Научный журнал

ОБРАЗОВАНИЕ И ЗДОРОВЫЙ ОБРАЗ ЖИЗНИ 
 
 
Вестник
 
КАСУ
 
55 
қамтитын  жеке  маманның  тұлғасының 
ерекшеліктері  мен  ішкі психологиялық құ-
раушылардың  қүрделі  жүйесі  болып  табы-
лады. Қазіргі таңда педагогика ғылымында 
белсенді  түрде  өңделіп  жүрген  оқыту-
шының  кəсіби  құзыреттілігі  ұғымын 
анықтау тəсілдерін қарастырайық. Осылай-
ша, біз мынадай анықтамаларды таптық: 
-  А.И.  Ахулкова,  В.С.  Безрукова, 
Ю.В. Варданян, Б.С. Гершунский жəне т.б. 
ғалымдардың  зерттеулерінде  оқытушының 
кəсіби құзыреттілігі; 
-  Т.Г.  Браже,  Д.Н.  Гришин,  В.А. 
Метаева,  А.И.  Панарин  жəне  т.б.  ғалым-
дардың зерттеулерінде оқытушының кəсіби 
құзыреттілігіне  анықтама  берілген.  Көпте-
ген  авторлардың  зерттеуі  бойынша,  кəсіби 
құзыреттілік –  нақты  бір  деңгейдегі  кəсіби 
маңызы бар қабілеттері, білім, қабілет, дағ-
дылар,  икемділіктер  жүйесі  (Н.И.  Запруд-
ский, Э.Ф. Зеер, В.С. Безрукова). Кейбір ав-
торлар (А.И. Ахулкова, Л. Никитина)» кəсі-
би  құзыреттілік»  ұғымын  кəсіби  қызметті 
жүзеге  асыруға  дайындығы  жəне  қабіле-
тімен  тығыз  байланыстырады.  Соған  сəй-
кес  «педагогтың  кəсіби  құзыреттілігін» 
педагогикалық  əрекетті  жүзеге  асыруға 
қабілеттілігі мен дайындығымен өзара бай-
ланыста  қарастырады  (Т.А.  Крюкова,  А.И. 
Панарин,  т.б.).  Осы  байланыстың  мəнін 
талдап  көрелік.  Психологиялық  сөздікте 
қабілеттер  «белгілі  бір  қызметті  табысты 
атқару  шарты  болып  табылатын  жеке 
психологиялық ерекшеліктер ретінде анық-
талады.  Олар  «қызметтің  тəсілдері  мен 
əдістерін меңгерудегі жылдамдық, тереңдік 
жəне  беріктікпен  анықталады».  Педаго-
гикалық  қызметті  жүзеге  асыру  үшін 
субъект  педагогикалық  қабілеттерді  игеру 
қажет,  мұны  Л.М.  Никитина  былайша 
анықтайды-бұл  кəіби  маңызды  тұлғалық 
қасиеттер мен қабілеттердің ерекше комби-
нациясы  (мазмұндық  жəне  динамикалық 
қабілеттер), баланы тəрбиелеуі, оқыту жəне 
дамытуға  бағытталған  педагогтың  ерекше 
белсенділігін арттыру болып табылады [2]. 
Педагогта педагогикалық қабілеттердің бар 
болуы 
кəсіби-педагогикалық 
қызметті 
жүзеге  асыруға  деген  жалпы  қабілетті 
анықтайды, көптеген ғалымдардың пікірін-
ше  (Т.Г.  Браже,  Д.Н.  Гришин,  А.К.  Мар-
кова,  В.А.  Метаева  жəне  т.б.)  бұл-педагог-
