8.2.Физика есептерін шығарудың тәсілдері мен әдістемесі Физикалық есептерді шығару тәсілдерінің мынадай түрлері кездеседі:
Арифметикалық тәсілде есептер математикалық теңдеулер қүрылмай, арифметикалық амалдардың жәрдемімен, сұрақтар қою арқылы шығарылады. Бұл тәсіл, мысалы жылу мөлшерін анықтауда көп қолдапылады.
Алгебралық тәсіл физикалық формулалардың негізінде математикалық теңдеулер құру арқылы есептер шығарғанда қолданылады. Мұндай есептер физиканың әр тарауында көп-ақ. Күрделі, қиын есептердің көбісі осы тәсілмен шығарылады.
Геометриалықтәсіл физикалық есептерді шығаруда фигуралардың геометриялық және тригонометриялық қасиеттерін қолдану қажет болған жағдайда пайдаланылады. Мұндай тәсіл кинематика, статика, электростатика, фотометрия, геометриялық оптика тарауларына есептер шығаруда көп қолданылады.
Графитік тәсіл арқылы есептер шығарылғанда, олардың жауаптары, түрлі графиктерді талдау негізінде алынады.
Негізінен физикалық шамалардың арасындағы тәуелділікті сипаттайтынграфиктерді зерттеуді талап ететін есептер графиктік есептер болып табылады. Кейбәр есептерде график есептің шартында берілсе, кейбір есептерде оларды салуды көздейді. Есептің шарты график арқылы берілсе, оқушылардың оқу танымдық әрекеті графикті графикті «оқудан»тұрады. Яғни есептің талабын орындау үшін қажетті физикалық шамалардың мәндерін графиктен алады.
Егер график есептерді шығарудың әдісі болса, онда оқушы оны салады.
Оқушыларда графиктік есептерді шығару қалыптасса, онда мектептегі физика курсының басқа тарауларында (динамика, термодинамика, электр тогы) графиктік әдісі қолданып есеп шығару оқушыларға қиындық туғызбайды. Себебі мұндай есептерді шығарудың ортақ жалпы әдістері бірдей.
Кинематика тарауында қозғалыстағы дененің орташа жылдамдығын анықтауды қажет ететін есептердің түрлері бар.
υ,м/с Орташа жылдамдықты табу үшін дененің жүрген жолы қажет. Оны жылдамдықтың уақытқа тәуелділігін сипаттайтын графиктен табады.
t, с
t1 t2 3-сурет
Графиктен дененің жүрген жолы тәуелділікті сипаттайтын сызық пен уақыт осімен шектелген фигураның ауданына тең болады.
Мысалы: есептің шартында 3-суретте жылдамдықтың t уақытқа тәуелділігін көрсетілгін график берілген.
Орташа жылдамдықты табу үшін дененің жүрген жолын табамыз. Оны анықтаудың екі тәсілі бар: аналетикалық және графиктік.
Аналетикалық тәсіл бойынша: 1)0 мен t1 аралығында қозғалыс бірқалыпты үдемелі болғандықтан, үдемелі қозғалыстың формуласы арқылы S1-ді анықтап алады.2) t1мен t2 аралығынад қозғалыс бірқалыпты S2-ні анықтайды.3) S= S1+S1табады.
Графиктік тәсіл бойынша: дененің жүрген жолы тәуелділікті сипаттайтын сызық пен уақыт осімен шектелген фигураның(трапеция) ауданы арқылы анықтайды.
Бұл есептен оқушы гафиктік тәсіл тиімді екенін көреді.