып келеді. Егер де графикалық

бейненің пішіміне ақпаратты жоғалту арқылы қысуды қолданса, онда

графикалық бейнедегі классикалық жасырыну əрекетінің тиімділігі аз

болады, себебі ақпаратты жоғалтуда жасырын мəліметті жою үрдісі

жүзеге асады (жасырын сигналдың кішкентай амплитудасына байланысты).

Сондықтан да, осы жағдайда жасыруға жарамды қысу кезеңін іздеуге

бағытталған толық талдау жүргізу қажет. Содан кейін жасырынудың жəне

өңдеудің нақтылы əдісіне бейімделу керек.

Бояу түстерінің графикалық бейнелерін қолданғанда, жасырынудың

нақтылы үлгісін пайдалану қиындай түседі. Мысалға осы жағдайда,

кішкентай биттерді жасыру əдісін пайдаланамыз. Бірақ графикалық

бейненің мəліметі кішкентай биттерде болмайды. Бұл жағдайда бояу

элементтеріне сілтеме болып табылады, ал бояудағы элементтердің

кішкентай биттерінің өлшемі 256 түстен аспайды. Бұл ретте бояудағы

кішкентай биттерді жасыру қажет, сондықтан да тек кішкентай биттерімен

айырмашылық жасайтын бояу элементтері бояу түстерінің құрамы

интенсивтілікпен сəйкес келу керек (осыған байланысты бояуды қажет

түрге түрлендіру қажет).

Мəліметті жасыруға арналған бүкіл əдістерді негізгі қағида бойынша

пішімсіз жəне пішімді болып екіге бөлуге болады.

Жасырудың пішімді əдісі (стеганографикалық жүйенің пішімі ) - бұл

график түріндегі мəліметтердің ерекшеліктеріне негізделеді.

Мұндай əдісті өңдеу қызметтік өрістердің пішімін іздеу мақсатымен

жалпы пішім талдауына алып келеді. Мысалы, жасыру үшін графикалық

файлда болатын пішіннің қызметтік өрістерін қолдануға болады, бірақ

қазіргі таңда бұл əдісті пайдаланбайды. Алайда, бүкіл пішімді əдістердің

ортақ кемшіліктері болады – жасыру айғағына бағытталған толық

автоматты алгоритмін құру мүмкін болып табылады (стеганографиялық

жүйенің негізгі бағытын ескеру қажет). Сондықтан да енжар қарсыластың

шабуылдарына беріктілігі төмен болады.

Пішімсіз əдістер – осы пішімдегі ұсынған бейне мəліметтерін тікелей

қолданады.

Пішімсіз əдістер стеганографикалық жүйе бұрмалай енгізеді, алайда

олар енжар да, белсенді де қарсыластың шабуылына берік болып келеді.

Жоғарыда айтылған графикалық ерекшеліктер, пішімсіз жасыруды

өңдеу кезінде ғана маңызды.

Контейнердің өзге түрлері – аудиосигналдар. Қазіргі кезде

контейнердің бұл түріне анағұрлым аз көңіл бөлінеді. Мүмкін, бұл айғақ

өңдеудің төмендігінің жəне күрделілігінің дəлелі. Бейнемен салыстырғанда,

бұл контейнерді қолдану коэффициенті төмен. Бірақ кейбір жағдайда

контейнердің осы түрін қолдану жалғыз мүмкіндік болып табылады.

Сонымен қатар, нашар таралуына жəне атқарылатын жұмыс көлемінің

жоқтығына байланыстым бұл контейнер тек жоғары бүркеуді талап ететін

жəне қысқа хабарлама жіберу кезінде пайдалануға қолайлы.

Графикалық бейнелерде пішімсіз жасырыну əдістері:

1. JPEG – те пішімсіз жасыру əдісі:

- Суреттің бастапқы деректерінде жасырын қалу əдісі;

- Квантталу кестелерін қолдана отырып жасыру əдісі;

- Квантталудың жалған кестелерін қолдану əдісі;

- Квантталудың кейінгі сурет спектріндегі жасырыну əдісі.

2. Графикалық суреттерді бояу түстерімен жасыру əдістері:

- Суреттің кішкентай биттерін қолдана отырып жасыру əдісі;

- Бояудың кішкентай биттерін қолдана отырып жасыру əдісі;

- Бояудың бірдей элементтеріне негізделетін жасыру əдісі;

- Бояу элементтерінің орын ауыстыруын жасырып қалатын əдіс.

Графикалық бейнедегі пішімді жасыру əдістері:

3. BMP файлдарындағы пішімді жасыру əдістері:

- Мəліметтерді BMP файлының соңына жазу;

- Бояудағы жасырыну əдісі.

4. JPEG – те пішімді жасыру əдісі:

- Мəліметтерді JPEG файлының соңына жазу;

- Жанама мəліметтерді жасыру əдісі;

- Түсініктеме маркерін қолданудағы жасыру əдісі;

- Кішірейтілген суретті қолданудағы жасыру əдісі

Қазіргі кезде аудиосигналдар үшін стеганографияның негізгі 2 əдісі

қолданылады- мағынасы аз биттерді кодтау жəне шулы сигнал негізінде

кодтау. Біріншісі – пішімді əдіске, ал екіншісі – пішімсіз əдіске жатады.

Аз мағыналы биттерде ақпаратты жасыру əдісі кең таралған жəне

коммерциялық та, коммерциялық емес бағдарламалық өнімдерде жиі

қолданады. Негізінде стеганографияда аудиосигнал пішімді əдіске жатады.

Бұл оның тек нақтылы пішімдегі аудиосигналдарда жұмыс істей алатынын

көрсетеді (мүмкін компрессия алгоритмнің нəтижесі ) жəне берілген пішімді

өзгерту деректерді жоғалтуға алып келеді. Контейнерді қолданудағы 25-ке

жететін жоғары коэффициенттің болуы жəне статикалық талдауда жасыру

айғағының бар болуының жоғары ықтималдығын көрсету осы əдістің

артықшылықтары болып табылады.

Осы əдіс енгізілетін хабарламаның биттері болатындай бастапқы

сигналдың ең аз мағыналы биттерін түрлендіреді.

Ол кедергіден қорғалғандықты жоғарылату үшін қолданылатын

радиобайланыстардың шулы ортада сигналдарын жасырып қалу теориясына

негізделген əдіс. Аддитивтік құрамдас негізінде сигнал- контейнерді қолдану

қажет.

Сигнал – контейнер кездейсоқ шуды генерациялайды. Қабылданған

жəне болжалған сигналдың аралығында корреляция функциясын есептеуге

негізделген қабылдағыш қолданылады.

