Nazarbayev
Intellectual
Schools
жекеден-жалпыға, дифференциялдыдан –сенімділікке, интуициядан –логикалыққа, бір перспективадан –
көп перспективаға өседі (Қосымша №1)
Осының айғағы ретінде айта кетсек, Мағжан Жұмабаев айтқандай, жеке тұлғаның жан көріністерінің
үш түрінің ақыл көріністері (таным процестері), ішкі сезім немесе көңіл көріністерінің (сезімдері мен
эмоциялары) және қайрат көріністерінің (ерік процестері) дамытылуы – сын тұрғысынан ойлаумен
байланысты.
Адамилық парадигманың басты мақсаты – адамның қабілетін алып, оның рухани, тұлғалық өсуіне
және кемелденуіне ықпал ету. Баланың көп білуі, жақсы оқуы маңызды емес. Ең бастысы – тұлғаның
үйлесімді жетілуі. Яғни шығармашылық ойлау қабілетінің дамуы. Оқушының ақыл-ойының нақты дамуы
сабақ үстінде айқындалады.
Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында шешуші рөл атқаратын құбылыс – оқушылардың шығармашылық
қабілетін арттыру. В.Рогова былай дейді: «Оқыту технологиясының ең басты проблемасы – ұжымдық
жұмыста жеке оқушының жеке мүмкіндігін дұрыс аңғарып,оны дұрыс істете білу». Яғни, үнемі баланың
тілін дамыту,сөйлеу тілін жетілдіріп,лексикалық қорын молайту.
Оқушылар сауатты сөйлеп,сауатты жаза білуге тек қазақ тілі мен әдебиеті пәнінде ғана емес,
мектептегі барлық қоғамдық жұмыстар мен іс-шараларда қаматамасыз етілуі тиіс. Сонда ғана оқушы
сауаттылығы қалыптасады, белсенділігі артады.Білімді гуманизациялау принципі дегеніміз – білім берудің
маңызды қажетті мәселелерін оқушының талабымен ұштастыра отырып, оқу міндетін дұрыс шешу.
Оқушыларды қызықтырып, назарын сабаққа аударудың бірден-бір ұтымды әдісі – сабаққа жаңалық
элементін енгізу, әрбір сабақты қандай да болсын бір жаңалықпен әсерлендіріп, тартымды етіп отыруға
тырысқан жөн. «Әсерлі сабақ – белсенді сабақ» - дегендей, мұның оқушыға да, оқытушыға да берері
ізденістерге бастайтыны анық.
Құрметті әріптестер, өзімнің жаратылыстану-математика бағытындағы 10-сыныпта сыныптан тыс
өткен бір сабағыма тоқталып кетейін.
Сабақтың тақырыбы: Мағауия Абайұлы «Медғат-Қасым» поэмасы жайлы білім беру. Өз бетінше
шығармашылық ізденіспен жұмыс істей білуін дамыту. Сұрақ қою арқылы баланың ойына қозғау салу.
Тыңдай, сөйлей білу мәдениетін қалыптастыру. Поэма арқылы оқушы бойында адамгершілік, ізгілік
қасиеттерін қалыптастыру, сезімталдыққа тәрбиелеу.
Сабақтың типі: Жаңа білім беру сабағы.
Сабақтың әдісі: Аралас сабақ.
Нәтижесінде: оқушылар түсініп алады, ойлау қабілеті дамиды, Мағауияның «Медғат-Қасым»
поэмасын толық меңгереді, ойларын еркін жеткізе білетін, мәдениетті тұлға қалыптасады деп болжамдаған
болатынмын.
Сабақ барысында Қасымға мінездеме жазуды тапсырдым. Бірақ еш қызықтыру жұмыстарын жүргізген
жоқ болатынмын. Бірінші кезеңде олардың көбісі мынадай мінездеме жазды.
Мінездеме
Қасым –өжет, қайратты, бір беткей, қайсар, мейлінше кекшіл адам. Істерінің қайсысын алсаңда ірі,
басқалардан бөлек. Оның портретін ақын:
Дейтұғын бір құлы бар Қасым атты,
Қара сұрлау пішіні, зәңгі затты.
