Нүрмашева Ф. К а з а Х с т а н р е с п у б л и к а с ы н ы ң а з а м а т т ы қ 1 c ж ү р г І з у к ү к ы ғ ы \. l\l \ I ы /м II а \іч 1,1 ’iiiw

Т А Л А П Қ О Ю ІСІ
1 -т а р а у. АЗАМАТТЫҚ ІС ЖҮРГІЗУ ҚҮҚЫГЫНЫҢ 
ТАҚЫРЫБЫ МЕН ЖҮЙЕСІ
§ 1. Азаматтык іс жүргізу күкыгы 
гылымынын үгымы, такырыбы мен әдісі
Теорияда күкыктың барлык салалары материалды (рет- 
телуші) және іс жүрпзушілік болып екіге бөлінеді. Күкыктын 
іс жүргізу салаларына азаматтык іс жүргізу күкығы, кылмыс- 
тык іс жүргізу күкыгы, әкімшілік іс жүргізу күкығы жатады.
Азаматтык іс жүргізу күкыгы - бүл азаматтык істер бойын- 
ша сот төреліпне жіберу кезіндегі сот пен іске катысушылар 
арасындағы когамдык карым-катынастарды реттейтін іс жүрпзу 
нормаларынын белгілі бір жүйеде орналаскан жиынтығынан 
түратын күкык саласы.
Азаматтык істер бойынша проиеске катысушылардың әркай- 
сына азаматтык іс жүргізу күкык нормаларымен іс жүргізу 
кұкыктары мен міндеттері бекітілген. Мысалы, сот өзінін 
жүргізетін істерін карауга және шешуге күкылы. Ол мемлекет 
алдында сотты әділ жүргізуге міндетп. Сот проиестщ өзге каты- 
сушыларына бүйрыкпен өкілеттік етеді. Сонымен бірге іске 
катысушылардын және проиестщ өзге де катысушыларынын 
күкыктарын катаң сактауға міндетті.
Азаматтар мен үйымдар проиеске катысуга, өтінім беруге, 
өз талаптарынын негіздерін дәлелдеуге, соттың шешкен 
шешіміне шагымдануға, шешімнщ орындалуына катысуға 
күкылы. Оларға іс жүргізу кешендерімен катар мынадай іс 
жүрпзу міндеттері де жүктелген: өздерінщ іс жүрпзу күкыкта- 
рын адал пайдалану, сот шыгындарын төлеу, соттың шакыру- 
ларына келу, дәлелдемелерді үсыну. Процесттң кандай да бір 
катушысының әрбір іс жүрпзу әрекеті олардың іс жүргізу 
күкыктарын жүзеге асыру мен занда карастырылған міндеттерін 
аткару нәтижесі болып табылады. Азаматтык іс жүрпзу кур- 
сын оку пәні ретінде игермес бүрын «азаматтык іс жүргізу 
күкығынын такырыбы мен әдісі», «азаматтык іс жүргізу
7

күкығы», «азаматтык іс», «азаматтык іс жүргізу күкығы гылы- 
мы және онын объекпсі», «азаматтык іс жүйесі», «іс кезендері» 
және т.б. сиякты негізгі бастапкы үғымдар туралы түсінігін бо- 
луы керек.
Азаматтык іс жүрпзу күкығының нормалары сот проиесінін 
бүкіл барысын аныктайды, әрбір субъект үшін тиісті және 
мүмкін ш екте азам атты к іс ж үргізу кары м -каты настары н 
бекітеді.
Азаматтык іс жүргізу күкык нормаларын күкыктык реттеу 
объектісіне азаматтык істер бойынша сот ісі саласындагы когам- 
дык карым-катынастар жатады.
Азаматтык іс такырыбы мен азаматтык іс жүрпзу күкыгынын 
такырыбын ажырата білу керек. Белплі бір іс жүрпзу нысанында 
әділ сотты жүзеге асыратын сот кызмеп ретіндеп азаматтык іс 
такырыбына накты азаматтык істер жатады. Күкыктык сала 
ретіндегі азаматтык іс жүргізу күкығының такырыбына азамат­
тык істің өзі жатады, яғни соттын және баска катысушылардын 
іс-әрекеті, сондай-ак сот каулыларын орыидайтын органдардын 
белгілі бірденгейдеп кызметі.
Азаматтык іс жүргпу күкык теориясында азаматтык іс та­
кырыбы мен азаматтык іс жүрпзу күкыгы такырыбына катыс- 
ты өзге көзкарас айтылған. Азаматтык кұкыкты корғауды тек 
сот кана емес, өзге де органдар жүзеге асыратыны ескертілген. 
Осыган байланысты кейбір галымдар мемлекеттік органдар мен 
коғамдык үйымдардын күкык және күкыкты корғау туралы дау- 
дамайларды шешу бойынша кызметш азаматтык іс дегі санау 
кажет деген түжырымга келді. М емтекетпн барлык органдары 
мен аталган түжырымдама бойынша күкык корғайтын коғам- 
дык үйымдардын кызмет тәртіптерін реттейтін күкык нормала- 
рынын жиынтыгын азаматтык іс жүрпзу күкыктарынын бір са- 
ласы деп карау керек. Баска галымдар бүл түжырымдармен 
келіспейді. Олар азаматтык істі әділ сотты жүзеге асыратын 
жалпы әділетті соттардын кызмет нысаны деп есептейді. Бүл 
нысан тек соттарга гана айрыкша тән. Сот кортауын күкык кор- 
гаудын өзге де нысандарымен тенестіруге болмайды деген 
пікірмен келісу керек.

жүктеу/скачать 12,05 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: