Н. Ш. Чернышевский мұраларын оқып таныс болған, Батыс Еуропа әдебиетінен Гете, Дж. Байрон
жүктеу/скачать 3,44 Mb. Pdf көрінісі
|
| БҰҚАР ЖЫРАУ Қалқаманұлы (1693, бұрынғы Баянауыл, Далба тауы бойында - 1787, сонда) -
әйгілі жырау. Абылай ханның ақылшы-биі, абыз. Жұрт оны "Көмекей әулие" деп атаған. Сөйлегенде үнемі қара сөзбен емес, көмекейі бүлкілдеп, түйдек-түйдек жырмен сөйлейтін болған. Көбіне Абылай ханның "сәуе айтшы" деген өтініш, тілегімен түсін болжап, онысы дәлме-дәл келіп отырған. Әкесі Қалқаман - батыр болған. Б. ж-дың өзінен Ақдербіс, Жарылғап, Жанта есімді үш ұл тараған. Б. ж. өзінің ұзақ ғұмырында, талай-талай тарихи оқиғаларды басынан өткізген. "Ақтабан шұбырынды..." заманында тәуелсіздік пен ел бірлігін сақтауда айрықша күш жұмсаған. Толғауларында сол тұстағы көкейкесті мәселелерге жауап іздеп, соның жоқшы-жыршысы болған. Ол Абылай ханға үлкен үміт артып, оның ел басқарудағы саясаты мен жорықтарын қолдаған. Абылайдың әдеби бейнесін жасауға елеулі үлес қосқан. Жыраудың бізге жеткен мұрасын насихат толғау, арнау толғау, болжау толғау деп үш топқа бөлуге болады. Насихат толғауларында жырау адам санасын тәрбиелеу мақсатында өмірлік құбылыс пен адамдар арасындағы әр алуан қарым-қатынастар туралы өзінің түйген ойларын ұсынған. Сол себепті бұлардың моральдық, этикалық сипаты басым келеді. Арнау толғауларында ханның саясаты мен ел басқару ісіне өз катынасын айқын білдірген. Б. ж. Абылайдың іс-әрекетін асыра мақтап, оның асқақ бейнесін жасауға дейін барады ("Қайғысыз ұйқы ұйықтатқан ханым-ай", "Әй, Абылай, сен он бір жасыңда", "Қазақтың ханы Абылай", "Басыңа біткен күніңіз", "Ай, Абылай, Абылай", т.б.). Ал үлкен мәні бар әлеум. мәселелер төңірегінде келелі кеңеске көнбеген тұста ол ханды аяусыз сынап, ащы шындықты бетке айтып отырған. Б. ж-дың болжау толғауларынан ("Ханға жауап айтпасам", "Он екі айда жаз келер", "Ал, айтамын, айтамын", "Ал, тілімді алмасаң") заман, дәуір, болашақ туралы қорытынды ой-пікірлерін айқын аңғарамыз. "Садыр, қайда барасың?", "Бұқарекең біз келдік, Ақан, Төбет байларға", "Абылай ханның қасында", "Ханға жауап айтпасам", "Бұл, бұл үйрек, бұл үйрек", "Әлемді түгел көрсе де", т.б. жырлары белгілі. Әсіресе, Б. ж. толғауларында Ресей империясының отарлаушылық, басқыншылық саясаты, зұлымдық әрекеттері әшкереленеді ("Қилы заман"). Б. ж. поэзиясы туралы ұлы жазушы М.Әуезов: "Жырау...заман сыншысы, сөйлесе шешілмеген жұмбақ, түйіні шатасқан сөздерді ғана сөйлейді. Өзі тұрған заманның белгілеріне қарап, келешек заман не айтатынын болжайды. Сөзінің бәрі терең ой, терең мағынамен сөйлейді. Сыртқы түрі құбажондатқан толғау, салыстырған суреттермен ұқсатқан нобай, жағалатқан белгімен келеді... Не айтса да, көптің мұңы мен қамы, көптің жайы туралы: не көпке арнаған ақыл, өсиет есебінде айтылады", - дейді. Б. ж. мұрасын жинауда, жариялауда және зерттеуде М.Ж. Көпеев, К.Халид. Г.Н. Потанин, Ш.Уәлиханов, Әуезов, С.Сейфуллин, С. Мұқанов, Қ. Жұмалиев, К..Мұхамедханов, М.Мағауин, Р.Сыздықова секілді ұлт зиялылары еңбек сіңірді. жүктеу/скачать 3,44 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|