тың  кəсіби  құзыреттілігін  құрайтын  ма-
ңызды бөлігі болып табылады [3]. 
Психологиялық-педагогикалық 
ғы-
лыми  зерттеулерде  «дайындық»  ұғымы 
барынша  жан-жақты  кең  қарастырылады 
(Б.Г.  Ананьев,  К.М.  Дурай-Новакова,  Б.Ф. 
Райский,  т.б.).  Алайда,  бүгінгі  таңға  дейін 
ол  бір  мағынаға  ие  емес.  Бір  топ  авторлар 
түрлі негіздемелер бойынша дайындықтың 
түрлі  типтерін  ерекше  атап  көрсетеді: 
функционалды  жəне  тұлғалық,  арнайы 
жəне  жалпы  (Б.Г.  Ананьев),  əдіснамалық-
теориялық  жəне  практикалық  (Б.Ф.  Рай-
ский),  кəсіби  (К.М.  Дурай-Новакова,  т.б.). 
Осы мəселені қарастыру үшін Б.Г. Ананьев 
ұсынған  екі  негізгі  тəсілді  алып  қаралық: 
функционалды  жəне  тұлғалық,  олар, 
біздіңше,  «дайындық» ұғымын біздің зерт-
теу  көлемінде  кеңірек  қарастыруы-мызға 
мүмкіндік  береді,  яғни,  құзыреттілік  жəне 
жеке  тұлғаға  бағдарлы  қарау  тұрғысынан 
қарастырған жөн [3]. 
Құзыреттілік  тұрғысынан  қарауға 
сəйкес  кəсіби  дайындық  В.А.  Мижерико 
тарапынан  психологиялық  қызмет  деп 
қарастырылады,  яғни,  нақты  бір  кəсіби 
қызметті  атқаруға  қабілеттілігі  жəне  дай-
ындығымен  өлшенетін  тұлғаның  субъек-
тивтік  жағдайы  ретінде  көрініс  табады. 
Сондай-ақ  автор  «дайындық»  пен  «даяр-
лық» ұғымдарын  шектеп  көрсетеді,  себебі, 
оның пікірі бойынша, «дайындық» субъек-
тивті  жағдай  ретінде  объективті  кəсіби 
«даярлықпен»  əрдайымда  келісе  бермейді 
[1].  «Дайындық»  термині  «даярлық»  ұғы-
мының мазмұнын кеңейтеді,  сондай-ақ ма-
мандыққа  дайындық  оған  даярлықтың 
қалыптасуынан  өзгеше.  Соннымен  бірге 
кəсіби  даярлық  -  кəсіби  дайындықтын  тек 
қана  нəтижесі  емес,  сондай-ақ  басты 
мақсаты болып табылады. 
Екінші-жеке тұлғаға бағдарлы тұрғы-
сынан  қарауға  сəйкес  «даярлық»  ұғымы 
жеке  тұлғалық  қасиет  ретінде  қарасты-
рылады.  В.А.  Крутецкий,  В.А.  Сластенин, 
А.И.  Щербаков  жəне  т.б.  даярлықты  жеке 
тұлғаның  кəсіби  тұрғыдан  маңызды  қабі-
леті деп анықтайды, бұл қызметке деген оң 
қарым-қатынастың  жиынтығын  көрсетеді 
жəне  де  даярлық  қызметін  тұрақты  мотив-
терімен,  кəсіби қызметтің сипаттама белгі-
леріне  қоятын  адекватты  талаптарымен 
анықталады.  Ол  білім,  қабілет  пен  машық, 
кəсіби  тұрғыдан  маңызды  ойлау  жəне 