Шу сияқты сигналдарды қолдану əдісінің артықшылығы – жоғары

бүркелу жəне кедергіге қарсы тұру, ал кемшілігі контейнер сигналын

қолданудан коэффициент төмендейді жəне синхронизацияға мүмкін

шабуылдар деп атауға болады. Сөйтіп, бұл əдісті жасырын ақпараттың

шынайы арналары бойынша жіберілеуінде қолдануға болады.

Алдыңғы əдістің түрлендірулерінің бірі, енгізілген хабарламаға шу

сияқты сигнал ретінде аудиосигналды қолдану болып табылады. Бұл əдіс

жаңғырық - сигналды қолдану əдісі ретінде белгілі. Пайдаланылатын сигнал

сигнал - контейнермен корреляцияға ұшырауы , оның жоғары дəрежедегі

бүркемемен қамтамасыз етілетінін дəлелдейді. Егер бастапқы сигналмен

жəне жаңғырық - сигналдың аралығында кідіріс 1/10000 секунд болса, онда

адам қосымша жаңғырықты қосымша резонанс ретінде қабылдайды.

Жаңғырық-сигналды əдісін қолдану бастапқы аудиосигналға

жаңғырықты қосу арқылы пайдаланады. Жеке жаңғырық- сигналы 3

параметрден тұрады: бастапқы амплитуда, кідіріс жəне басылу. Бастапқы

амплитуданы 1-ге тең деп, ал қалған 2 параметрді бос қылып аламыз.

Кодтаушы басылуды белгілі бір деңгейде белгілеп қойып, əр түрлі кідірісте

0 жəне 1 бинарлық санды кодтайды. Осы əдіс арқылы енгізілген ақпаратты

аудиосигналға түрлендіре алады. Егер де кідіріс 1/10000 секундтен аспаса,

онда қосылған аудиосигнал сыбыс айырмайтын болып қалады.

Осы əдіс жасырынушылықтың биік дəрежесімен жəне тұрақтылықтың

жеткілікті  дəрежесімен  сипатталады.

Негізгі  əдебиет: 2[162-193], 1[45-50]

Қосымша  əдебиет: 2[23-29]

Бақылау  сұрақтары:

1. Ақпараттарды жасыру əдістері қалай жіктеледі?

2. Пішімді жəне пішімсіз əдістерінің бір-бірінен айырмашылығы

неде?

3. Компьютерлік стеганографиядағы пішімсіз əдістің қандай

түрлерібар жəне олар қалай сипатталады?

4. JPEG- контейнерінің қандай компоненттері ақпаратты жасыру үшін

тиімді жəне тиімді емес əдістерін қолданады?

5. Контейнерде графикалық суреттің бар болуын анықтайтын қандай

жасырын əдіс?

6. Аудиосигналдарда ақпаратты жасырудың негізгі əдістері мен

қағидалары қандай?

Дəріс 15. Мультимедиа- контейнерлеріне стеганоанализ жасау

əдістері

Стеганография

екі

негізгі

бөлімдердің

құрамын

көрсетеді-

стеганографиялық

ақпараттың

құпиялылығы

мен

стеганоанализ,

стеганоконтейнердің қорғалмағандығын зерттемей сеганографиалық жүйені

ашу əдістерін айта алмаймыз. Практикалық көз-қарас тұрғысынан

стеганоаналитикалық шабуылдың барлық түрі 3 мəселені шешу болып

табылады: контейнерде хабарламаның нақты болуын дəлелдеу, оның

ұзындығын анықтау, тығылған хабарламаның мағынасын анықтау.

Жоғарыда айтылғандардың екіншісі осы күнге дейін аз зерттелген,

маңызды аспекттеры көп болғанына қарамастан. Берілген мəселенің маңызы

əрбір стеганографиалық жүйенің ұйғарымдары құпия ақпараттардың көлеміне

шектеу қояды. Шектен тыс шықса үлкен көлемдегі ақпараттарды құпиялаған

кезде жүйе стеганографиалық шабуылдарға мұқат келеді.

Контейнерге неғұрлым аз ақпарат енгізсек, соғұрлым құпия

хабарламаның келу мүмкіндігі аз. Осыған қарамастан əрбір стегонографиалық

əдістің өзінің анықтау шегі болады, ол əртүрлі көлемді ақпараттарды əртүрлі

контейнерлерге құпиялауға мүмкіндік береді. Анықтау шегі мен құпиялау

шегін шатастыруға болмайды-құпияланған ақпараттың максималды өлшемі

болып стеганожүйе болып табылады.

Едəуір қызықты болып растрлық графика суретінің бұрмалауын бақылау,

стеганографиялық жүйеге кіретіндер. Бұл шарт-стеганография жүйесінің

сапасын бағалау болып табылады.

Қарастырылып отырған қауіпсіздік модельдері аналогия жəне

криптография бойынша стеганоаналитиктер стеганожүйе туралы олардың

компоненттерінен басқа үлкен білімдері бар екенін болжамдайды. Өкінішке

орай стеганожүйенің барлық ақпаратты иемденуі мүмкін емес- статистикалық

немесе басқа контейнер модельдерін жасау өте қиын, стеганожүйенің

тұрақтылығын анықтау үшін бөлшек жеткілікті.

Стеганоаналитиканың əдістерінің əмбебап құрылымы болуын не

болмауын айту қыйын. Осы күннен-ақ жаңадан шығып жатқан

стеганографиялық

жүйелер

көбінде

зерттелген

жəне

қолданылатын

стеганографиялық алгоритмдерді оқымайды. Бірталай уақыттан соң жаңа

анализдің алгоритмы пайда болады, осы жүйеде орындалатын. Жалғыз анық

нəрсе – стеганоанализ даму жолының басында, арықарай белесенді дамыйды.

Стеганоанализ əдістері:

1 Анықтау шегін табу əдісі

2 Қос мəнді анализ əдісі

3 Сеганографиялық жүйемен бұрмалау бақылауын енгізу əдісі

4 Екілік санау статистикасының əдісі

5 Аудиоконтейнерлердің стеганоанализ əдісі

Аудиоконтейнерлердің құпия хабарламаларды жоюдың алғашқы əдістері

болып, ақпаратты енгізудің алғашқы əдістерімен бірге ұсынылған. Ақпаратты

құпиялауға үнемі қолданатын əдіс аз мəнді биттерге құпия ақпараттардың

барлығын жою үшін аз мəндердің рандомизациясын жүргізу жеткілікті. Əрине

бұл əдіс дыбыс тұрақтылығы жоғары əдістерге жарамайды. Оған осыған

қарағанда əлде қайда қуатты əдіс керек.

Стеганоатака кезінде кілт белгісіз деген болжам бар, көп жағдайларда

қосылған сигналды жоғарғы дəрежелікпен анықтап, оны анықтауға болады.

Келтірілген барлық əдістер корреляционды қабылдауыштар мен аз дəрежеде

басқа əдістерге негізделген. Егер ақпаратты аудиосигналдың фазалық бөлігінде

жасырса, шабуылшы кілтті біледі, онда жасырын ақпаратты жою əдісін

қолдануға болады.

Баяндалған əдістердің көбінде орнатылған ақпараттарды жою əдістерін

ұсынуға болады. Осының кейбір жағдайларында кілтті білудің де қажеті жоқ.

Қалған жағдайда кілтті білмеген кезде енгізілген ақпаратты жоюды

сенімсіздікпен айтуға болады.

Осы күнге дейін ұсынылып отырған көптеген əдістерде ал-қызыл немесе

ақ дыбыстарды қосу цифр-аналогоцифрлық өзгеруде, фильтрация мен əртүрлі

əдістерді қолдану аудио сигналдардың компрессиясына негізделген.

Кейбір əдістер стеганоатака əдістеріне тұрақсыз болып келеді, басқа

əдістер-стеганоатаканың басқа əдістеріне тұрақсыз болып келеді. Енгізілген

ақпараттың жойылуына сенімді болу үшін жоғарыда айтылып кеткен барлық

əдістерді қолдану керек.

Негізгі  əдебиет: 1[172-204], 3 [69-70]

Қосымша  əдебиет: 2[161-215]

Бақылау  сұрақтары:

1. Контейнердiң есептеулерiнiң алдыңғы биттерiндегi табылуды

табалдырық ақпаратты жасыруда қалай есептеледi?

2. Қос мəндердiң саралау əдiсi ?

3. Компьютер стеганографиясында суреттердiң сапасын бақылаудың

қандай əдiстерi қолданылады?

4. Екi жақты санақтардың есепке алуы контейнердiң əр түрлi

элементтерiнiң бүркеме тəуелдiлiктерi оны талдау үшiн қандай жолды

қолдануға болады?

5. Аудиоконтейнерлердiң талдауында стеганографиялық əдiстердiң

ерекшелiктерi неде?

2.3 Зертханалық жұмыстардың жоспары

Жұмыстың мақсаты – дəріс кезінде алған білімді практикада қолданып

үйрену.

Зертханалық жұмыс №1. (2 сағат)

Тақырып: Кадрлық анимация. Қозғалыс анимациясы.

Тапсырма:

1. Macromedia Flash мүмкіндіктерімен танысу. Фильмның параметрлерін

күйттеу. Графикалық обьектілердің əр қайсысына қабаттар жасау.

2. Фон – графикалық обьект жасау.

3. Анимациялау үшін графикалық обьектілер жасау.

4. Графикалық обьектіде басқа қарапайым қозғалыс анимациясын жасау.

5. Фильтрлерді қолданып, фильмды жариялау.

Əдістемелік ұсыныстар: Барлық графикалық объектілерді осы ортада салу

қажет. Анимацияланатын графикалық объектілерді Клип типті эталонға

түрлендіру қажет.

Негізгі əдебиет: 3[12-150]

Қосымша əдебиет: 2[12-15]

Бақылау сұрақтары:

1. Уақыттық шкала не үшін қолданылады?

2. Ролик жасар алдында фильмге қандай күйттер енгізу керек?

3. «Қабат» деген не? Оны не үшін қолданады?

Зертханалық жұмыс №2. (2 сағат)

Тақырып: Траектория бойынша қозғалыс анимациясы. Ендірілген клип.

Дыбыс.

Тапсырма:

1. Анимациялайтын суретті сахнаға импорттау.

2. Траектория бойынша қозғалыс анимациясын жасау, анимацияның

байсалдылығын баптау.

3. Қойылған клиптың анимациясын жүзеге асыру.

4. Фонды сахнаның жаңа қабатына импорттау.

5. Фильмды жариялау, дыбыс қосу.

Əдістемелік ұсыныстар: Ендірілген клипті жүзеге асыру үшін

анимацияланатын сурет ретінде бірнеше графикалық примитивтерден тұратын

суретті қолдану қажет. Оқиғалық дыбысты қолдану қажет.

Негізгі əдебиет: 3[150-220]

Қосымша əдебиет: 2[12-15]

Бақылау сұрақтары:

1. Қай қабат көмегімен траектория бойынша қозғалыс анимациясы жүзеге

асады?

2. Енгізілген клип дегеніміз не жəне оны қалай жүзеге асыруға болады?

3. Дыбыспен жұмыс істеудің негізгі баптауларды атаңыз? Олардың

тағайындалуы?

Зертханалық жұмыс №3. (2 сағат)

Тақырып: Форма анимациясы.

Тапсырма:

1. Сахнаға анимацияланатын суретті көшіру.

2. Анимация формасын жүзеге асыру, баптауларды орнату.

3. Бағытталған анимация формасын жүзеге асыру.

4. Фонды жаңа қабаттың сахнасына импорттау.

5. Фильмды жариялау, дыбыс қосу.

Əдістемелік ұсыныстар: Форманың бағытталған анимациясын жүзеге

асыру үшін трансформация маркерлерін қолдану қажет.

Негізгі əдебиет: 3[220-250]

Қосымша əдебиет: 2[35-41]

Бақылау сұрақтары:

1. Форма анимациясы деген не?

2. Форма анимациясының күйттеулерін атаңыз?

3. Трансформация маркерін тағайындау?

58

Зертханалық жұмыс №4. (2 сағат)

Тақырып: Үшөлшемді объектілерді құру

Тапсырма:

1. 3D Studio MAX ортасының мүмкіндіктерімен танысу.

2. Графикалық объект жасап оның параметрлерін орнату.

3. Камераны орнатып, оны баптау.

4. Объект материалдарын тағайындап, фон сахнасын орнату.

Əдістемелік

ұсыныстар: «Модифицировать», «Редактировать»,

«Материал» вкладкаларын қолдану қажет.

Негізгі əдебиет: 4[12-20]

Қосымша əдебиет: 3[12-15]

Бақылау сұрақтары:

1. «Модифицировать» қалауының (вкладки) тағайындалуы?

2. Камера деген не, оның тағайындалуы, түрлері?

3. «Создать» қалауының (вкладки) мүмкіндіктері, оған қандай

батырмалар жатады?

4. «Материал» түсінігі? Сіз қандай материал түрлерін білесіз?

5. «Редактировать» пунктінің мүмкіндіктерін атаңыз?