Отты қара көзі бар, ұзын бойлы,
Тәкәппар, тәуекелшіл, бек қайратты, –деп бейнелесе, кейін оның қайсарлық мінезін де соған сай етіп
суреттейді. Меніңше, Қасым кекшіл, өнет, қайратты, мейірімсіз. Кек ала білді, өз намысын қорғады.
Сыныптың көп оқушыларының бұлай жаза салуы, оқулық көлеміне ауытқымауымен ойға қалдырды.
Белсенді оқу әдісіне жету үшін не істеуім керек? Мұғалімнің сабаққа дайындығы мен мақсаты талапқа сай
болды ма? Оқушылар тек бірқалыпты баяу жазды, оның себебі неде? Осыдан шығу жолды қарастырдым.
Көбінесе мен бар күшімді тек білім мазмұнына салып, оқушының өз ойын, сезімін, ішкі дүниесін білуге мән
бермеппін. Ең маңыздысы –олар қате жіберуден, өз ойын анық жеткізе алмаудан қорықпауы керек. Менің
Nazarbayev
Intellectual
Schools
341
балалар ойына сеніп және келісетінімді байқаса, олар өз ойын ашық шынайы түрде білдірер ме еді... жазуға
үйрету процесі оқушылардың өздерін жазушы ретінде қабылдауларына итермелейді. Негізінде оқушылар
өздері үшін маңызы бар мәселе жөнінде жазу үшін тақырыптарды таңдап алады. Осы жағынан алғанда
жазба әркімнің өзі жөнінде және өзіне қызықты тақырыбы жайында білуі деген сөз. Кейде оқушылар
мұғалім мен мектептің тапсырмасын қанағаттандыру үшін жазып жатады. Оқушылар өздерін шынымен
қызықтырған тақырып жөнінде жазғаннан гөрі, беделі жоғары мектеп қоғамының қарастыруынан өткен
дайын мәтіндерді айтып беруді жөн деп ойлайды. Мәселен, мұғалім оқушуларға өткен тақырып бойынша
эссе жазып келуге тапсырма берсе, олардың жұмыстары не мұғалімнің сабақ барысында айтқандарының
не болмаса оқулықта жазғандардың қысқаша мазмұны болып шығады . (Дэвид Лэндис, Солтүстік Қазақ-
Айова Университетінің профессоры, АҚГИ)
Міне, осыдан келіп мен басқа тәсілді қолдануды көздедім. «Елес жетелеу» стратегиясын пайдаландым.
Ол үшін Блумның сұрақ қою өлшемінің «Талдау» сатысын басты назарда ұстадым да тақтаға сұрақтарды
жаздым:
– Қандай адам еді?
– Неге олай жасады?
– Оған қандай шешім табуға болады?
– Бұл поэманың ең қызықты жері қандай?
– Сіз не істер едіңіз? Сіздің ойыңыз бойынша ...
Осыдан кейін қайта байқап көрдім. Сол кездегі оқушылардың әрекетіне тоқталайын. Музыканы
баяу қойып, көздерін жұмдырып, бірқалыпты дауыспен сөйлей отырып, тірек сөздерді пайдаланып, эссе
жаздырдым.Оқушыларымның өз бетінше жұмыс істей білу дағдысы қалыптаса бастады, дегенмен де
жоғары сынып қой...
Эссе
Кек.
Басымды партаға қойып, көзімді жұмып, ойға шомдым. Көз алдыма Қасым бейнесі елестеді. Мұздай
судың астында отырса да, қыңқ етпеген қайсар да өжеп Қасымның дәл жанында отырғандай болдым.
Өн бойым түршігіп, тұла бойымды ашу-ыза биледі. «Өлімнен ұят күшті» дегендей, өлсем де үнімді
шығармаймын деп отырғанын естігенде, өз ернімді тістеніп қатты жымқырыппын. Өз-өзімді еріксіз
әрекетке итермелегендей болып, Медғаттан кек алуға ұмтылдым. Шынында да, «Қасым неге кісі өлтіріп,
қарақшы болды екен? Бұған кім кінәлі? Сіз не істер едіңіз?» деген сұрақтарға жауап тапқандай болдым.
Егер, Медғат жазаламағанда, Қасым қарақшы секілді қайырымды қарақшы ретінде бейнелейді емес пе?
Жазықсыз жәбір көген Қасым өз намысын қорғап кек алды. Сондықтан да Қасым әрекеті дұрыс. Бойын
кек билеген Қасымның бет-әлпеті, киім киісі, жүріс-тұрысы көз алдымнан кетпей қойды. Мен өзім сол
ұйымның ішінде жүргендей болып, еріксіз селт етті, қолымда жалаңдаған қылыш... Ойпырмай, мен өзіме
таңдандым. Мен бір жұмбақ екенмін, беймәлім дүние... Бостанова Амина
Л.Выготский: «Мектепте ғылымға бағытталған жұмысқа, ережені жаттауға қабілеті аз адам, өз
қызығушылығын оятатыны белгілі бір іс-әрекет саласында өте дарынды және қабілетті болуы мүмкін.
Егер мұғалім бір-нәрсені жақсы меңгертуді ойласа, оны қызықты болуын қамтамасыз етуі керек», –дейді.
Мен өзімнің сәттілігім мен сәтсіздігімді салыстырдым.
Оқу мен жазу, ойлау дамуын сабақ құрылымының 2- кезеңінде қарастырамыз.Тек осы кезеңде ғана
оқушы жаңа оймен,жаңалықпен кездеседі.Оқушы өз тәуелсіздігін сезініп,өзін осы жұмысқа толығымен
арнайды.Менің оқушыларым осы эсселерінде поэмаға әртүрлі сұрақ қойып,талдады,жазды.
Сабақ құрылымының үшінші кезеңі - ой толғау кезеңі. Бұл кезеңде оқушылар жаңа мағұлмат
алуға,соған қарай ойларын тұжырымдылауға әрекет етеді.Сын тұрғыдан ойлайтын балалар өз ойларын
толық,дұрыс тұжырымдайды,өйткені олар өздеріне белгілі мәліметті (теорияны) толық меңгергеннен кейін,
практикалық іс-әрекетке көшеді. Сабақты қорытындылауға арналған келесі бөлімде Төлжан Еркеғали
деген тұйық оқушым өз бетінше іздене жұмыс істей отырып, «Соңғы сөзді мен айтайын...» стратегиясымен
жұмыс жасап келіпті.
342
Nazarbayev
Intellectual
Schools
Соңғы сөзді мен айтайын...
Міне, осыған қарай отырып, оқушының шығармашылық ойлау қабілетінің дамығандығын байқадым.
Мұғалім мен оқушы әрекеті дұрыс жолға қойылғаннан кейін барып, жұмыстың нәтижесі байқалады.
Өйткені мұғалім –тек бағыттаушы тұлға болу керек.
- Оқушы қабілетін қалай арттыру керек?
Қазіргі дамып жатқан білім тамырына оқушылардың ой-өрісі, күш-қуаты сай болуы керек. Олардың
танымдық қабілетін, теориялық білімін, пәнге қызығушылығын арттыруда мұғалімдер – біздер басты
тұлғамыз. Олай болса, саналы, сапалы, денсаулығы мықты ұрпақты тәрбиелеу барысында мұғалім өз
күнделікті сабағын әртүрлі әдіспен оқушының есінде қалатындай, қызығатындай етіп өткізу керек.
Мұғалімнің жеке тұлғасы, білімі, өз ісіне және оқушылар арасындағы қатынасы, әдістемелік шеберлігі –
оқушының білімге деген ынтасын арттыру кепілі.
Адами құндылықтар мәселесінің психологиялық аспектісі ұлы Абай шығармаларында көрініс тапқан,
оның өлеңдері мен қара сөздеріне үңілер болсақ, тереңнен толғап айтар психологиялық пайымдаулар
ұшан-теңіз, оларды білім беру саласында орынды пайдалана білуіміз керек.
Ұлы Абай оқушылардың білімін қалыптастыруға зор ықпал ететін, зейін мәселелерін терең зерттеген.