ОБРАЗОВАНИЕ И ЗДОРОВЫЙ ОБРАЗ ЖИЗНИ 
 
 
Вестник
 
КАСУ
 
56 
көрініс  табу  процесс-терінің  ерекшеліктері 
үшін қажет болып табылады. 
А.В. Беляев атқарған кəсіби қызметке 
даярлық  ұғымының  интегралды  сипатта-
маларының  зерттеулеріне  ерекше  назар 
аудартады.  Осы  зерттеу  негізінде  кəсіби 
даярлықты  2  деңгейде  қарастыру  жатыр. 
Бірінші  деңгейде  дарлық  қандай  да  бір 
мамандықты меңгеруге деген талпыныспен 
аықталады,  төмендегі  құрылымдық  эле-
менттерге  ие:  мотивациялық,  танымдық, 
эмоционалды,  ерікті.  Екінші  деңгейде 
даярлық  кəсіби  қызметке  деген  дайындық 
жəне  қабілетпен  анықталады,  сондай-ақ 
төмендегідей  құрылымдық  элементтерден 
тұрады:  жеке  тұлғаның  кəсіби  бағытының 
көрсеткіштері  (оның  кəсіби  ұстанымы, 
мотивтері, қажеттіліктері, мақсаттары жəне 
т.б.),  кəсіби  біліктілік,  психо-физиоло-
гиялық  тұрақтылық,  сенімділік,  əлеумет-
тілік  тұрғыда  маңызды  жəне  кəсіби 
тұрғыда  өзекті  қабілеттердің  тұрақты 
жүйесі [2, 3]. 
Жоғарыдағы  зерттеулерде  кəсіби 
құзыреттілік  даярлықтың  құрылымдық 
элементтері  ретінде  қарастырылған.  Осы 
бағытта көптеген ғалымдар (О.Е. Ломакина, 
А.И. Панарин, т.б.) кəсіби қызметті жүзеге 
асыруға  деген  даярлықты  оқытушының 
кəсіби  құзыреттілігінің  құрамдас  бөлігі 
ретінде  атап  өткен.  Сондай-ақ  кəсіби 
құзыреттілік  ғалымдар  тарапынан  жалпы 
əлеуметтік, саяси, экономикалық, экология-
лық,  құқықтық  сабақтар  ретінде,  кəсіби 
білім, қабілет жəне машықты игеру ретінде 
жалпы мəдениет деп түсіндіріледі. Ал Н.Я. 
Канторовичтің  пікірінше,  мұндай  екі  дең-
гейлі  тəсіл  оның  қалыптасу  кезеңінде 
даярлықты  зерттеу,  бағалауға  мүмкіндік 
бере алмайды [2, б. 64]. Н.Д. Левитов, М.И. 
Дьяченко  сипаттаған  даярлықтың  динами-
калық  маңызын  анықтауда  басқа  тəсіл 
оңтайлы болып келеді. Олар ұзақ уақыттың 
жəне  бір  мезгілдік  уақытша  даярлықты 
ажыратып көрсетеді. Біз мезгілдік уақытша 
даярлық  дегенде  М.И.  Дьяченко  психика-
лық  функцияларды  алдын  ала  өзектен-
діруді  ретінде  түсіндіреді,  жеке  тұлғаның 
мүмкіндіктерін  табысты  қызмет  үшін 
маңызын  арттыруды  көздейді.  Бұл  тұлға-
ның  оқу  жəне  еңбектегі  міндеттерді 
шешудегі басты əрекеті болып табылады [2, 
б.  63].  Оның  ойы  бойынша  ұзақ  мерзімді 