Зертханалық жұмыс №5. (2 сағат)

Тақырып: Үшөлшемді объектілердің анимациясы

Тапсырма:

1. 3D Studio MAX ортасында анимациямен жұмыс істеу үшін 3D Studio

MAX мүмкіндіктерімен танысу.

2. Графикалық объект жасап, оның параметрлерін орнату, камерасын

орнатып оны бапттау, объектінің материалдарын тағайындау.

3. Анимацияны қосып, оның параметрлерін баптау.

4. Дауысын қосып, параметрлерін баптау.

Əдістемелік

ұсыныстар: «Модифицировать», «Редактировать»,

«Материал», «Анимация» вкладкаларын қолдану қажет.

Негізгі əдебиет: 4[31-40]

Қосымша əдебиет: 3[12-15]

Бақылау сұрақтары:

1. Анимация таймеры деген не?

2. Объекттер қалай топталады?

3. Видеоқатарға дыбыстық сүйемелді қалай енгізуге болады?

4. Біздің жұмысқа қандай 3D Studio MAX əсерлерін (эффекты) қосуға

болдады?

5. Визуалданған анимацияны көру үшін қандай командаларды орындау

керек?

Зертханалық жұмыс №6. (3 сағат)

Тақырып: Графикалық жəне аудио контейнерлерді қолдануға рұқсат

ететін стегокомплекстердің жұмыс жасау принципін үйрену

Тапсырма:

1. Графикалық контейнерлерді

қолдануға

рұқсат

беретін

стегокомплекстердің жұмыс жасау принципін үйрену.

2. Аудио контейнерлерді қолдануға рұқсат беретін стегокомплекстердің

жұмыс жасау принципін үйрену.

Əдістемелік ұсыныстар: Көріністер мен дыбыстардың əртүрлі

форматтарын қарастыру.

Негізгі əдебиет: 1[31-40], 2[97-106], 3[12-20]

Қосымша əдебиет: 1[12-15]

Бақылау сұрақтары:

1. Стенографиалық жүйеге шабуылдың негізгі түрлері?

2. JPEG-контейнерлнрдің қандай компоненттерін форматты жəне

форматты емес əдістерді қолдана отырып ақпаратты жасыруға болды?

3. Аудиосигналдарда ақпаратты жасыру үшін қандай негізгі əдістермен

принциптар қолданылады?

Зертханалық жұмыс №7. (2 сағат)

Тақырып: Графикалық көріністерде ақпаратты жасыру

Тапсырма:

1. Графикалық суретте ақпаратты жасыру əдістерімен танысу.

2. Графикалық суретте ақпаратты жасыру əдістерінің біреуін жүзеге

асыру.

Əдістемелік ұсыныстар: Графикалық көріністерде ақпаратты жасырудың

форматты жəне форматты емес əдістерін қарастыру.

Негізгі əдебиет: 3[45-50], 4[78-85]

Қосымша əдебиет: 1[12-15]

Бақылау сұрақтары:

1. Ақпаратты жасыру əдістері қалай классификацияланады?

2. Форматты жəне форматты емес əдістердің айырмашылығы?

3. Форматты емес əдістің компьютерлік стеганографиясы мен

мінездемесінің ерекше түрлері қандай?

4. Егер графикалық суретте контейнер палитрасы болған жағдайда,

ақпаратты жасырудың қандай əдісін қолдану керек?

2.4 Оқытушының жетекшілігімен орындалатын студенттердің

өзіндік жұмыстары бойынша өткізілетін сабақтардың жоспары (СОӨЖ)

7-кесте

№

Тапсырма

Өткізу

түрі

Əдістемелік ұсыныс

Ұсыны-

латын

əдебиет

1

2

3

4

5

1 Көріністерді автоматтандырылған

түрде енгізу:сканерлеу, цифрлық

фото, бейнеқатардан көріністерді

белгілеп алу, монитор экранынан

көріністі ұстау.

Тренинг,

пікірталас

Көріністерді

автоматтандырылған

түрде енгізуді

қарастыру

1[19-31],

4[19-39

60

1

2

3

4

5

2 Енгізілген көріністерді келешекте

өңдеу (сүзгілеу)

Тренинг,

пікірталас

Енгізілген көріністерді

келешекте өңдеуді

қарастыру (сүзгілеу)

3[45-50]

Мультимедиа құрылғысын

калибрлеу

Тренинг,

пікірталас

Мультимедиа

құрылғысын

калибрлеуді қарастыру

3[12-20]

4 Ақпаралғының аппараттық

жабдықтарындағы шектеуді жою

Тренинг,

пікірталас

Ақпаралғының

аппараттық

жабдықтарындағы

шектеуді жоюды

қарастыру

3[12-20]

5 Мультимедиа құрылғысының

конфигурациясы

Тренинг,

пікірталас

Мультимедиа

құрылғысының

конфигурациясын

қарастыру

1[60-93]

6 Бір түстік жүйеден басқасына

аудару

Тренинг,

пікірталас

Бір түстік жүйеден

басқасына аударуды

қарастыру

3[12-20]

7 Мультимедиа өнімдерде

басқаруды ұйымдастыру

Тренинг,

пікірталас

Мультимедиа өнімдерде

басқаруды

ұйымдастыруды

қарастыру

3[12-20]

8 Мультимедиа презентацияларды

өткізу технологиясы

Тренинг,

пікірталас

Мультимедиа

презентацияларды

өткізу технологиясын

қарастыру

1[67-97]

9 MPEG

мультимедиалық

объектілерін көрсетуді кодтау

Тренинг,

пікірталас

MPEG мультимедиалық

объектілерін көрсетуді

кодтауды қарастыру

3[45-50]

10 Аудио-, бейне- жүйе жəне MPEG-4

жүйелік бөлігі

Тренинг,

пікірталас

Аудио-, бейне- жүйе

жəне MPEG-4 жүйелік

бөлігін қарастыру

3[35-41]

11 MPEG-4 те деректер ағынын

демультиплексорлау, синхрондау

жəне сипаттау

Тренинг,

пікірталас

MPEG-4 те деректер

ағынын

демультиплексорлау,

синхрондау жəне

сипаттауды қарастыру

3[21-28]

12 IPR идентификация MPEG-4 тегі

қорғау

Тренинг,

пікірталас

IPR идентификация

MPEG-4 тегі қорғауды

қарастыру

13 MPEG-4 DMIF жəне жүйелердің

техникалық сипаттамасы

Тренинг,

пікірталас

MPEG-4 DMIF жəне

жүйелердің техникалық

сипаттамасын

қарастыру

3[58-61]

14 MPEG-7 спецификациясы

Тренинг,

пікірталас

MPEG-7

спецификациясын

қарастыру

2[239-

254],

3[69-70],

15 Мультимедиа Internet жəне

глобальды торабы

Тренинг,

пікірталас

Мультимедиа Internet

жəне глобальды

торабын қарастыру

3[69-70]

61

2.5 Студенттердің өзіндік жұмыстары бойынша өткізілетін

сабақтардың жоспары (СӨЖ)

8 кесте

№

Тапсырма

Əдістемелік ұсыныс

Ұсынылатын

əдебиеттер

1

2

3

4

Pinnacle Studio ортасында

анимация құру.

Pinnacle Studio ортасында

анимация құруды қарастыру

3[4-6]

Adobe Premiere. ортасында

анимация құру.

Adobe Premiere ортасында

анимация құруды қарастыру

1[54-63], 3[20-

3

Expression Encoder

ортасында анимация құру

Expression Encoder ортасында

анимация құруды қарастыру

6[75-80]

COREL R.A.V.E. ортасында

анимация құру.

COREL R.A.V.E. ортасында

анимация құруды қарастыру

1[40-44], 2[8-

13], 4[40-50]

Sound Forge Pro 10.

ортасында дыбысты өңдеу

Sound Forge Pro 10. ортасында

дыбысты өңдеуді қарастыру

4[30-40]

Virtual DJ ортасында

дыбысты өңдеу

Virtual DJ ортасында дыбысты

өңдеуді қарастыру

3[12-20]

After Effects ортасында

видеомонтаж

After Effects ортасында

видеомонтажды қарастыру

3[12-20]

Sony Vegas ортасында

видеомонтаж

Sony Vegas ортасында

видеомонтажды қарастыру

3[7-10]

Стеготалдаудың тəсілдері

Стеготалдаудың тəсілдерін

қарастыру

10 Мультимедиа өнімдеріндегі

навигация

Мультимедиа өнімдеріндегі

навигацияны қарастыру

3[42-44], 6[23-

29]

11 Графикалық

контейнерлердің стеготалдау

тəсілдері

Графикалық контейнерлердің

стеготалдау тəсілдерін қарастыру

3[25-28, 33-35],

6[130-141]

12 Аудиоконтейнердің

стеготалдау тəсілдері

Аудиоконтейнердің стеготалдау

тəсілдерін қарастыру

3[57-58]

13 Аудисигналдарда ақпаратты

жасыру тəсілдері

Аудисигналдарда ақпаратты

жасыру тəсілдерін қарастыру

3[61-65]

14 Видеокезектерде ақпаратты

жасыру тəсілдері

Видеокезектерде ақпаратты

жасыру тəсілдерін қарастыру

3[65-67]

15 Үлестірілген мультимедиа

жүйелері.

Үлестірілген мультимедиа

жүйелерін қарастыру

3[67-69]

2.6 Студенттердің білімдерін тексеру үшін дұрыс жауап кілттерімен

берілген тестік сұрақтар (30 сұрақ)

$$$ 1. Мультимедианың мүмкіндігі қандай?

A. Компьютерлік жүйеде дыбысты, мəтінді, бейнекөріністі, графиктік

көріністі жəне анимацияны біріктіруге мүмкіндік береді.

B. Тек мəтіндік ақпараттармен жұмысқа арналған программа.

C. Тек дыбыстық ақпараттармен жұмысқа арналған программа.

D. Тек видеодеректермен жұмысқа арналған программа.

E. Тек анимациямен жұмысқа арналған программа.

$$$ 2. Аудиоадаптер деген не?

A. Тіркелген күшейткіші бар акустикалық колонкалар арқылы

стереофондық дыбыстарды таудау құрылғысы.

B. Видеоны өңдеуге мүмкіндік беретін арнайы құрылғы.

C. Мəтінді өңдеуге мүмкіндік беретін арнайы құрылғы.

D. Графиканы өңдеуге мүмкіндік беретін арнайы құрылғы.

E. Анимацияны өңдеуге мүмкіндік беретін арнайы құрылғы.

$$$ 3. Гипермедиа деген не?

A. Мəтіндік ақпараттарды өңдеу жүйесі.

B. Дыбыстық ақпараттарды өңдеу жүйесі.

C. Тіркелген күшейкіші бар, акустикалық калонкалары арқылы

стереофондық дыбыстарды тыңдау жүйесі.

D. Дыбыс, графика, бейне жəне анимация комбинацияларымен жұмыс

жасайтын жүйе.

E. Видеоны өңдеу жүйесі.

$$$ 4. Мультимедиалық технологияның қолданылу саласы?

A. Жұмысқа қабылдау процесінде, жұмыс орнында оқытуда, біліктілікті

көтеруге, құжат айналымын ұйымдастыруда, мектепте, оқу орындарында,

медицинада, тораптағы телеконференцияларда жəне т.б.

B. Заводтарда еңбек процесін үлестіруде.

C. Ешқандай салада қолданылмайды.

D. Тек оқу орындарында

E. Тек медицицинада

$$$ 5. Оптимизация дегенді қалай түсінесіз?

A. WARE, PCM, AIFF форматтарының арасындағы аудиодеректердің

түрлендіру.

B. Графиктік ақпаратты басқа графиктік объектімен біріктіру.

C. Графиктік ақпаратты тиімдірек тəсілмен көрсету, басқа сөзбен

айтқанда осы деректердің көлемін азайту.

D. Анимацияны өңдеуге арналған термин

E. Графиктік ақпаратты басқа графиктік объектімен біріктіру.

$$$ 6. Конвертордың атқаратын қызметі қандай?

A. Аудиодеректерді WARE, PCM, AIFF форматтары арасында

түрлендіру.

B. Түрлендіруде MP3 форматын қолдану.

C. Түрлендіруде MP3 форматын қолдану.

D. Суретті өңдеуге арналған құрылғы

E. Мəтінді өңдеуге арналған термин

$$$ 7. WAV қандай файл?

A. Дыбыстық файл.

B. Мəтіндік файл.

C. Графикалық файл.

D. Видео

E. Анимация

$$$ 8. Твининг (tweening) не үшін қолданылады?

A. Кадрды қиып, басқа кадрлар арасына қою.

B. Кадрды редакциялау.

C. Аралық кадрларды автоматты түрде генерациялау.

D. Кадрлардың атын өзгерту

E. Кадрларды жою

$$$ 9. Бейненің қазіргі уақытта қандай түрі бар?

A. Үздіксіз жəне аналогты.

B. Дискретті.

C. Аналогты жəне дискретті.

D. Аналогты

E. Үздіксіз

$$$ 10. Дыбыстық карта қызметі қандай?

A. Мəтіндік редакторлар жұмыстарын қамтамасыз ету.

B. Бейнекөріністермен жұмысты қамтамасыз ету.

C. Анимациямен жұмысты қамтамасыз ету.

D. Графикалық редакторлар жұмыстарын қамтамасыз ету.

E. Дыбыспен жұмысты қамтамасыз ету.

$$$ 11. Бейнекарталар қызметі қандай?

A. Мəтіндік редакторлар жұмыстарын қамтамасыз ету.

B. Бейнекөріністермен жұмысты қамтамасыз ету.

C. Дыбыстық файлмен жұмысты қамтамасыз ету.

D. Дыбыстық редактормен жұмысты қамтамасыз ету.

E. Дыбыспен жұмысты қамтамасыз ету.

$$$ 12. VGA

- TV түрлендіргіштерінің қызметі қандай?

A. VGA көріністің цифрлық түрдегі сигналын аналогты сигналға аудару.

B. VGA көріністің аналогты сигналын көшіру.

C. VGA көріністің цифрлық сигналын өңдеу.

D. VGA көріністің цифрлық сигналын көшіру.

E. VGA көріністің аналогты сигналын өңдеу.

$$$ 13. Растрлық графикалық программаларды көрсетіңіз?

A. Microsoft Word

B. Adobe PhotoShop

C. 3D MAX

D. Corel xARA.

E. Corel Draw.

$$$ 14. Векторлық графикалық программаларды көрсетіңіз.

A. Microsoft Word

B. Adobe PhotoShop

C. 3D MAX

D. Corel xARA.

E. Corel Draw.

$$$ 15. Үш өлшемді анимация құруға арналған программаны көрсетіңіз.

A. Macromedia Director.

B. Maya.

C. MIDI.

D. Microsoft Word

E. Adobe PhotoShop

$$$ 16. Музыка мен жұмысқа арналған сенвенсорды көрсетіңіз.

A. MIDI, Cubase VST, Cake walk Pro Audio.

B. MIDI, Cubase VST, Maya.

C. MIDI, Cubase VST, Corel Draw.

D. Microsoft Word

E. Adobe PhotoShop

$$$ 17. Қаріп деген не?

A. Графикалық ерекшеліктері бойынша ұқсас символдар жиыны.

B. Тек майлы бояумен жазылған символдар жиыны.

C. Тек курсивпен жазылған символдар жиыны.

D. Бір сызықпен сызылған символдар жиынтығы

E. Пунктирлі сызықпен сызылған символдар жиынтығы

$$$ 18. Гипермəтін дегенді қалай түсіндіресіз?

A. Үлкен əріптерден тұратын мəтін.

B. Белгілі бір əрекетке жауап беретін мəтін.

C. Кіші əріптерден тұратын мəтін.

D. Бір сызықпен сызылған символдар жиынтығы

E. Пунктирлі сызықпен сызылған символдар жиынтығы

$$$ 19. Гипермедиа дегенді қалай түсіндіресіз?

A. Тек мəтінмен ғана емес, бейнемен, дыбыспен жəне көрініспен де

байланысты қамтитын гипермəтін.

B. Тек мəтінді, дыбысты қамтитын гипермəтін.

C. Растрлық жəне венторлық көріністерді анимациялайлын программа.

D. Графикалық ерекшеліктерімен ұқсас символдар жиынтығы.

E. Тек майлы бояумен жазылған символдар жиыны.

$$$ 20. Жарықтылық дегенді қалай түсінесіз?

A. Жарық ағымының бөлігі, заттан адам көзіне түстін эффект .

B. Жарық ағымының беттің жоғары бөлігіне түсіретін қуаты .

C. Заттар шақыратын қатты немесе жай жарықты бейнелейтін субъектілі

сезім

D. Шағылысу спектіріндегі толқын ұзындығын қамтиды.

E. Ақ түстің бар болу бөлігі.

$$$ 21. Жарықтандырушылық дегенді қалай түсінесіз?

A. Жарық ағымының бөлігі, заттан адам көзіне түстін эффект .

B. Жарық ағымының беттің жоғары бөлігіне түсіретін қуаты.

C. Заттар шақыратын қатты немесе жай жарықты бейнелейтін субъектілі

сезім

D. Шағылысу спектіріндегі толқын ұзындығын қамтиды.

E. Ақ түстің бар болу бөлігі.

$$$ 22. Жарықтық деген не?

A. Жарық ағымының бөлігі, заттан адам көзіне түстін эффект .

B. Жарық ағымының беттің жоғары бөлігіне түсіретін қуаты.

C. Заттар шақыратын қатты немесе жай жарықты бейнелейтін субъектілі

сезім.

D. Шағылысу спектіріндегі толқын ұзындығын қамтиды.

E. Ақ түстің бар болу бөлігі

$$$ 23. Түстік ток дегенді қалай түсінуге болады?

A. Жарық ағымының бөлігі, заттан адам көзіне түстін эффект.

B. Жарық ағымының беттің жоғары бөлігіне түсіретін қуаты.

C. Заттар шақыратын қатты немесе жай жарықты бейнелейтін субъектілі

сезім.

D. Шағылысу спектіріндегі толқын ұзындығын қамтиды

E. Ақ түстің бар болу бөлігі

$$$ 24. Қанықтық деген не?

A. Жарық ағымының бөлігі, заттан адам көзіне түстін эффект.

B. Жарық ағымының беттің жоғары бөлігіне түсіретін қуаты.

C. Заттар шақыратын қатты немесе жай жарықты бейнелейтін субъектілі

сезім

D. Шағылысу спектіріндегі толқын ұзындығын қамтиды.

E. Ақ түстің бар болу бөлігі

$$$ 25. YCb Cr моделіндегі Y параметрі нені білдіреді?

A. Түстің шағылысуы.

B. Түстің интенсивтігі.

C. Түстің анықтығы.

D. Көк түстасығыш компоненті

E. Қызыл түстасығыш компоненті

$$$ 26. Пиксель деген не?

A. Экранның оң жарты бөлігі.

B. Экранның кеңістігін бөлетін көпбұрыштар.

C. Экранның сол жарты бөлігі.

D. Түстің интенсивтілігі.

E. Түстің нақтылығы.

$$$ 27. Графика файлдар форматтарын көрсетіңіз?

A. BMP, GIF, JPEG, TIF, PSD.

B. TXT, GIF, JPEG, TIF.

C. BMP, GIF, JPEG, MP3

D. BMP, GIF, AVI, TIF, PSD.

E. BMP, DOCX, JPEG, TIF, PSD

$$$ 28. Қозғалыс анимациясы деген не?

График бөлiктiң формасының байсалды өзгерiсi демек оның

морфингi.

B. Бұл графикалық элементтiң анимацияларының тұрған орынын, сырт

пiшiнiн немесе түсін өзгерткендегі түрі .

C. Бұл сахнаның құрамының анимациялары əрбiр кадрда қолдан өзгередi.

D. Бұл сахна ұғымы жоқ анимациялар.

E. Бұл кадр ұғымы жоқ анимациялар.

$$$ 29. Кадрлық анимация қалай құрылады?

A. Кадрлық анимацияда сахна құрамы əр кадрда өзгеріп тұрады.

B. Кадрлық анимацияда сахна құрамы əр кадрға өзгермейді.

C. Кадрлық анимацияда сахна деген ұғым жоқ.

D. Кадрлық анимацияда кадр деген ұғым жоқ.

E. Кадрлық анимацияда сахналық құрамының өзгеруі кілттік өзгергенде

фильмнің бастапқы жəне ең соңғы кадрлары өзгереді.

$$$ 30. Пішін анимациасы дген не?

График бөлiктiң формасының байсалды өзгерiсi демек оның

морфингi.

B. Бұл графикалық элементтiң анимацияларының тұрған орынын, сырт

пiшiнiн немесе түсін өзгерткендегі түрі .

C. Бұл сахнаның құрамының анимациялары əрбiр кадрда қолдан өзгередi.

D. Бұл сахна ұғымы жоқ анимациялар.

E. Бұл кадр ұғымы жоқ анимациялар.

9 кесте

Дұрыс жауаптар

Сұрақтың

нөмірі

Дұрыс

жауабы

Сұрақтың

нөмірі

Дұрыс

жауабы

Сұрақтың

нөмірі

Дұрыс

жауабы

А

2.8 Өткен курс бойынша емтихан сұрақтарының тізімі (65 сұрақ)

1. Мультимедиа–технологияның негізгі принциптері мен мүмкіндіктері.

2. Мультимедиа өнімдерді қандай типтерден тұрады жəне олардың

қолдану салалары.

3.Мультимедиа жүйелерін ұйымдастыру.

4.Мультимедиа жүйелерінің класстары.

5.Мультимедиа – ақпараттар деректерінің типтері жəне оларды өңдеу

жабдығы.

6.Сценарий дегеніміз не? Оның құрылымы қандай?

7.Мультимедиа құрылымы мен компоненттері

8.Мультимедиа техникалық жабдықтарының жіктелуі.

9.Мультимедиалық

қызметтерді

қамтамасыз

ететін

техникалық

жабдықтар жұмысын ұйымдастыру жəне олардың жұмыс принциптері.

Лазерлік дискілер, CD ROM.

10.Мультимедиалық қызметтерді қамтамасыз ететін техникалық

жабдықтар жұмысын ұйымдастыру жəне олардың жұмыс принциптері:

Сканерлер, Цифрлық фотоаппараттар, Web – камералар.

11.Бейнеұстау таспасының жұмыс принципі, белгіленуі, құрамы.

12.Мультимедияда дыбыс қатарлаларының стандарттары мен олардың

жұмыс істеу принциптері.

13.Аудиоадаптер жұмысының принципі жəне құрылғысы.

14.MIDI файлдары жəне құрылғысы.

15.Бейнеұстау таспаларының жіктелуі.

16.Программалық жабдықтар: жүйелік, инструментальды, қолданбалы

түсініктері

17.Мəтіндік ақпараттар ұйымдастыру. Гипермəтін ұғымын қалай

түсінесіз?

18.Гипермедиа модельдері дегеніміз не? Түрлері, қалыптасуы, жұмыс

істеу принципі.

19.Түстің физикалық негіздері, бояулар модельдері.

20.Графиктік ақпараттардыұйымдастыру əдістері ?

21.Графиктік ақпараттарды сақтау

22.Анимация принциптері жəне қолданылу тəсілдері.

23.2D жəне 3D анимацияны жүзеге асыру тəсілдері, қолданылу

принциптері.

24.Жалпылама қарапайым анимацияны құру технологиясы.

25.GIF графиктік форматы. GIF 89а стандарты.

26.Динамикалық объект сипаттамалары.

27.Динамикалық объект сценариі, құрылымы.

28.Цифрлық дыбыс: қасиеті, кванттау жиілігі, квант өлшемі, түрлендіру,

редакциялау.

29.MIDI – дыбыс: қасиеті, дыбысты көрсету формасы, түрлендіру,

редакциялау.

30.Дыбыстық файлдар форматтарын құру.

31.Мультимедиа өнімдерін құру көздері.

32.Бейнеклипті əзірлеу қалай орындалады, принциптері.

33.Презентациялар құру технологиясы.

34.Гипермедиа өнімдерін құру технологиясы.

35.Цифрлық бейнені ұйымдастыру жəне оның негізгі сипаттамалары мен

түрлері, принциптері.

36.Бейнемонтаж жүйеі. Жүзеге асыру.

37.Бейнекөріністерді сызу тəсілдерінің, жіктелуі.

38.Бейнедеректерді жазу форматын ұйымдастыру жəне құрылымы.

39.Бейнекөріністерді сығу тəсілдері мен алгаритмдері Мультимедиа

технологияның программалық жабдықтарын құрастыру.

40.MPEG технологиясы

41.Стегожүйенің құрылымы, талаптары жəне математикалық моделі.

Стеганографиялық хаттамалар.

42.MPEG спецификациясын ақпаратты енгізу мүмкіндігіне талдау.

43.Стегожүйелерді коэффиценттер деңгейінде MPEG стандарты

бойынша сығылған ақпараттарды бейнеге енгізу тəсілінің базасында

ұйымдастыру.

44.Стегожүйелерді биттік жазықтың деңгейінде MPEG стандарты

бойынша сығылған ақпараттарды бейнеге енгізу тəсілінің базасында

ұйымдастыру.

45.Стегожүйелерді

коэффициенттер

арасындағы

энергетикалық

айырымның есебінен MPEG стандарты бойынша сығылған ақпараттарды

бейнеге енгізу тəсілінің базасында ұйымдастыру.

46.Виртуальды нақтылықты құру технологиясы.

47.Виртуальды нақтылықты аппараттық қолдау.

48.VRML–əлем сахнасын жəне объектілерін құру тəсілдері.

49.Мультимедиа технологияларының қазіргі технологияда көрінісі жəне

даму перспективасы.

50.Контейнердiң есептеулерiнiң алдыңғы биттерiндегi табылуды

ақпаратты жасыру қалай есептеледi?

51.Ұқсас мəндерді саралау əдісі неден тұрады? Бейнемонтаж жүйеі.

Жүзеге асыру.

52. Компьютер стеганографиясында суреттердiң сапасын бақылауының

қандай əдiстерi қолданылады?

53.Екi жақты санақтардың есепке алуы контейнердiң əр түрлi

элементтерiнiң бүркеме тəуелдiлiктерi оны талдау үшiн қалай қолдануға

болады?

54.Аудиоонтейнерлердiң талдауының стеганографиялық əдiстерiнiң

ерекшелiктерi неде?

55.Ақпаратты жасырудың əдiстерiн қалай классификациялайды?.

56.Қалыпты жəне қалыпсыз əдiстердің айырмашылығы неде?

57.Компьютер стеганографиясының қалыпсыз əдiстерiнiң негiзгi

түрлерiнің сипаттамалары ?

58.JPEG-контейнерлерінің қандай компоненттерi қалыпты, қалыпсыз

əдістерді қолданумен ақпаратты жасыру үшiн қолданылады

59. Ақпаратты жасыру əдiстерінің қандай түрлері график түрiнде суреттiң

палитрасының контейнерлерiнде болған жағдайда қолданылады?

60. Аудиоигналдардағы негiзгi қағидалар жəне ақпаратты жасырудың

əдiстерi қандай?

61. Компьютер стеганографииының негiзгi даму кезеңдерi қандай?

62. Кiлт, стеганография, контейнер, қатынас, стеганографиялық жүйе

қандай ұғымдармен анықталады?

63.Стеганографиялық жүйеге шабуылдардың негiзгi түрлерi қандай?

64.Стеганографиялық жүйенiң ортақ схемасының негiзгi элементтерi

қандай?

65. Қандай байланыстарда бiрiншi жəне екiншi стеганографиялық

жүйенiң талдауы жаудың қателерiн қанағаттандырады?

70

Курс бойынша глоссарий

ActionScript

Сценарийларды

дайындауға

арналған

объекті-

бағытталған программалау тілі.

Flash

Векторлық Web-графика жəне анимациялар пакеті

LZW

Lempel–Ziv жəне Welch–та жасалған жұмысқа

негізделген, деректерді сығу алгоритмі, ол бір

ауыспалы кодтау жəне кері кодтаудың жоғары

тиімділікті жұмысын қамтамасыз етеді.

Анимация

Бейнедегі көріністтердің формаларының өзгеруі жəне

қозғалуы.

Баннерлер

Форматты стандартталған кішікірім графикалық

көріністер.

Гамма

Құрылғы бейнелейтін түстің диапазоны; түстерді

ажырататын диапазон жиынтығы.

Гипермедиа

Мəтінмен ғана емес, сондай–ақ бейнемен, дыбыспен

жəне көрініспен байланысты қамтитын гипермəтін.

Интернт

Бір-бірімен байланысқан жəне бірінғай стандартпен

жұмыс жасайтын компьютерлік жүйелердің жинағы

Карта-көрініс

Күрделі графикалық гиперссілтеме – бірнеше бөлікке

бөлінген көрініс, оның əр бөлігі гиперсілтеме болып

өзінің интернет-адресіне көрсетеді.

Қаріп (гарнитура)

Графиктік ерекшеліктері бойынша ұқсас символдар

жиынтығы.

Логин (login)

Web-браузер арқылы жұмыс істейтін пошталық

жүйелер сұрайтын кодттық ат

Мультимеда

Жоғары сапалы дыбыстың, мультипликация жəне

бейненің бір компьютерде бірігуі

Объект

Қасиеттер жəне əдістерден тұратын дерктердің кұрделі

түрі

Пиксель

Графиктік көріністің ең кіші элементі. əдетте,

графиктік экрандағы жеке нүктеге сəйкес келеді.

Көрініс мүмкіндігі əдетте, пиксельдермен беріледі.

Əрбір пиксель графиктік жабдықтың мүмкіндігіне

байланысты бірнеше түстің ішінен біреуімен ғана

белгіленуі мүмкін

Растр

Көріністің бір қатарын белгілейтін, пиксельдердің

горизонтальды деңгейлері. Көріністі туындататын

қарапайым тəсіл, бейнежабдықтар үлгілерінің көпшілігі

осы тəсілмен жұмыста ғана тиімді.

Скрипт (script)

Сценарийлар, “классикалық” программалау тілінде

жазылған элементтердің тəртібін сипаттайтын, HTML-

кодына ендірілген, программа

Түстер кестесі

GIF көріністерінде қолданылатын əр түс бойынша

анықтамалар тізімі. Қажетті түс кестенің көмегімен

таңдалады, көріністің кіріс түстік индекстері бойынша

шығысындағы түстік индекстер түзіледі.

Эффект

Аудиофайлдардың

əртүрлі

дыбыстауы, керекті

дыбысты алу үшін қолданылады

Сағымбекова Ажар Орынғалиқызы

МУЛЬТИМЕДИА ТЕХНОЛОГИЯЛАР

Пəннің оқу-əдістемелік кешені

(5В100200 – «Ақпараттық қауіпсіздік жүйелері» мамандығы үшін)

Редактор

Техн. Редактор

Есептеу техника кафедрасының

мəжілісінде талқылынған

2011 ж. «15» 12 №4 хаттамасы

Ақпараттық жəне телекоммуникациялық

технологиялар институтының

ғылыми-əдістемелік кеңесінде

талқыланып, мақұлданған

2012 ж. «16» 01 №5 хаттамасы

Басуға __.__.201__ ж. қол қойылды.

Пішімі 60х84 1/16. Кітап-журнал қағазы. Көлемі __,__ес.-б.т. Таралымы __

дана. Тапсырыс №___

Қ.И.Сəтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университетінің

баспаханасында басылымы

ҚазҰТУ ғылыми-техникалық басылым орталығы

Алматы қаласы, Сəтбаева көшесі, 22

Document Outline

1-кесте
- 1-кесте
  - 1-кесте
    - 1-кесте
      - 1-кесте
        
        1-кесте
        
        Оқу жоспарынан көшірме
      - Аптадағы академиялық сағаттар
Тапсырмалар түрі мен оларды орындау мерзімі
- Тапсырмалар түрі мен оларды орындау мерзімі
  - Жобалау фазалары
    - Жобалау фазалары
      - Жобалау фазалары
        
        9. Навигация әдісін жобалау
  - Реализациия фазасы
    - B
    - А
    - С
    - Е
    - МУЛЬТИМЕДИА ТЕХНОЛОГИЯЛАР
    - Пәннің оқу-әдістемелік кешені

жүктеу/скачать 0,88 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3 4 5 6