Ол баланың еске сақтау, зейін қабілетінің күшті болуының төрт түрлі жолын отыз бірінші сөзінде ашып
көрсетеді Абай ерік-қайраттың адам өмірінде алатын орнына ерекше мән берген, әркімнің өзін-өзі билеуі,
өзінің мінез-құлқын басқаруы, мақсатқа жету жолындағы кедергілерді жеңуі – бәрі де ерік қызметінің
нәтижесі. Сондықтан ол былай кеңес береді: егер де есті кісілердің қатарында болғың келсе, күніне
бір мәрте, болмаса жұмасына бір, ең болмаса айына бір өзіңнен өзің есеп ал. Өмірді қалай өткіздің, не
білімге, не дүниеге жарамды не қылық жасадың? Бұл даналық ой толғауларын білім мазмұны мен білімге
қойылатын талаптарды іріктеуде басшылыққа алатын қағидаларды таңдауда қолдануға болады.
Қазіргі өзгермелі дүние жағдайында адамның мәні мен әлеуметтік рөлі жаңа сипатқа ие болып отыр.
Соған сай рухани құндылықтар әлемі де түбегейлі жаңарып, адамның ақыл-ой қуаты мен интеллектуалдық
әлеуметін қалыптастырудағы білімнің маңызы туралы қағидалар түбірімен өзгерді. ХХІ ғасырдың оқыту
жүйесінде меңгерілетін білімнің түпкі нәтижесі ең тұғырлы мәселеге айналды. Сондықтан жалпы білім
беретін мектеп қабырғасындағы әрбір білім алушыны дара тұлға ретінде жетілдіруге, оның шығармашылық
қабілеттерін құзыреттілік тұрғыда дамыта отырып нағыз ел азаматы етіп тәрбиелеу бүгінгі күннің кезек
күттірмес мәселесі.
Әдебиет:
1. Сыздықова Р.,Шалабаев Б. Көркем тексті лингвистикалық талдау-Алматы: «Мектеп», 1989 -126 б.
2. Жанпейісова М. Модульдік оқыту технологиясы
3. Дауыс пен көрініс журналы, Алматы, 2002 ж.
4. «Білім беру жүйесінің жаңа мазмұны» тақырыбындағы баяндамалар жинағы.
5. Сын тұрғысынан ойлау бағдарламасы бойынша жинақтар, Алматы, 2004 ж.
6. Аганина Қ.Ж. Экономикалық білім берудің бәсекеге қабілетті тұлға тәрбиелеудегі ролі. //Білім
беру жүйесіндегі адам ресурстарын дамытуды басқарудың қазіргі тенденциялары. Халықаралық ғылыми-
практикалық конференция. 12-13 сәуір,2005 ж.//
Nazarbayev
Intellectual
Schools
343
Сеитова Р.А.
Акмолинский институт повышения квалификации и подготовки работников образования
(Республика Казахстан)
ИННОВАЦИИ В СИСТЕМЕ ПОВЫШЕНИЯ КВАЛИФИКАЦИИ - ВЕЛЕНИЕ ВРЕМЕНИ
Государственная программа развития образования в РК на 2011-2020 годы рассматривает
казахстанскую систему образования как средство повышения конкурентоспособности национальной
экономики, инструмент вложения инвестиций в человеческий капитал: “Сегодня, -отмечается в документе,
- образование необходимо понимать как экономические инвестиции, а не просто как затраты на социальные
нужды”.
Программа в качестве специальной задачи обозначила и задачу совершенствования системы
повышения квалификации и переподготовки педагогов, что вполне закономерно, так как система
образования, работающая в реформируемом режиме, не может обойтись без реформирования сложившейся
системы переподготовки кадров.
Государственная программа выдвигает “новое национальное видение: к 2020 году Казахстан -
образованная страна, умная экономика и высококвалифицированная рабочая сила”. Это по сути своей
новая философия деятельности образовательных учреждений, которые должны не просто демонстрировать
высокую эффективность, а быть примером устремленности в будущее. “Развитие образования должно
стать платформой, на которую будет опираться будущее экономическое процветание страны» - отмечается
в Программе.
Таков в обобщенном виде новый социальный заказ для системы образования, который дает
реформируемое общество, само пребывающее в состоянии постоянного изменения.
Программе даны общие контуры общества, к которому стремится государство, и в котором предстоит
жить сегодняшним школьникам. Для него характерны такие черты:
- полиязычие - как универсальная характеристика не только казахстанского общества, а как
усиливающаяся тенденция глобализированного мира;
- многообразие каналов получения самой разнообразной информации, что ведет в перспективе
к информационному обществу, в котором решающее значение имеет оперативность распространения
информации, умения ее находить, аккумулировать и обрабатывать, получая из этого новые знания.
- необходимость обучения на протяжении всей жизни, получение в этой связи, второго и третьего, а
может и последующего образования;
- высокая востребованность в компетентном и конкурентоспособном специалисте.
Сегодня система повышения квалификации и переподготовки кадров рассматривается государством
как важный инструмент повышения эффективности деятельности всей системы образования, как
своеобразный канал насыщения системы образования новыми идеями, педагогическими технологиями,
инновационными формами и методами деятельности через работу с кадрами. Задача совершенствования
системы образования предполагает опережающую готовность к инновациям системы переподготовки
кадров.
Одно из инновационных направлений в системе повышения квалификации Акмолинского ИПК
и ПРО - личностно-ориентированная направленность содержания, наполнение его психологическим,
культурологическим смыслом. При этом усиливается фундаментализация содержания, делается упор на
методологические аспекты содержания как общенаучные (системный и синергетический подходы), так и
сугубо педагогические (личностный и деятельностный подходы).
Процесс формирования содержания повышения квалификации осуществляется на основе сочетания
следующих принципов:
-формирование содержания на основе традиционных дидактических принципов (научность,
344
Nazarbayev
Intellectual
Schools
практикоориентированность, технологичность и др.);
-блочно-модульный принцип построения содержания повышения квалификации, определяющий
взаимодействие общенаучного, психолого-педагогического и предметного блоков, внутри которых
детализируются не только принципы, но и функции повышения квалификации;
-обновляемость содержания повышения квалификации, что обусловлено динамикой развития
общества и социально-педагогической ситуации, изменениями в образовательном пространстве, в
требованиях к образованию;
-включенность в содержание повышения квалификации форм, методик, технологий образования
взрослых;
-взаимодействие непрерывного и дискретного компонентов процессов повышения квалификации в
его целостном содержании;
-дифференциация содержания квалификации в зависимости от специфики состава слушателей и
условий их деятельности ( н-р: МКШ);
-взаимодействие в содержании повышения квалификации глобального, республиканского, областного,
школьного, конкретно-личностного компонентов;
-увеличение доли нового в содержании повышения квалификации на основе инновационной
деятельности в ее методологическом, теоретическом и технологическом проявлениях.
Опыт творческой совместной работы учителей, руководителей организаций образования и сотрудников
ИПК и ПРО служит надежной основой и для построения и совершенствования системы инновационной
педагогической деятельности в Акмолинской области, определения места и функций ИПК и ПРО в этой
системе.
Эта система складывается из организации работы творческих коллективов учителей и временных
творческих групп учителей базовых и опорных школ, руководства работой экспериментальных площадок
разного уровня(республиканского, областного), исследовательской деятельности.
Реформирование системы образования требует от менеджеров организаций образования следующего:
- нестандартности мышления;
-владения стратегией и тактикой педагогического управления;
-повышения теоретической компетентности в связи с переходом на 12-летнее образование;
-умения руководить внедрением профильного обучения;
- владения знаниями по обучению школьников на основе учебников нового поколения;
- навыков управления внедрением технологизации в учебный процесс школы;
-умения формировать алгоритм подготовки учителя новой формации.
Основными направлениями подготовки руководителей нового типа организаций образования в
соответствии с указанными требованиями являются следующие:
- личностно-ориентированный подход в организации учебного процесса курсов повышения
квалификации руководителей школ;
-деятельностный подход в организации практических занятий;
- организация проектировочной деятельности;
- разработка модели менеджера в соответствии с Концепцией Всеобщего Управления качеством;
-маркетинговый аспект в организации школьно методической работы;
- навыки делового общения;
- андрагогический и синергетический подход к управлению.