даярлық  алдын  ала  меңғерілген  білім, 
қабілет,  машық,  тəжірибе,  əрекеті,  мотиві, 
тұрақты  психологиялық  жағдайды  білді-
реді,  қызмет  үдерісінде  бұл  педагогтың 
жеке  тұлғасының  қабілеттеріне  ұласады, 
қалыптастырады. 
Жоғарыда  талданған  түсініктерден 
«педагогикалық қызметке даярлық» ұғымы 
екі  түрлі  жағдаймен  қарастырылады: 
алдымен  психикалық  жағдай  ретінде, 
сондай-ақ  жеке  тұлға  қабілеті  ретінде. 
Даярлықтың  мұндай  түсініктемесін  біз 
спорттық педагогтың кəсіби-педагогикалық 
құзыреттілігін  анықтауда  есепке  аламыз. 
Жоғарыда  айтылғандардан  біз  мынадай 
қорытынды  жасай  аламыз:  маманның 
кəсіби  құзыреттілігін  бір  уақыттың  өзінде 
қабілет  жəне  дайындықпен  байланыс-
тырады,  себебі  кəсіби  қызметті  жүзеге 
асыруға даярлық көптеген зерттеушілердің 
пікірі бойынша (А.В.  Беляев,  В.А.  Крутец-
кий,  В.А.  Сластенин,  А.И.  Щербаков  жəне 
т.б.) оған деген қабілеттілікті қамтиды [4]. 
Педагогтың  құзыреттілігі  туралы  əр 
кезеңде əртүрлі ғылыми еңбектерінде түрлі 
пікірлер кездеседі. Соларға сүйене отырып, 
мұның  өзі  адамдардың,  оның  ішінде 
педагогтардың белгілі бір міндетті атқаруға 
икемділік  пен  білікті  меңгеру  жолындағы 
психологиялық  жағдай  жəне  білімділіктің, 
жеке тұлғаның жалпы мəдениетінің деңгейі, 
педагогикалық  іс  -  əрекеттегі  теориялық 
жəне практикалық дайындығы мен тəжіри-
бесінің  тоғысуы,  сол  сияқты  педагогқа 
қажетті  көптеген  сапалардың  болуы  деп 
тұжырымдауға  болады.  Осыдан  келіп, 
кəсіби  құзыреттілік  деп  педагогтың  жеке 
бас  сапалары  мен  оның  психологиялық- 
педагогикалық  жəне  теориялық  білімінің, 
қəсіби біліктілігі мен дағдысының, тəжіри-
бесінің бірлескен тоғысуы деуге болады. 
Сонымен,педагогикалық  мамандық 
иелерінің  кəсіби  құзыреттілігі  ұғымына 
берілген  түрлі  анықтамаларды  талдай 
келе,əдіснамалық  жүйелі,  жеке  тұлғаға 
бағдарлы  жəне  құзыреттілік  тұрғыларынан 
қарастыра  отырып,  спорттық  педагогтың 
кəсіби-педагогикалық  құзыреттілігін  біз 
қажетті 
психологиялық-педагогикалық, 
пəндіқ,  пəнаралық  жəне  əдістемелік  білім-
дер  мен  қабілеттерді,  оларды  практикалық 
тұрғыда  қолдануға  даярлығының,  икемді-
ліктері,  тəжірибесі  мен  машықтарының 

ОБРАЗОВАНИЕ И ЗДОРОВЫЙ ОБРАЗ ЖИЗНИ 
 
 
Вестник
 
КАСУ
 
57 
жиынтығы деп қарастырамыз. 
Осындай  талаптарға  сəйкес  қазіргі 
заман спорттық педагогы жоғары деңгейде 
бірнеше  құзыреттілігін  жүйелі  түрде  иге-
руге міндетті, біздіңше олар: 
-  арнайы  құзыреттілік- кəсіби қызме-
тін  жоғары  дəрежеде  атқару  жəне  өзінің 
кəсіби  дамуын  одан  əрі  жобалай  білу 
қабілеті; 
-  əлеуметтік  құзыреттілік  -  бірлескен 
кəсіби  қызметпен  шұғылдану  қабілеті, 
кəсіби  қарым-қатынас  тəсілдерін  қолдана 
білу; 
- білім беру құзыреттілігі- білім беру 
қызметінде кəсіби білімді, біліктер мен дағ-
дыларды,  мақсатты  қоюды  игеруге  деген 
қызығушылық  жəне  білім  беру  қызметінде 
жеке  шығармашылықтың  дамуына  ынта-
лылық,  дене  шынықтыру  жəне  спорттық 
педагогика  негіздерін  қолдана  білу  іскер-
лігі; 
-  ұйымдастырушылық  құзыреттілік – 
оқыту - жаттықтыру іс-əрекетін жоспарлау, 
жүзеге  асыру  жəне  бағалау,  бақылау  негі-
зінде  өз  бетінше  ұйымдастыруға  дайын-
дығы жəне қабілеті; 
- коммуникативтік құзыреттілік- алға 
қойған  мақсаттарға  жетуге  бағытталған, 
ынтымақтастық  қарым-қатынасқа  қабілет-
тері; 
-  əдістемелік  құзыреттілік  -  оқыту-
жаттықтыру  əдістемесін  толық  меңгеру, 
оқыту-жаттықтыру  əдістері  мен  тəсілдерін 
өз  бетімен  таңдауға  жəне  қолдануға 
дайындығы жəне қабілеті; 
-  ақпараттық  құзыреттілік  –  ақпарат-
тық  қарым-  қатынас  технологиясын  игеру 
жəне  өз  бетімен  білім  алу  үшін  қашық-
тықтан  оқыту,  мультимедиалық,  электрон-
дық  технологияларымен  жұмыс  жасау 
дағдыларын меңгеру қабілеттері. 
Қазіргі  таңда  12-жылдық  оқытуға 
көшу  аяында  ең  өзекті  мəселелердің  бірі- 
дене  шынықтыру  мұғалімдерін  қайта 
даярлау  мəелесі  екені  сөзсіз.  Себебі  жаңа 
формация спорттық педагогы білім алушы-
лардың  танымдық  іс-əрекетінің  ұйымдас-
тырушысы  жəне  үйлестірушісі  бола  біліу, 
спорттың  құндылық  ретіндегі  сипатына 
терең мəн бере білуі, нəтижеге бағытталған 
инновациялық  оқү-жаттық-тыру  жұмысын 
жүргізуде  жаңаша  форма-лар  мен  əдістер 
қолдануға  дағдыланған  спорт  маманы 
болуы қажет. 
 
