Научные труды

«Ә
д
іл
ет
т
ің
» 
ғы
л
ы
м
и 
ең
б
ек
т
ер
і №
 1
 (
39
) 
20
12

мелких  морей  -  Эгейское,  Тирренское,  Адри-
атическое,  Ионическое.  Системой  проливов 
Средиземное море соединяется с Мраморным 
и Черными морями с глубинами соответствен-
но до 1400 и 2210 м и далее через Керченский 
пролив  с  Азовским  морем  крайним  звеном 
этой  длиннейшей  цепочки  внутренних  морей 
глубинной всего до 14,5 м.
Нефтегазоносные  провинции  Русской,  Си-
бирской, Австралийской  и Сахарской провин-
ции Африки начали свое формирование в этой 
мобильной  области  восточного  полушария, 
где сосредоточенны основные запасы нефти и 
газа.
Эта  область  расположена  на  межконтинен-
тальной  зоне  складчатых  сооружений  -  стол-
кновения  Русской  и  Африканской  платформ, 
где расположены Эгейская, Аравийская, Ана-
толийская  микроплиты.  Тектонической  осо-
бенностью  этой  субдукционно-обдукционной 
зоны является, в том, что она меридионально 
стыкуется  и  пересекается  Красноморским  и 
Рейнским континентальными рифтами.
Литература
1.  Ажгирей  Г.Д.  Структурная  геология 
МГУ: Москва, 1965.
2.  Халелов  А.К.  Теоретические  основы 
формирования  рифтогенных  структур  и 
нефтегазоносности,  Проблемы  и  перспек-
тивы развития нефтяной промышленности 
Казахстана:  Материалы  международной 
научно-практической  конференции.  П-78 
Алматы:  Издательство  «ЭВЕРО»,  2005.  –  
503 с.
3.  Халелов  А.К.,  Касымова  Н.К.  Геолого-
геодинамические условия  формирования  не-
фтегазоносных  бассейнов.  Алматы,  2008. 
– 112 с.
4.  Хаин  В.Е.,  Михайлов  А.Е.  «Общая  гео-
тектоника: Учебное пособие для вузов». Не-
дра,1985. - 326 с. 
ГЕОЛОГИЯ, НЕФТЬ И ГАЗ
ГЕОЛОГИЯ, НЕФТЬ И ГАЗ

«Ә
д
іл
ет
т
ің
» 
ғы
л
ы
м
и 
ең
б
ек
т
ер
і №
 1
 (
39
) 
20
12

Қ
азіргі  уақытта  Қазақстан  Республикасының  мұнай 
өндіретін  аймақтарында,  әсіресе  бұрыннан  мұнай 
өндіретін  кен  орындарында  далада  мұнайдың  және 
мұнай шламдарының өте көп мөлшері жиналған. Ресми дере-
ктерге сүйенсек, мұнайлы қалдықтардың мөлшері 30 милли-
он  тоннаға  жуық. 2000-нан  астам мұнайлы көлдер бар және 
кеніштердің  үлкен  аумағы  мұнай  және  мұнай  өнімдерімен 
ластанған. 66 мың тонна мұнайы бар ең үлкен көл Өзен кен  ор-
нында орналасқан. Бұл қалдықтар қоршаған ортаны ластайды 
және тез арада тазалауды қажет етеді. Қоршаған ортаның ауа, 
су  немесе  топырақтың  мұнай  және  оның  компоненттерімен 
ластануы  олардың  физикалық,  химиялық  және  биологиялық 
қасиеттері  мен  сипаттамаларының  өзгерісіне  алып  келеді, 
табиғи биохимиялық үрдістердің өтуін бұзады. Трансформа-
ция кезінде мұнай көмірсутектері адам денсаулығына қауіпті, 
сонымен  қатар  канцерогенді  улы  қосылыстарды  түзе  алады 
және бұл қосылыстардың микробиологиялық ыдырауы қиын.  
Қалдықтардың  органикалық  бөлігі  экстракция  немесе 
термиялық жолмен бөлініп алынады. Оның мөлшері массасы 
бойынша  5-95%  аралығын  құрайды  және  құрамы  бастапқы 
төгілген мұнайдың құрамына байланысты. Бірақ атмосфералық 
факторлардың  әсерінен  органикалық  фаза  құрамындағы 
мұнайдың  жоғары  молекулалық  қосылыстарының  мөлшері 
көбейеді. 
Термиялық  жолмен  бөліп  алғанда  органикалық  бөліктің 
құрамы шамалы өзгереді және шайырлар мен асфальтендердің 
үлесі  жоғарылайды.  Бұл  термиялық  қыздыру  кезінде 
көмірсутектердің декструкция және конденсация үрдістерінің 
өтуімен түсіндіріледі. Ұсынылған термиялық әдістің көмегімен 
мұнайлы қалдықтағы органикалық фазаның мөлшерін масса-
сы бойынша 15-20%-ға дейін азайтуға болады. 
Қалдықтардың  органикалық  бөлігінен  битумдар  алу 
мүмкіндігі  зерттелді,  бұл  кезде  алынған  битумдардың  са-
пасы  бастапқы  органикалық  шикізаттың  құрамына  тәуелді. 
Мұнайлы  қалдықтардың  органикалық  бөлігін  тотықтыру 
ДЕМЕПБЕРГЕНОВА М.Б.,
сеньор-лектор кафедры  
“Нефтегазового дело“
өнім ҚалдыҚтарды
 өңдеу әдістері
ГЕОЛОГИЯ, НЕФТЬ И ГАЗ
ГЕОЛОГИЯ, НЕФТЬ И ГАЗ

«Ә
д
іл
ет
т
ің
» 
ғы
л
ы
м
и 
ең
б
ек
т
ер
і №
 1
 (
39
) 
20
12

арқылы сапасы 22245-90 және 6617-76 мемле-
кеттік стандарттарға сәйкес жол және құрылыс 
битумдары алынды.
Мұнай  және  газ  өндірудің  экологиялық 
проблемалары
Каспий,  Қазақстан  және  Орта  Азияның 
мұнай  және  газ  кен  орындарын  меңгерудің 
экологиялық 
проблемеларының 
өзіндік 
аймақтық  ерекшеліктері  бар  –  географиялық, 
геологиялық,  геодинамикалық,  сондай-ақ 
әлеуметтік.  Оның  үстіне  қазіргі  кезге  дейін 
қоршаған  ортаны  қорғау  мәселесі  мұнай  мен 
газды  өндіру  бойынша  жобалық  тапсырма-
лардан кейін тұрғаны және жобаларды дұрыс 
шешім таппауы экологиялық жағдайға ерекше 
із қалдырады. 
Мұнай мен газды өндіру және өңдеу кезінде 
табиғатты қорғау бойынша маңызды бағыттар 
болып  экологиялық  таза  үрдістер  игеру 
және  қалдықтарды  азайту,  мұнай-химиялық 
өндірістердің  газды  қалдықтарын  тазарту, 
бұралқы  суларды  тазарту,  қоршаған  ортаның 
мұнай  және  мұнай  өнімдері  ластануын 
қадағалау және т.б. болып табылады. 
Мұнай  өндіру,  мұнай  өңдеу  және  мұнай-
химиялық  кешенді  қоршаған  ортаның  лас-
тануы  іздеу-барлау  және  газ  өндіретін 
скважиналар 
құрылысынан 
басталады. 
Скважиналардың  құрылысы  кезіндегі  негізгі 
ластану көздері: Бұрғылау қондырғыларының 
дизельдерінің  түтіндері  (выхлопы),  бұрғылау 
сұйығының дегазаторлары, ұнтақ тәріздес су-
сымалы  материалдарды  сақтайтын  ыдыстар, 
өндірістік-технологиялық  қалдықтары  бар 
қоймалар, сондай-ақ циркуляциялық жүйелер. 
Көп жағдайларда, бұрғылау қондырғыларында 
топырақ  пен  су  қоймаларын  ластанудан 
қорғау шаралары жүргізілмейді. Қондырғылар 
аймақтары  қатты  жабынмен  жабдықталмаған 
және  құм  төгілмеген.  Осының  салдарынан, 
жақын  жатқан  жерлер  бұрғылау  сұйығымен 
және  мұнай  өнімдерімен  ластанады.  Кейін 
бұл  зиянды  заттарды  еріген  сулар  жақын 
жатқан  жерлерге  және  су  қоймаларына 
қарай  шайып  кетеді.  Топырақтың  ласта-
ну  үрдісі  топырақтарда  өнімді  қабаттар  мен 
сіңіретін қабаттарға қабат қысымымен көтеру 
мақсатында  айдалатын  минералдығы  жоғары 
қабат  және  бұралқы  сулардың  болуымен 
күрделенеді.  Бұрғы  мұнарасынан  500-800  м 
радиуста өсімдіктер 70-80%, ал 100 м радиуста 
бұрғылау сұйығымен ластанудың нәтижесінде 
толығымен жойылады. 
Қазіргі кезде бұрғылау жұмыстарының эко-
логиясын  көтеру  проблемасын  бұрғылаудың 
өндірістік-технологиялық 
қалдықтарын: 
бұрғылау  бұралқы  суларды,  істен  шыққан 
бұрғылау сұйығын, бұрғылау қоқыстарын та-
залайтын,  зиянсыздандыратын  және  азайта-
тын арнайы жабдықтарын жасамай және олар-
ды  іс  жүзінде  қолданбай  шешу  мүмкін  емес. 
Мұндай  жабдық  бұрғылау  қондырғысының 
құраушы бөлігі. 
Кен  орындарын  пайдаланғанда  үлкен  жер 
массивтері бұзылады. Мысалы, Қарашығанақ 
кен орынын игеруде 3000 га жуық егіс, жайы-
лым  және  орман  жері  пайдаланылмақ.  Теңіз 
кен  орнының  ауданы  200  км²  аэрологиялық 
жағдайдың 
тұрақсыздығынан 
зиянды 
заттардың таралуы кездейсоқ сипатқа ие.
Атмосфералық  күкіртті  газдардың  кон-
центрациясын  аэрокосмостық  әдісін  игеру 
үшін  ұсынылған  атмосфералық  ластанулар-
ды  кешенді  тәжірибелік  зерттеулер  жолы 
қаннағаттанарлық  нәтижелер беруде және жер 
үстіндегі және аэрологиялық өлшеулер бекет-
терін жеткілікті де дұрыс орналастырса, сон-
дай-ақ жердің жасанды серіктеріне орнатылған 
ең  жаңа  спектрлік  аппараттарды  қолданса, 
қазірдің өзінде-ақ атмосфераны ластаудың ірі 
көздерінің  маңындағы  үлкен  территориялар-
ды  аэрокосмостық  қадағалаудың  әдістемесін 
құруға  мүмкіндік  береді,  ал  ластаудың  ірі 
көздеріне  күкіртсутегі көп кен орындарындағы 
газ және мұнай өңдеу зауыттары, жылу және 
атом  электр  станциялары,  металлургиялық 
және  химиялық  зауыттар  кіреді.  Көрсетілген 
әдістер  әрбір  кешен  үшін  қорғау  аймағын 
анықтап береді. 
Алайда,  қолданылып  отырған  шараларға 
қарамастан  Атырау  облысының  мысалына 
қарасақ, олардың нәтижелері аз. (Кесте №1)
Ластанудың 
тұрақты 
көздерінен 
шығарылатын  зиянды  заттардың  жалпы 
мөлшерінің  32%-ы  мұнай  өңдеу  зауытына, 
37%-ы “Полипропилен” АҚ-на келеді. Жылдар 
бойынша  қалдықтарды  ұстау  және  зиянсыз-
дандыру дәрежесі тұрақты немесе төмендеуге 
бағыт алған. Мысалы, егер обылыс бойынша 
1987  ж.  бұл  көрсеткіш  36,8%  болса,  мұнай 
өңдеу зауыты бойынша – 17,3%, “Ембімұнай” 
АҚ-да-1,7%, 
“Теңізмұнайгаз”АҚ-нда-1,3%. 
ГЕОЛОГИЯ, НЕФТЬ И ГАЗ
ГЕОЛОГИЯ, НЕФТЬ И ГАЗ

«Ә
д
іл
ет
т
ің
» 
ғы
л
ы
м
и 
ең
б
ек
т
ер
і №
 1
 (
39
) 
20
12

Ал,  “Ембімұнай”АҚ  үшін  келтірілген  8  жыл 
үшін  зиянды  заттарды  ұстаудың  ең  жоғарғы 
деңгейі 2,7%.
Жабдықтар  мен  шаруашылық  әрекеттің 
тәсілдерінің  моральдық  тозуы  экологиялық 
қауіп тудырады. Жаңа технологиялық әдістерге 
көшу жаңа проблемалар әкеледі. Мысалы: сква-
жиналарды жөндегенде қоршаған орта ластана-
ды. Бұл кезде скважина ішіндегі жабдықтарды 
жүздеген  рет  түсіріп-көтеру  жүргізіледі. 
Скважинаға  алдын-ала  толық  газдандыру 
үшін  техникалық  су  айдалады.  Алайда  іс 
жүзінде бұл жуу құбырлар мен жабдықтардың 
ішкі және сыртқы беттерінен мұнай өнімдері 
қабықшасын  алып  түспейді.  Нәтижесінде 
құбырлар  мен  жабдықтарды  жұмыс  алаңына 
көтергенде  олардан  ағатын  скважина  сұйығы 
алаңды ластайды, скважина сағасы маңындағы 
кеңістікте  өрт  қауіпті  жағдай  туғызады.  Су 
орнына  жууға  сульфанолдың,  диссолванның, 
реоланның  ерітінділерін  тұз  қышқылымен 
бірге қолдану майлылықты азайтады. Бұл кез-
де жегіш қалдықтар мөлшері артады, оларды 
жою керек. 
Көптеген  компаниялар  табиғат  қорғау 
шаралары  үшін  арнайы  жабдықтар  игеру-
де.  Мысалы,  «Серк  Бейкер»  (Ұлыбритания) 
компаниясы  тауарлық  суды  тазартуды  сәтті 
қолданылып отырған жабдық үлгілерінің жаңа 
буынын  жасап  шығарды.  Тауарлық  су  оны 
қабатқа  мұнайбергіштікті  көтеру  мақсатында 
айдағанда  өндірілетін  мұнаймен  бір  уақытта 
қалыптасады.  Оның  құрамында  еріген  мұнай 
көп  болады  және  сыртқы  ортаны  ластау  көзі 
бола  отырып,  тазарту  және  қоршаған  ортаға 
шығару  қатынасында  ерекше  назар  етуді  та-
лап  етеді.  Оның  үстіне  ол  айдау  жүйесінде 
қолданылуы  мүмкін.  Соңғы  бағыт  тауарлық 
суды пайдаланудағы проблемаларды шешудің 
экологиялық таза және ең тиімді жолы болып 
табылады. 
Мұнай негізгі энергия көзі мен әртүрлі жа-
нармай  алу  мен  мұнайхимия  өнімдерінің  не-
гізгі  шикізаты  болып  табылатындықтан  ол 
мұнай  өндіру  аудандарында  шоғырланбайды, 
керісінше,  жердің  барлық  бұрыштарына  та-
райды  және  тасымалдағанда  көп  мөлшерде 
жоғалады. 
Әртүрлі  беттерді  жұқа  қабықшамен  жаба 
отырып,  мұнай  және  мұнай  өнімдері  табиғи 
био және гидрохимиялық үрдістерге кері әсер 
етіп,  қалыпты  газ  алмасуды  бұзады.  Топырақ 
коллоидтарының  ион  алмасу  қабылеті 
бұзылады,  микроорганизмдер  бір  тұтастығы 
жойылады,  тұқым  шашукүрт  төмендейді. 
Жан-жаққа жұқа қабықша қалыптастырып та-
райтын қабілеті болғандықтан мұнай су бетіне 
түскенде ерекше күшті әсер етеді. Мұнаймен 
ластану  концентрациясы  800  мг/м³  болғанда 
фитопланктонның тіршілік қабілеті жойылады, 
су өсімдіктерінің оттегін бөлуі азаяды. Тіпті аз 
мөлшердің  өзінде  мұнай  тірі  организмдердің 
нерв  жүйесінің  ферментативтік  аппаратының 
жұмысын бұзады, жануарлардың әртүрлі ткан-
дерінде  патологиялық  өзгерістер  туғызады, 
су  өсімдіктерінің  өсуі  мен  қалыпты  дамуын 
төмендетеді, оларды жояды. 
Су  түбінің  тұнбалары  мен  шөгінділеріне  
жинала  отырып,  мұнай  бентос  пен 
микрозобентосқа,  моллюсктердің  түрлеріне 
кері  әсер  етеді,  тіпті  аз  мөлшердің  өзінде 
балыққа  наша  (наркотик)  ретінде  тиеді.  Мы-
салы,  1985  ж.  Лим-Фьорда  бұғазына  кірерде 
рифтерге  соғылған  батыс  герман  танктерінен 
небары 400 т мұнай төгілді, бірақ ол Ютлан-
дия  түбегінің  солтүстік-шығыс  жағалауы 
аралығындағы 12 шаршы миль бетті алып кет-
ті де, құстар мен теңіз мысықтарының өлімін 
тудырды. 
Су  бетінен  мұнайды  тазарту  технологиясы 
жапон көлік министрлігі жанындағы теңіздегі 
апаттардың алдын алу орталығының маманда-
ры ойлап тапқан. Лабораториялық зерттеулер-
ге  қарағанда,  оны  қолданса  төгілуден  кейінгі 
бірінші  сағаттарда,  мұнайдың  85%  жинала-
ды  және  жойылады,  бұл  флора  мен  фаунаны 
құртатын тұтқыр массаның қалыптасуын бол-
дырмайды. 
Мұнайдың  бір  литрі  тұщы  судың  миллион 
литрін жарамсыз жасайды. Экологиялық про-
блемалармен табысты күрес үшін қолданбалы 
экологиялық  аймақтарға  бөлу  критерийлері 
игерілді. (Кесте №2)
ГЕОЛОГИЯ, НЕФТЬ И ГАЗ
ГЕОЛОГИЯ, НЕФТЬ И ГАЗ

«Ә
д
іл
ет
т
ің
» 
ғы
л
ы
м
и 
ең
б
ек
т
ер
і №
 1
 (
39
) 
20
12
0
Кесте №1. Зиянды заттардың тұрақты көздерден жылдар бойынша шығарылу сипаты
Кесте №2. Экологиялық аймақтарға бөлу критерийлері
Көрсеткіштер
1982
1983
1984
1985
1986
1987
Зиянды заттар мөлшері 
Оның ішінде:
Атырау МӨЗ
«Ембімұнай» АҚ
«Теңіз мұнайгаз» АҚ
«Полипропилен» АҚ
81782
33641
13849
--
21836
81695
29821
12592
--
24706
94388
30170
11412
--
24351
90815
28204
11061
5770
33484
93792
28124
11403
4593
30485
96478
28991
9391
9821
26890
Ұсталынған және 
зиянсыздандырылған зиянды заттар 
мөлшері
Оның ішінде:
Атырау МӨЗ
«Ембімұнай» АҚ
«Теңіз мұнайгаз» АҚ
«Полипропилен» АҚ
27950
6370
--
--
19103
30714
6536
--
--
23713
33036
5860
--
--
23348
41819
5900
196
--
32081
39760
5180
310
--
29187
35503
4152
163
110
25639
Атмосфераға шыққан зиянды 
заттар 
Оның ішінде:
Атырау МӨЗ
«Ембімұнай» АҚ
«Теңіз мұнайгаз» АҚ
«Полипропилен» АҚ
53831
27271
13849
--
984
50981
23285
12592
--
993
51352
24310
11412
---
1003
48996
22404
10865
5771
1423
54032
20944
10934
4599
1298
60975
19839
9228
8211
1251
Ұстау және зиянсыздандыру 
дәрежесі 
Оның ішінде:
Атырау МӨЗ
«Ембімұнай» АҚ
«Теңіз мұнайгаз» АҚ
«Полипропилен» АҚ
37,8
18,9
0
--
87,5
37,6
21,9
0
--
91,8
39,1
19,4
0
--
96,7
46,0
29,2
1,80
0
96,0
42,4
19,8
2,7
0
96,7
36,8
17,3
1,7
1,3
96,3
Аймақтар
Критерийлер
Ел барлығы немесе 
жоқтығы
Экожүйелер
Табиғат компонент-
тері: ауа, су, жер.
Қордағы аймақтар
Ел жоқ
Табиғи жағдайда 
сақталынады және 
өнімі аз.
Экстремалдық 
сипаттарға ие
Қорғалатын аймақтар 
(қорықтар, парктер 
және т.б.)
Ел жоқ. Бұл 
аймақтарда болу 
денсаулыққа пайдалы
Табиғи жағдайда 
сақталады немесе 
өзгерістері аз.
Жеке компонент-
тер табиғи шектерде 
өзгерген.
Экологиялық 
жағдайы бірқалыпты 
меңгерілген аймақтар
Ел бар. Экологиялық 
себептермен ауыру 
және өлу төмендеуде 
немесе тұрақты.
Аз өзгерген жағдайда 
немесе жоғарғы 
өнімді жасанды 
экожүйелермен 
ауыстырылған.
Өзгерістер табиғи 
шектерде. Ластану 
қауіпсіз шектерде не-
месе асып түсуі аз.
ГЕОЛОГИЯ, НЕФТЬ И ГАЗ
ГЕОЛОГИЯ, НЕФТЬ И ГАЗ

«Ә
д
іл
ет
т
ің
» 
ғы
л
ы
м
и 
ең
б
ек
т
ер
і №
 1
 (
39
) 
20
12
1
ШеКті МүМКіН КОНцеНтрация
Мұнай-газ  кен  орындарын  игеру  барысында 
топырақ мұнаймен, әр түрлі химиялық заттармен, 
минерализациясы жоғары ағынды сулармен лас-
танады. Мұнай және оның басқа да компонент-
тері топыраққа түсе отырып оның қасиетін едәуір 
дәрежеде, ал кейде тіпті қалпына келместей етіп 
– битумдық сорлардың түзілуіне, гидронизация-
лануына,  цементтелуіне  және  т.б  өзгертеді.  Бұл 
өзгерістер  өсімдік  пен  жердің  биоқұнарлылық 
жағдайының  нашарлауына  әкеп  соқтырады. 
Топырақ  бетінің  бұзылуы  нәтижесінде  топырақ 
эрозиясы, дефляция, криогенез процесі жүреді.
Мұнай  топырақ  пен  өсімдікке  өте  зиянды 
әсерін  тигізеді.  Мұнаймен  ластанған  топырақта 
көмірсутектер  мен  азоттың  арасындағы  ара 
қатынас  тез  өседі,  бұл  топырақтың  азоттық 
тәртібін  нашарлатып  және  өсімдіктердің  та-
мырымен  қоректенуін  бұзады.  Сонымен  қатар, 
мұнай  жер  бетіне  төгіліп  топыраққа  сіңгенде, 
топырақты қатты ластайды, нәтижесінде жердің 
құнарлы  қабаты  ұзақ  уақыт  бойы  қалпына  кел-
мейді.
Адамдар шоғырланған жердегі атмосфералық 
ауаға  шығарылатын  зиянды  заттардың  шекті 
мүмкін  концентрациясы  (ШМК)  төменде  кел-
тірілген.
Шекті мүмкін концентрация шамасы
ҚОрЫтЫНДЫ
Жер бетіндегі экологиялық жағдайдың өзгеруі 
ғылыми-техниканың  өрлеуімен  тығыз  байла-
нысты.  Атап  айтқанда  өнім  өндіретін  өндіріс 
орындары  табиғаттың  тазалығын  бұзуда. 
Табиғатты  қорғау,  суды  қорғау,  топырақты 
қорғау  және  ауаны  қорғау  бұлар  бір-бірімен 
тығыз  байланысты,  біртұтас  жүйе.  Ол  біздің 
және келер ұрпақтың алтын бесігі. Сондықтан 
оны  қорғау  борышымыз.  Елбасы  Н.Назарбаев 
– Қазақстан 2030 бағдарламасында қазіргі адам 
өлімінің  20%  экологиялық  жағдайға  байла-
нысты  деген  болатын.  Сондықтан  мұнай,  газ 
өндіретін  өндіріс  орындары  да  табиғат  тепе-
теңдігін  бұзуда.  Осы  тұрғыда  қарастырсақ 
біздің Жаңаөзен қаласы маңындағы амбарларда 
мұнай қалдықтары жинақталған. Оның жалпы 
көлемі 66 мың тоннаны құрайды және одан да 
көп. Бұл мұнайлы қалдықтар апаттың салдары-
нан, құбырлардың жарылуынан т.б. себептерден 
пайда болған. Ашық аспан астындағы мұнайлы 
қалдықтар қала экологиясына зиянын тигізуде. 
Менің  ойым  осы  мұнайлы  қалдықтарды  одан 
әрі өңдеп халық игілігіне, ел пайдасына жарату 
болып табылады. Ол үшін мен мынадай зертте-
улер жүргіздім. 
1. Маңғыстау облыстық экология орталығына 
Экологиялық жағдайы 
қолайсыз аймақтар
Ел бар. Жалпы ауыру 
мөлшері жоғары. 
Ауруға қарсылық 
мөлшері (иммунитет) 
төмен.
Экожүйелердің 
биоөнімділігі 25%-ға 
дейін төмендейді.
Компоненттердің 
кері әсерлі өзгерісі, 
алдыңғы онжылдыққа 
қарағанда көп жоғары. 
Ластану 1-ден 10 
МБШК-е дейін.
Экологиялық күйзеліс 
аймақтары
Ел бар. Жалпы 
спецификалық ауыру 
мен өлу дәрежесі өседі.
Экожүйелердің 
биоөнімділігі 25%-дан 
да көп төмендейді.
Табиғат 
компоненттерінің 
өзгеруі кері әсерлі 
және қайтымсыз. 
Ластану 10 МБШК-н 
жоғары.
Ластағыштардың
Атауы
Шекті мүмкін концентрациясы (ШМК), мг/м3
Максималды бір реттік
Орташа тәуліктік
Бензин
Көміртегінің тотығы
Азоттың қостотығы
Күкіртті ангидрид
Күкіртсутек
5,0
3,0
0,085
0,5
0,008
1,5
1,0
0,085
0,5
0,008
ГЕОЛОГИЯ, НЕФТЬ И ГАЗ
ГЕОЛОГИЯ, НЕФТЬ И ГАЗ

«Ә
д
іл
ет
т
ің
» 
ғы
л
ы
м
и 
ең
б
ек
т
ер
і №
 1
 (
39
) 
20
12
2
барып Жаңаөзен мұнай кәсіпшілігі жанындағы 
ең үлкен көлді мұнайының химиялық құрамы 
туралы мәліметтер жинадым. 
2. Қаладағы белгілі мұнайшылар мен мұнай 
саласының бас мамандарымен кездесіп сұхбат 
жүргіздім.
3.  Мұнайлы  қалдықтарды  термиялық  өңде-
генде  оның  құрамындағы  органикалық  және 
органикалық емес қоспаларды және асфальтен-
ді шайырлардың массалық үлесін зерттедім. Со-
нымен зерттеу жұмыстарының қорытындысы 
арқылы ұсыныстарым төмендегідей.
1. Егер мұнайлы қалдықтың құрамында ас-
фальтті  –  шайырлар  30%-тен  жоғары  болса 
оған құм, қиыршық тас қосу арқылы асфаль-
ӘДеБиет
1.  Қ.І.  Джиембаева,  Б.М.Насибуллин 
–  Мұнай  кен  орындарында  ұңғы  өнімдерін 
жинау және дайындау. – 19-27; 266-268 бб.
2. Надиров Н.К. – Нефть и газ Казахста-
на. Часть 2. Алматы - 13-26 бб.
3. Бойко В.С. – Разработка и экплуотация 
нефтянных месторождений. 29-38 бб.
4. Кессельман Г.С., Махмудбеков Э.А. – За-
щита  окружающей среды в нефтегазовой 
промышленности – 62-81 бб. 
5. Лукошкин Г.С. – Сбор и подготовка не-
фти, газа и воды. – 42-51 бб.
тбетон қоспасын алу.
2. Мұнайлы қалдықтарды термиялық өңдеу 
арқылы битумдар түрлерін алу.
3.  Мұнайлы  қалдықтар  уақытында  өңделіп 
пайдаға  жаратылса  қаламыздың  экологиялық 
жағдайын біршама жақсартуға болады.
4. Мұнайлы қалдықтарды өңдеуден алынған 
асфальтбетон 
қоспасымен 
қаламыздағы 
көшелерді, жолдарды жөндеп толық сынақтан 
өткізуге болады.
Қорыта  келгенде  қазіргі  нарық  заманын-
да  елдің  әлеуметтік  жағдайының  жақсаруы 
ол  Қазақстанның  экономикасының  жақсаруы 
дегенді  білдіреді.  Менің  осы  ғылыми  жоба 
жұмысым  одан  әрі  зерттеліп,  ғалымдар  тара-
пынан қолдау табады дегенге сенемін.
ГЕОЛОГИЯ, НЕФТЬ И ГАЗ
ГЕОЛОГИЯ, НЕФТЬ И ГАЗ

«Ә
д
іл
ет
т
ің
» 
ғы
л
ы
м
и 
ең
б
ек
т
ер
і №
 1
 (
39
) 
20
12

О
ценка экономической эффективности разработки 
промысла ПТВ. 
Для  определения  экономической  эффективности 
процесса паротеплового воздействия на залежи месторожде-
ния Каражанбас выбраны следующие показатели: добыча не-
фти, капитальные вложения, себестоимость добычи нефти и 
приведенные затраты.
Данные по статьям эксплуатационных затрат, необходимых 
для определения экономической эффективности процесса па-
ротеплового воздействия.
Техника  и  технология    паротеплового  воздействия  (ПТВ) 
Тепловое воздействие – один из наиболее эффективных мето-
дов воздействия на пласт для интенсификации добычи и по-
вышения нефтеотдачи. Повышение продуктивности скважин 
при  тепловом  воздействии  определяется  целым  рядом  явле-
ний:  растворением  отложившейся  на  стенках  поровых  кана-
лов парафинов и асфальтено–смолистых веществ, изменением 
геологических  свойств  нефти,  возникновением  термических 
напряжений и микроразрушением горных пород и т.п. 
При  повышении  температуры,  выпавшие  парафинистые 
и  асфальтено  -  смолистые  вещества  растворяются  в  нефти, 
в  результате  чего  увеличивается  радиус  поровых  каналов  и, 
соответственно, проницаемость пористой среды. Кроме того, 
проницаемость, может возрасти за счет образования микротре-
щин при нагреве. Последнее определяется тем, что материал 
породы  неоднороден,  так  что  разные  компоненты  материала 
обладают различными модулями упругости и коэффициента-
ми термического расширения. В результате нагрева различные 
микроэлементы  расширяются  по  разному,  возникают  термо-
структурные  напряжения,  которые  даже  при  небольших  по-
вышениях  температуры  могут  превышать  предел  текучести 
породы.  Влияние  температуры  на  интенсификацию  добычи 
за счет изменения реологических свойств нефти носит более 
сложный характер. При нагреве происходит резкое снижение 
вязкости и предельного напряжения сдвига, в результате чего 

жүктеу/скачать 2,13 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: