kendinizi dindar bir kişi olarak görür müsünü

ТҮРКІТІЛДЕС ЕЛДЕР ДАМУЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ СТРАТЕГИЯЛАРЫ

270         Түркітілдес елдер  әлеуметтанушыларының V Конгресі

Tablo 3 

Ulke * Dindar bir insan mısınız?

Dindar bir kişi

Total

Dindarım Dindar 

değilim

Ateist 

(tanrıya 

inanmaz)im

Ulke

TR

Count

1314

246

15

1575

% within Ulke

83,4%

15,6%

1,0% 100,0%

AZ

Count

278

721

3

1002

% within Ulke

27,7%

72,0%

0,3% 100,0%

OZBEK

Count

730

671

4

1405

% within Ulke

52,0%

47,8%

0,3% 100,0%

KRG

Count

1384

84

30

1498

% within Ulke

92,4%

5,6%

2,0% 100,0%

KAZAK

Count

938

468

94

1500

% within Ulke

62,5%

31,2%

6,3% 100,0%

RU

Count

1329

667

181

2177

% within Ulke

61,0%

30,6%

8,3% 100,0%

Total

Count

5973

2857

327

9157

% within Ulke

65,2%

31,2%

3,6% 100,0%

(

Χ²=1885,598, df=10, P< 0, 000)

Öte yandan Azerbaycan (%99,5),

 

Türkiye (

%99,1), 

Özbekistan 

(%98,7)

 Kırgızistan (%96,5) gibi ülkelerde insanların hemen hemen 

tümüne yakını, Tanrı’ya inandıklarını söylemektedirler. Tanrı ta-

nımazlar en çok yüzde 10 ile Kazakistan’da ve yüzde 17,2 ile Rus-

ya’dadır. Benzer şekilde 

НАЦИОНАЛЬНЫЕ СТРАТЕГИИ РАЗВИТИЯ ТЮРКОЯЗЫЧНЫХ СТРАН

                  

 

 V Конгресс социологов тюркоязычных стран                      271    

Tablo 4 

Ulke* Tanrıya inanır mısınız?

Tanrıya inanç

Total

Evet

Hayır

Ülke

TR

Count

1564

14

1578

% within Ulke

99,1%

0,9%

100,0%

AZ

Count

997

5

1002

% within Ulke

99,5%

0,5%

100,0%

OZBEK

Count

1480

20

1500

% within Ulke

98,7%

1,3%

100,0%

KRG

Count

1443

52

1495

% within Ulke

96,5%

3,5%

100,0%

KAZAK

Count

1350

150

1500

% within Ulke

90,0%

10,0%

100,0%

RU

Count

1830

381

2211

% within Ulke

82,8%

17,2%

100,0%

Total

Count

8664

622

9286

% within Ulke

93,3%

6,7%

100,0%

(

Χ²=659,489, df=5, P< 0, 000)

İnsanların büyük bir bölümü Tanrı’ya inandığını belirtmek-

le beraber, hem Müslümanlığın hem de Hristiyanlığın temel ilkele-

rinden olan cehennem inancı konusunda sonuçlar değişmektedir. 

Örneğin 

yüzde

 

90,0 i Tanrı’ya inandığını söyleyen Kazaklar’ın sa-

dece yüzde 57,9 ı cehenneme inandığını belirtmektedir. Aynı şekilde 

hemen hemen tümü (%99,5) Tanrı’ya inandığını söyleyen Müslüman 

Azeriler’in de sadece yüzde 79,2 ü cehenneme inandığını belirtmek-

tedir. Benzer şekilde Ruslar’ın da sadece yüzde 52,0 si cehenneme 

inandığını belirtmektedir. Yüzde 2.4’lük bir gerileme olsa da sadece 

Türkler’in din anlayışı, kitabi din yorumuna uygun görülmekte-

dir. 

ТҮРКІТІЛДЕС ЕЛДЕР ДАМУЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ СТРАТЕГИЯЛАРЫ

272         Түркітілдес елдер  әлеуметтанушыларының V Конгресі

Tablo 5 

Ülke-Cehenneme inanır mısınız?

Cehenneme inanır mısınız?

Total

Evet

Hayır

Ülke

TR

Count

1543

53

1596

% within Ulke

96,7%

3,3%

100,0%

AZ

Count

794

208

1002

% within Ulke

79,2%

20,8%

100,0%

OZBEK Count

1246

253

1499

% within Ulke

83,1%

16,9%

100,0%

KRG

Count

1310

186

1496

% within Ulke

87,6%

12,4%

100,0%

KAZAK Count

868

632

1500

% within Ulke

57,9%

42,1%

100,0%

RU

Count

1008

929

1937

% within Ulke

52,0%

48,0%

100,0%

Total

Count

6769

2261

9030

% within Ulke

75,0%

25,0%

100,0%

(

Χ²=1366,462, df=5, P< 0, 000)

Bu durum büyük ölçüde dinin Müslümanlığın ve Hristiyanlığın 

kutsal kitabına dayanarak yorumlanıp yaşanmasından çok, din anla-

yışının kültürel bir karakteristik taşıdığı görüşünü desteklemek-

tedir. 

Özellikle dinin anlamı konusunda Türkiye ile Türk dilli ülkeler 

arsında  önemli  bir  ayrışma  ortaya  acıkmaktadır.  Türkler’in  yüzde 

64’ü için dinin anlamı, dini kurallara ve törenlere uymaktır. An-

cak hem Ruslar hem de Türkçe konuşan diğer ülkelerin insanları için, 

dinin esas anlamı, insanlara iyilik yapmaktır. Örneğin Kazaklar’ın 

yüzde 

82,9’i, Ruslar’ın 81,0’i, Azeriler’in 70,1’i, Özbekler’in 67,4’i, 

Kırgızlar’ın 63’ü için, dinin esas anlamı dini kurallar ve törenlerden 

çok, iyilik yapmaktır. 

НАЦИОНАЛЬНЫЕ СТРАТЕГИИ РАЗВИТИЯ ТЮРКОЯЗЫЧНЫХ СТРАН

                  

 

 V Конгресс социологов тюркоязычных стран                      273    

Tablo 6 

Ulke* Dinin esas anlamı, dini kurallara ve törenlere uymaktır 

Vs. Dinin esas anlamı, insanlara iyilik yapmaktır

Dinin Anlamı: 

Din konusunda, 

şu iki görüşten hangisine daha 

çok katılırsınız?

Total

Dinin esas anla-

mı, dini kuralla-

ra ve törenlere 

uymaktır

Dinin esas 

anlamı, 

insanlara 

iyilik yap-

maktır

Ülke

TR

Count

998

562

1560

% within Ulke

64,0%

36,0%

100,0%

AZ

Count

300

702

1002

% within Ulke

29,9%

70,1%

100,0%

OZBEK Count

473

978

1451

% within Ulke

32,6%

67,4%

100,0%

KRG

Count

546

943

1489

% within Ulke

36,7%

63,3%

100,0%

KAZAK Count

256

1244

1500

% within Ulke

17,1%

82,9%

100,0%

RU

Count

416

1779

2195

% within Ulke

19,0%

81,0%

100,0%

Total

Count

2989

6208

9197

% within Ulke

32,5%

67,5%

100,0%

(

Χ²=1065,764, df=5, P< 0, 000)

«

Din,  esas  olarak,  öteki  dünyaya  mı  yoksa  yaşadığımız  bu 

dünyaya mı anlam kazandırır?� sorunda da Türkiye, diğer ülkeler-

len çok belirgin olarak ayrışmaktadır. Türkler’in dörtte üçü (

%75,8) 

dinin öteki dünyaya anlam kazandırdığını düşünürken, Kazaklar’ın 

yüzde  85,1’i,  Özbekler’in  73,3’i,  Kırgızlar’ın  68,5’i  ve Azeriler’in 

61,6’i dinin esas olarak yaşadığımız bu dünyaya anlam kazandırdı-

ğı düşüncesindeler. Orta Asya’daki Türk dilli ülkelerde dinin bu 

konudaki yorumları Türkiye’den çok Rusya’ya benzemektedir. 

ТҮРКІТІЛДЕС ЕЛДЕР ДАМУЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ СТРАТЕГИЯЛАРЫ

274         Түркітілдес елдер  әлеуметтанушыларының V Конгресі

Tablo 7 

Ülke* Din esas olarak, öteki dünyaya anlam kazandırır vs. Din 

esas olarak, bu yaşadığımız bu dünyaya anlam kazandırır

Din esas olarak, ölümden sonra-

sına, yani öteki dünyaya anlam 

kazandırır vs. Din esas olarak, 

bu yaşadığımız bu dünyaya 

anlam kazandırır

Total

Öteki dünyaya 

anlam kazan-

dırır

Bu dünyaya 

anlam kazan-

dırır

Ülke

TR

Count

1166

372

1538

% within Ulke

75,8%

24,2%

100,0%

AZ

Count

385

617

1002

% within Ulke

38,4%

61,6%

100,0%

OZBEK Count

378

1037

1415

% within Ulke

26,7%

73,3%

100,0%

KRG

Count

470

1021

1491

% within Ulke

31,5%

68,5%

100,0%

KAZAK Count

224

1276

1500

% within Ulke

14,9%

85,1%

100,0%

RU

Count

316

1780

2096

% within Ulke

15,1%

84,9%

100,0%

Total

Count

2939

6103

9042

% within Ulke

32,5%

67,5%

100,0%

(

Χ²=1854,438, df=5, P< 0, 000)

Yine «Tanrı›nın sizin hayatınızdaki önemi nedir

?� sorusuna 

daha çok Azeriler, Türkler ve Özbekler

 

çok önemli cevabını vermiş-

lerdir.  Bu  oran  Ruslar  ve  Kazaklar  arasında  gerilemektedir  (

F  (5. 

9285) = 474,993, p < .000).

«Bilim ile din çelişirse, her zaman din doğrudur� sorusuna en 

çok Türkler (%74.6) ve Kırgızlar (%70.2) katıldığını ifade etmekte-

dir. Buna karşılık Azeriler’in (%67,1), Kazaklar’ın (%73,8) ve Rus-

lar’ın (%72,4) büyük bir çoğunluğu bilim ile dinin çelişmesi halinde 

bilimin doğru olduğu görüşündedir. 

НАЦИОНАЛЬНЫЕ СТРАТЕГИИ РАЗВИТИЯ ТЮРКОЯЗЫЧНЫХ СТРАН

                  

 

 V Конгресс социологов тюркоязычных стран                      275    

Tablo 8 

Ulke* Bilim ile din çelişirse, her zaman din doğrudur

% within Ulke

Bilim ile din çelişirse, her zaman din doğrudur

Total

Kesinlikle 

katılıyo-

rum

Katılıyorum Katılmıyo-

rum

Kesinlikle 

katılmıyo-

rum

Ulke

TR

37,0%

37,6%

19,1%

6,4%

100,0

AZ

16,2%

16,7%

41,0%

26,1%

100,0

OZBEK

12,2%

24,1%

32,3%

31,3%

100,0

KRG

36,1%

34,1%

21,5%

8,2%

100,0

KAZAK

7,4%

18,8%

49,0%

24,8%

100,0

RU

7,4%

20,3%

40,4%

31,9%

100,0

Total

18,9%

25,5%

33,8%

21,7%

100,0

(

Χ²=1662,091, df=15, P< 0, 000)

Aynı zamanda �Bilim ile din çelişirse, her zaman din doğrudur� 

diyeler ile �

Tek doğru din, benim inandığım dindir� diyenler ara-

sında güçlü bir korelasyon vardır (r=

,448

**). 

Nitekim Türkler’in yüzde 

79’u,  Kırgızlar’ın  yüzde  73.3’ü,  Özbekler’in  yüzde  80.3’ü, Azeri-

ler’in yüzde 68.7’si �Tek doğru din, benim inandığım dindir� görü-

şüne katıldığını ifade etmektedirler. Ruslar’da bu oran yüzde 37.5’e, 

Kazaklar’da yüzde 39’a gerilemektedir. 

Ancak �Devlet okullarında, bir tek değil bütün dinler okutul-

malıdır� görüşüne anketi cevaplayanların çoğunluğu olumsuz cevap 

vermektedirler.  Sadece  Türkiye’de  olumsuz  cevap  verenler  yüzde 

ellinin altında kalmaktadır. Buna karşılık incelenen bütün ülkelerde 

�Benim  inandığımdan  farklı  bir  dine  inananlar  da  benim  kadar  iyi 

ve ahlaklı insanlardır� görüşüne büyük bir çoğunluk olumlu cevap 

vermektedir. 

Sonuç ve değerlendirme

Mevcut data, 

hepsi Müslüman olsa da Türk dili konuşan ülkele-

rin, yaşadıkları coğrafyaların, tarihsel deneyimlerinin ve bugünkü de-

ТҮРКІТІЛДЕС ЕЛДЕР ДАМУЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ СТРАТЕГИЯЛАРЫ

276         Түркітілдес елдер  әлеуметтанушыларының V Конгресі

mografik yapılarının etkisiyle dini konudaki değerlerinin Türkiye’den 

önemli  ölçüde  farklılaştığını  ortaya  koymaktadır.  Orta  Asya’daki 

Türk dilli cumhuriyetler, Anadolu Türklerine göre İslam’ı çok daha 

sonra benimsemişlerdir. Bazı yazarların ifade ettikleri şekilde bölge 

insanı, İslam öncesi gelenekleri, İslami geleneklere eklemlemiştir. 

Yetmiş yıllık Sovyet deneyimi, hem Rusya’da hem de Türk dilli 

ülkelerde İslami gelenekleri çok büyük ölçüde zayıflatmıştır. Bugün 

Türk dilli ülkelerin tümü, Türkiye’den çok daha sekülerdir. Bu ülke-

lerde insanların çoğunluğu Tanrı’ya inandığını

 belirtmekle beraber, 

hem  Müslümanlığın  hem  de  Hristiyanlığın  temel  ilkelerinden  olan 

cehennemin varlığına inananların sayısı oldukça gerilemektedir. Ör-

neğin  yüzde  90’ı

  Tanrı’ya  inandığını  söyleyen  Kazaklar’ın  sadece 

yüzde 57,9’ı cehenneme inandığını belirtmektedir. Aynı şekilde he-

men hemen tümü (yüzde 99,5) Tanrı’ya inandığını söyleyen Müslü-

man Azeriler’in de sadece yüzde 79,2’ü, 

Ruslar’ın da sadece 52’si 

cehenneme inandığını belirtmektedirler. Data, gerek Müslümanlığın 

gerekse Hristiyanlığın, kutsal kitabına dayanarak yorumlanıp yaşan-

masından çok, din anlayışının kültürel bir karakteristik taşıdığı görü-

şünü desteklemektedir. 

Bugün az sayıdaki kentli insan ibadethanelere gitmekle beraber 

Özbekistan ve Kırgızistan gibi ülkelerde insanlar, hayırseverlik, da-

yanışma, aileye ve büyüklere saygı gibi dini değerlerle gurur duyduk-

larını ifade etmektedirler. Nitekim Kazakistan istisna tutulursa, aile 

kurumu Türk dilli ülkelerde Rusya’ya göre daha güçlü durmaktadır. 

Türkiye ile incelenen diğer Türk dilli ülkeler arasındaki en büyük 

farklılaşma, dinin anlamı konusunda kendini göstermektedir. Türkiye 

Türkleri’nin çoğunluğu, dinin anlamını, dini kurallara uymak olarak 

ifade ederlerken, diğerleri dinin esas anlamını, insanlara iyilik yap-

mak olarak ifade etmekteler. 

Bunun  yanında  Türkler’in  çok  büyük  bir  bölümü, 

dinin  öteki 

dünyaya anlam kazandırdığını düşünürken, diğer Türk dilli ülkelerin 

büyük çoğunluğu, dinin yaşadığımız bu dünyaya anlam kazandırdığı-

nı iddia etmekteler. Data, Orta Asya’daki Türk dilli ülkelerde yaşayan 

insanların dini yorumlama biçiminin, Türkler’den çok, Ruslar’ın yo-

rumuyla örtüştüğünü ortaya koymaktadır. Türkler’in din anlayışları 

incelenen diğer ülkelere göre, çok daha fazla formel kurallara dayan-

maktadır. 

НАЦИОНАЛЬНЫЕ СТРАТЕГИИ РАЗВИТИЯ ТЮРКОЯЗЫЧНЫХ СТРАН

                  

 

 V Конгресс социологов тюркоязычных стран                      277    

Son dönemde Orta Asya ülkelerinde dini uyanışa vurgu yapan 

ve içinde radikal İslam kaygısı barındıran yorumlara sıkça rastlan-

maktadır.  Özellikle  bölge  dışındaki  ülkelerin  nüfuz  arayışlarının 

sonucu  güçlenen  köktenci  İslamcı  hareketlerin,  etkilerini  nereye 

kadar artıracağını, sadece bu toplumların mevcut değerlerine bakarak 

tahmin etmek kolay değildir. Ancak Türk dilli ülkelerde yaşayan in-

 Ancak Türk dilli ülkelerde yaşayan in-

sanların  çoğunluğunun  dini  yorumlama  biçimleri,  diğer  Müslüman 

ülkelerle karşılaştırılamayacak kadar esnek ve hoşgörülüdür. Bölge 

insanları için din, bir zorunlu uygulamalar ve kurallar bütünü olmak-

tan ziyade, bu hayata dair eksistansiyal soruları cevaplayan, kültürel 

bir fenomendir. 

KAYNAKLAR

Abazov, R.,( 2007); Culture and Customs of the Central Asian Republics: 

Culture and Customs of Asia Westport, Connecticut, London: Greenwood Press.

Aydıngün, A., Tüfekçioğlu,H., (2012); Avrasya’nın Merkezinden Dün-

yaya  Açılan  Ülke:  Kazakistan,  Bağımsızlıklarının  Yirminci  Yılında  Orta 

Asya Cumhuriyetleri Türk Dilli Halklar – Türkiye ile İlişkiler içinde, Edi-

törler: Ayşegül Aydıngün – Çiğdem Balım, T.C. Başbakanlık Atatürk Kültür, 

Dil ve Tarih Yüksek Kurumu yayını, Ankara.

Babich, IL. (2008); Islam and the legal system in the Northwestern Ca-

ucasus in Ethno-Nationalism, Islam and the State in the Caucasus Post-Sovi-

et Disorder Edited by Moshe Gammer, Routledge.

Balım,  Ç.,  &  Gürbüz,  YE,  (2012)  Özbekistan  Respublikasi:‘Özbek 

Modeli’  Bağımsızlıklarının  Yirminci  Yılında  Orta  Asya  Cumhuriyetleri 

Türk Dilli Halklar – Türkiye ile İlişkiler içinde, Editörler: Ayşegül Aydın-

gün – Çiğdem Balım, T.C. Başbakanlık Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek 

Kurumu yayını, Ankara. 

Berger, P., (2008), Faith and Development, Society, 46 (1), p.69-75

Berger, P., (2010) Max Weber is Alive and Well, And Living in Gua-

temala: The Protestant Ethic Today, The Review of Faith & International 

Affairs, 8:4, 3-9

Bozkurt, V., (2014); Değişen Dünyada Sosyoloji, 10. Baskı, Ekin Ya-

yınları, Bursa.

Casanova, J., (1994), Public Religions in the Modern World, The Uni-

versity of Chicago Press.

Casanova, J., (2007), Rethinking Secularization: A global comparative 

perspective, in Religion, Globalization and Culture, Edit. Peter Beyer, Lori 

Gail Beaman, Brill, Printed in the Netherland. 

ТҮРКІТІЛДЕС ЕЛДЕР ДАМУЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ СТРАТЕГИЯЛАРЫ

278         Түркітілдес елдер  әлеуметтанушыларының V Конгресі

Cox, H., (1966); Secular City: Cox, H., Secular City: Secularization 

and  Urbanization  in  Theological  Perspective,  The  Macmillan  Company, 

New York

Cummings, S., (2005); Kazakhstan Power And The Elite, By I.B.Tauris 

& Co Ltd

Dave, B.,(2007); Kazakhstan_ Ethnicity, Language and Power (Central 

Asian Studies Series) 

Demiralp, S., (2009): The Rise of Islamic Capital and the Decline of 

Islamic Radicalism in Turkey, Comparative Politics 41, 315–335.

Esmer, Y., (1999); Devrim, Evrim, Statüko: Türkiye’de Sosyal Siyasal 

Ekonomik Değerler, TESEV, İstanbul.

Gullette, D. (2010); The Genealogical Construction of the Kyrgyz Re-

public_ Kinship, State and ‘Tribalism’ -BRILL_

Gürbüz, YE, (2012); Demokrasi ve Otoriterlik Sarkacında:Kırgızistan, 

Bağımsızlıklarının  Yirminci  Yılında  Orta  Asya  Cumhuriyetleri  Türk  Dilli 

Halklar – Türkiye ile İlişkiler içinde, Editörler: Ayşegül Aydıngün – Çiğdem 

Balım,  T.C.  Başbakanlık  Atatürk  Kültür,  Dil  ve  Tarih  Yüksek  Kurumu 

yayını, Ankara. 

Kanra, B., (2009), Democracy and Dialogue in Turkey: Deliberating in 

Divided Societies, Ashgate Publishing Limited

Khalid, A.,

 (2007)

; Islam after Communism  Religion and Politics in 

Central Asia, 

Berkeley: University of California Press; 

Kort, M. ( 2004), Central Asian Republics. New York: Facts on File, Inc.,. 

Liczek, I. & Wandel, J., (2009); Internalization of universal norms A 

study of Gender Equality in Kyrgyzstan and Turkmenistan in The Politics of 

Transition in Central Asia and the Caucasus Enduring Legacies And Emer-

ging Challenges Edited by Amanda E. Wooden and Christoph H. Stefes

Louw, M. (2007); Everyday Islam in Post-Soviet Central Asia. Central 

Asian Studies 

Series. London: Routledge.Mardin, Ş., (1999); Din ve İdeoloji, , İleti-

şim yayınları, İstanbul

Önis, Z. , (2001); «Turkey and Post-Soviet States: Potential and Limits 

of Regional Power Influence», Middle East Reviev of International Affairs, 

Vol. 5, No.2, Summer. 

Rashid, A., (1994); The Resurgence of Central Asia Islam or Nationa-

lism?, London: Zed Books, 1994, pp. 39-40.

Schrooyen, P. (2004; Modernization in Late Imperial Russia: Some Cri-

tical Reflections on and Suggestions for the Study of Russian Society in Ci-

vil Society, Religion, and the Nation Modernization in Intercultural Context: 

Russia, Japan, Turkey, Editors: Gerrit Steunebrink &Evert van der Zweerde, 

Printed in The Netherlands

жүктеу/скачать 5,46 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: