Н. А. Казбеков, Н. А. Казбекова, Р. М. Садвакасова, Е. Ж. Аубакиров
Орталық Қазақстанның күйші-композиторы Тәттімбет Қазанғапов
жүктеу/скачать 157,54 Kb.
|
Учебное пособ.Мәдениеттану 2020г.
| Орталық Қазақстанның күйші-композиторы Тәттімбет Қазанғапов болды. Ол «шертпе» стиліндегі домбыраға арналған шығармалардың авторы және орындаушысы ретінде танымал болды. Тәттімбет 1817 жылы Мыржық шатқалында (қазіргі Қарағанды облысы, Егіндібұлақ ауданы) дүниеге келген. Домбырада халық күйлерін ойнап, аккомпанементті әнге таңдауға әкесінің ағасы Әли үйретті, оның орындаушылық шеберлігі үлкен құрметке ие болды. Әлеуметтік шығу тегі мен жағдайы бойынша Тәттімбет рулық ақсүйектің сословиясына жатады, және музыкамен әуестенуі оның өмірінде әкімшілік қызметпен ұштасқан. Тәттімбеттің шығармашылық мұрасында музыкалық мазмұны жағынан «Қосбасар» атты бірнеше түрлі пьесалар бар. А. В. Затаевич жазған күйдің нұсқасын Батыс Қазақстанның ақжелендерімен салыстыруға болады. Тамаша күйші-домбырашы, Тәттімбет сол уақытта да тамаша суырып салма ақын және әнші болған. Бұл кәсіби дала актері-сердің көп қырлы өнерінің типтік және жарқын өкілі. Сөйлеу тасталды таңданысын тудырған көрермендер разносторонностью оның талантының, жетілгендігімен ретінде музыка және поэзия. Ең жоғары даңқын Тәттімбет командасы өз күйлерімен көңіл сергітер. Оның домбыралық пьесалары автордың өмірінде кеңінен таралып, көркемдік және орындаушылық шеберліктің өлшемі болып саналды [55]. Ол туралы А. В. Затаевич былай деп жазған: "қызықты және ойынды күй, оның өзіндік ерекшелігі оның бір дауыста. Пьесаның ортасына қарай бірте-бірте көтеріліп, содан кейін төмендеп дамиды" [54, 190 б.]. Танымал орнын да «Сылқылдақ» күй алды. Қазіргі уақытқа дейін атақты музыканттың қырықтан астам күйі жеткен. Осы бірегей домбыралық пьесалардың көркемдік бейнелерінің көптүрлілігі кезінде олардағы басты орынды туған өлкесінің табиғат көріністері алады. Олар Тәттімбетпен «Сары өзен», «Бозторғай», «Сары қамыс» күйлерін жырлайды.
XVIII-XIX ғғ.қазақ халқының музыкалық тұрмысын зерттеу үшін баға жетпес маңызы бар, қазақ әндерін ұқыпты жинап, жазып алған орыс ғалымдары мен саяхатшыларының еңбектері бар. С. Г. Рыбаков халық музыкасының ерекшеліктері сақталған 100-ден астам ән жинады. Қазақ композиторлары-әншілер шығармашылығының өткір әлеуметтік мазмұны туралы этнограф А. А. Ивановский жазған [50, 557 б.]. Бұл жұмыс бүгінгі күні де үлкен мәдени жоба "Мәдени мұра" бағдарламасы аясында жалғасуда. Сақтау үшін музыкалық мұрасын қазақтардың Бағдарламасы аясында 2004 – 2011 жж. еліміздің қорларында, мұрағаттары мен қоймаларында орналасқан ауызекі кәсіби дәстүрдегі көрнекті Орындаушы-музыканттардың фоножазбаларын қалпына келтіру және қазіргі заманғы аудиотасымалдағыштарға көшіру бойынша бірегей жұмыстар жүргізілді. Мысалы, орта ғасырлар музыкасына, атап айтқанда күй, тарихи әндер сияқты жанрларға зерттеу жүргізілді. Қазақ дәстүрлі музыкасының антологиясы «Мәңгілік сарын: қазақтың 1000 күй, 1000 әні» шығарылды. Бұл ұлттық мәдениет тарихындағы қазақ дәстүрлі музыка туындыларын жинау, дайындау, өңдеу, қалпына келтіру, цифрлау және шығару бойынша орасан зор еңбек [56]. Қазақ зиялыларының ең ірі өкілдері: А. Бөкейханов, А. Байтұрсынов, М. Дулатов. ХІХ-ХХ ғ.басындағы Қазақстан өзінің дамуының сапалы жаңа кезеңіне кірді. Дәстүрлі қазақ қоғамының нарықтық-капиталистік қатынастардың шарттары мен қажеттіліктеріне бейімделуі орын алды, метрополитеннің саяси-идеологиялық ұстанымдарының бөлінбес Үстемдігі басталды, Еуразиялық кеңістік халықтарының әлеуметтік-мәдени ортақтығының өсуі байқалды. Бұл жағдайлар қазақ интеллигенциясының жаңа формациядағы туылуына себеп болды. Қоғамдық санада ол «оқығандар» – «білімді» және «зиялылар» – «интеллектуалдар» деп аталды. Ағартушылық ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы қазақ социумының қоғамдық-саяси ойының жетекші бағыты болды. Зерттелген кезеңдегі ұлттық интеллигенцияны шартты түрде 2 үлкен топқа бөлуге болады: біріншісі - дәстүрлі интеллигенция, екіншісі-жаңа қазақ интеллигенциясы. Идеялық пен жанқиярлық соңғы үлкен бедел мен халық арасында танымалдылықты қамтамасыз етті. Оның жарқын өкілдері -А. Бөкейханов, А. Байтұрсынов, М. Дулатов, М. Шоқаев, М. Жұмабаев, Б.М. Тынышбаев, Х. Досмұхамедов және басқалар. Саясат пен идеология интеллигенция қызметінің басты саласы емес. Ол өзінің өмірлік ұстанымын ғылым, білім, әдебиет және өнерде де білдірді. А. Байтұрсынов, мысалы, қазақ қоғам және мемлекет қайраткері, Алаш партиясының мүшесі ретінде ғана емес, ағартушы, ғалым-лингвист, әдебиеттанушы, түркітанушы, ақын және аудармашы, араб графикасы негізінде қазақ жазуының реформаторы ретінде де танымал. А. Бөкейханов Қазақ қоғам қайраткері, «Алаш» партиясы көшбасшыларының бірі, Қазақстан бойынша Уақытша үкіметтің комиссары (1917), Алаш автономиясының төрағасы (Премьер-Министрі) 1917-1920 жж., ғалым-экономист, журналист, этнограф және тарихшы болды [57]. М. Дулатов ( 1885-1935)-қазақ ақыны, жазушы, "Алаш Орда" Үкіметі мен Қазақстанның ұлт-азаттық қозғалысы көшбасшыларының бірі. Революцияға дейінгі қазақ кітаптарының ішінде ең қатты қуғындалған оның «Оян, қазақ!» кітабы болды.Алғашқы 1905 жылғы Қарқаралы петициясында баяндалған ұлттық идеяның мәні терең және қолжетімді ашылды.Ұлттық зиялы қауымның жетекшілерінің барлығы, саяси көзқарастарына қарамастан, қудаланды. Олардың шығармаларына қатысты репрессиялық шаралар қолданылды. Қорытындылай келе, халықтың тарихи жадының негізін құрайтынын, онсыз шынайы патриотизм болмайтындығын, өзінің жеке мәдени мұрасын шеберлікке айналдыратындығын атап өткен жөн. Осы мәселелерді «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасы аясындағы кешенді шешу Қазақстан халқының мәдени мұрасын, оның ішінде XVIII-XIX ғасырлардағы мәдени мұраны зерттеу, сақтау және насихаттау жүйесін одан әрі дамытуға ықпал етеді. жүктеу/скачать 157,54 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|