Включение в теоретическую часть занятий по ПК руководителей школ лекционного материала по
основам современного менеджмента, управлению качеством образования, стратегическому планированию
развития школы, диагностике и мониторингу в деятельности директора школы способствует проявлению
индивидуальности, видению сильных и слабых сторон собственной деятельности, преодолению
неудовлетворенности в общении и формированию навыков анализа собственной деятельности.
Деятельностный подход осуществляется на основе использования интерактивных форм проведения
Nazarbayev
Intellectual
Schools
345
практических занятий:
-работа над разработкой проектов стратегии развития школы;
-разработка и защита моделей руководства профилизацией школы;
-стажировка у директоров инновационных школ;
-тренинги по формированию навыков рефлексии, подготовке и презентации планов внедрения
технологизации в учебный процесс;
-практикумы по разработке РУПов (рабочих учебных планов) школы.
Работа по подготовке руководителя нового типа строится не только на основе индивидуализации,
но и дифференциации, с учетом региональных особенностей системы образования. Наличие большого
количества МКШ (малокомплектных школ) вызывает необходимость построения занятий с учетом
особенностей учебного процесса, кадрового состава руководителей и педагогов МКШ.
От профессионального творческого потен¬циала личности педагога, его способности воспринимать
и реализовывать идеи современной философии образования зависит судьба проводимых реформ в сфере
образования. Инновационные подходы в организации курсовой подготовки учителей свидетельствуют о
том, что для преподавателей предметных кафедр важным является не только содержание курсов, но и
используемые средства, которые могли бы совершенствовать и развивать ключевые компетенции учителей.
Основой обучения и одним из условий развития профессиональной компетентности является активное
участие слушателей в учебном процессе.
В основу программ и учебных планов закладывается деятельностное обучение как управление
личностным развитием, саморазвитие как подход к обучению, самооценка и рефлексия как условия
саморазвития личности.
С целью подготовки учителя к инновационной деятельности можно использовать следующие формы
повышения квалификации педагогов:
•
Проблемные курсы повышения квалификации. Это направление курсового обучения можно
рассматривать только как инициирующую стадию профессионального и личностного роста педагога.
Процесс дальнейшего профессионального развития зависит от того, получит ли учитель поддержку в ходе
повседневной работы в школе или нет.
•
Курсы, проводимые в форме педагогических мастерских. Целью данных курсов является
формирование у педагогов умения организовать исследовательскую деятельность, обеспечение приоритета
творческого саморазвития учителя над традиционной передачей ему знаний, умений и навыков.
•
Курсы инновационного проектирования. Это альтернатива традиционным курсам, данные курсы
ориентированы на освоение инновации и внедрение её в образовательный процесс. Педагог воспринимает
себя одновременно и как теоретика, приносящего новые идеи в процесс планирования учебного процесса,
и как практика, организующего инновационную проблему на основе отработанных педагогических
умений и навыков. Система организации курсов инновационного проектирования, наряду с традиционно
существующими структурами повышения квалификации, включает новые специфические формы развития
профессионализма учителей.
•
Индивидуальная стажировка педагогов, которая осуществляется на основе индивидуальной
образовательной программы по определённой проблеме, построенной в соответствии с принципом
профессионального саморазвития личности, направленным на познание и изменение учителем самого
себя. При таком обучении происходят осмысление педагогом своих практических ценностей, переоценка
накопленного опыта.
Дистанционный учебный курс – это такая форма организации учебной деятельности слушателей
с использованием современных технологий, которая характеризуется индивидуальным подходом к
обучению, дифференциацией процесса подготовки и переподготовки учителей, созданием условий для
непрерывного профессионального самосовершенствования, экономичностью затраченного времени и
другими аспектами, востребованными для системы повышения квалификации педагогов.
Удачной, на наш взгляд, является и такая форма, как индивидуальные и групповые консультации по
346
Достарыңызбен бөлісу: |