ƏДЕБИЕТТЕР 
1.  Аубакирова  К.Ф.  Педагогические  ус-
ловия 
формирования 
этнопедагоги-
ческой  компетентности  будущих  учи-
телей // Автореф. дисс. к.п.н. - Караганда, 
2008, 25 с. 
2.  Шустова  М.В.  Профессиональная  ком-
петентность  учителя  //  Педагогическое 
образование и наука. - 2009. - №1, с. 60-
64. 
3.  Введенский  В.Н.  Моделирование  про-
фессиональной компетентности педагога 
// Педагогика. - 2003. - №10, с. 51-55. 
4.  Болотов  В.А.,  Сериков  В.В.  Компетен-
тностная  модель:  от  идеи  к  образо-
вательной  программе  //  Педагогика.  - 
2003. - № 10, с. 8-14. 
 

ПЕДАГОГИКА ВЫСШЕЙ ШКОЛЫ 
 
 
Вестник
 
КАСУ
 
58 
УДК 378 
К ВОПРОСУ О ВЫБОРЕ СТУДЕНТОМ СОБСТВЕННОЙ ФОРМЫ 
ОБУЧЕНИЯ В ВУЗЕ 
Сурова Д.С. 
 
Современная  система  образования, 
вписываясь  в  мировое  инновационно-
информационное  пространство,  стоит  пе-
ред решением важных проблем,  связанных 
с переходом к новым, более продуктивным, 
более  эффективным  способам  получения 
знаний. Отечественное образование нужда-
ется  в  гибкой,  продуманной,  последова-
тельной и эффективной политике, сообраз-
ной  реформаторским  идеям  и  задачам  из-
менения  нашего  сообщества.  По  словам 
президента Республики Казахстан Н.А. На-
зарбаева,  «успешность  реализации  страте-
гии  модернизации  страны  зависит,  прежде 
всего, от знаний… Качество высшего обра-
зования  должно  отвечать  самым  высоким 
международным  требованиям.  Вузы  стра-
ны  должны  стремиться  войти  в  рейтинги 
ведущих  университетов  мира.  К  2015  году 
должна  полноценно  функционировать  На-
циональная  инновационная  система,  а  к 
2020  году -  она  уже должна давать резуль-
таты в виде разработок, патентов и готовых 
технологий, внедряемых в стране» [5]. 
В  соответствии  с  Посланием  прези-
дента,  основными  формами  образования 
должны стать равноправная деятельность и 
партнерское  деловое  общение  обучающего 
и обучающегося,  поскольку  именно  в  про-
цессах  такого  сотрудничества  и  общения 
возможны  и  передача  новых  знаний,  и  са-
моопределение  личности,  и  развитие  куль-
турных интересов, и творческая рефлексия, 
и  многие  другие  феномены  саморазвития, 
на  которые  традиционная  педагогика  не 
ориентирована. 
Современная  высшая  школа,  поста-
вив  целью  формирование  качеств  гуман-
ной,  креативной,  компетентной  личности, 
должна  уйти  от  репродуктивной  стратегии 
обучения,  которая  строится  на  соответст-
вии  знаний,  умений  и  навыков  образова-
тельным стандартам, в которой содержание 
образования  сводится  к  вузовской  про-
грамме. В связи с этим возрастает роль са-
мообразования  в  процессе  учения,  повы-
шения  качества  знаний.  К  данным  услови-
ям  мы  добавили  бы  формирование  у  сту-
дента  в  процессе  обучения  в  вузе  опыта 
креативной  деятельности.  Для  формирова-
ния  креативного  опыта  обучения  необхо-
димо создать среду, способствующую мак-
симальному раскрытию личности студента, 
позволяющую  ему  самостоятельно  реали-
зовывать собственный научный потенциал, 
развивающую  мотивацию  к  созданию 
творческих  продуктов  в  ходе  учебных  за-
нятий.  В  рефлексивной  обращенности  сту-
дента  на  себя  формируется  опыт  креатив-
ной  деятельности  в  процессе  обучения,  а 
студент  из  пассивного  «поглотителя  гото-
вого»  знания  превращается  в  активного 
субъекта познания.  
В  целях  подтверждения  данного  по-
стулата  был  проведен  социолингвистиче-
ский  эксперимент,  целью  которого  стало 
выяснение  предпочтений  студентов  Вос-
точно-Казахстанского 
государственного 
технического  университета  им.  Д.  Серик-
баева  относительно  организации  учебного 
процесса  по  дисциплине  «Русский  язык». 
Характерной чертой социолингвистических 
исследований  современной  науки  является 
переход  от  работ  общего  плана  к  экспери-
ментальной  проверке  выдвигаемых  гипо-
тез, математически выверенному описанию 
конкретных фактов [2].  
В рамках данного эксперимента была 
разработана  анкета,  содержащая  вопросы 
следующего плана: 
1) Какую форму занятий по русскому 
языку Вы предпочтете? 
2) Через какие тексты следует позна-
вать культуру народа?  
3)  Какую  форму  СРСП  по  русскому 
языку Вы предпочтете? 
4)  Какую  форму  СРС  по  русскому 
языку Вы предпочтете? 
5) Как Вы предпочтете сдать СРС? 
6)  Какой  вид  текущего  (рубежного) 
итогового контроля Вы предпочтете? 
7)  Что  вы  понимаете  под  «креатив-
ными способностями»? 
Использование  анкетирования  обу-

ПЕДАГОГИКА ВЫСШЕЙ ШКОЛЫ 
 
 
Вестник
 
КАСУ
 
59 
словлено  достоинствами  этого  метода. 
Прежде всего, это высокая оперативность в 
получении  информации,  возможность  ор-
ганизации массовых обследований, относи-
тельная малая трудоемкость процедур под-
готовки  и  проведения  исследований,  обра-
ботки их результатов. Помимо этого, суще-
ственным  является  отсутствие  влияние 
личности,  поведения  опрашивающего  на 
восприятие  респондентов,  практически  от-
сутствие  условий  для  демонстрации  субъ-
ективного  пристрастия  корреспондента  к 
кому-либо из отвечающих.  
По указанным параметрам были про-
анкетированы 100 реципиентов – студенты 
первого  курса  Восточно-Казахстанского 
государственного  технического  универси-
тета им. Д. Серикбаева.  
На  первый  вопрос,  какую  форму  за-
нятий по русскому языку Вы предпочтете?, 
80  процентов  реципиентов  ответили  в 
пользу практического занятия, 10% в поль-
зу лекции и семинарского занятия.  
 

жүктеу/скачать 2,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: