Нүрмашева Ф. К а з а Х с т а н р е с п у б л и к а с ы н ы ң а з а м а т т ы қ 1 c ж ү р г І з у к ү к ы ғ ы \. l\l \ I ы /м II а \іч 1,1 ’iiiw

ж үргізуш ш к күкык катынастары түрінде болады, ал азаматтык 
процестш өзі (азаматтык сот ісі) іс-әрекеттер мен күкыктык 
катынастарлын бір-бірінен ажырамас байланысынан (жүйе- 
сінен) түралы.
Соңдыктан да азаматтык сот ісі азаматтык істерді оларга 
шағымдануды не наразы лы к білдіруді карайты н. шешетін 
бірінші сатьшагы сот кызметін, сондай-ак жоғарғы соттардын 
шагымдар мен наразылыктарды колдау, кадагалау тәртібімен 
карауды, сонымен бірге шешімдерді орыыдауды А ІЖ К норма- 
ларымен реттеу болып табылады.
Азаматтык, сот ісінің іщрлері.
Даулы материадды-күкыктык 
карым-катынастардың снпатына карай сот талкылауы такыры- 
бынын азаматтык процестеп сот ісінің үш түрі болады:
1. 
Талап қою бойынша іс жүргізу.
Талап кою бойынша іс 
жүрпзу тәрпбімен азаматтык істердегі ведомствалыксоттардың 
негізгі саны каралады: азаматтык, отбасылык, енбек, тұргын үй, 
жер, экологнялык және өзге де күкыктык карым-катынастар- 
дан, непзінен азаматтык снпатта туындаган істер каралалы. Та­
лап кою бойынша сот ісі күкык туралы дауларын шешіп беру 
үшш талап етушінін жауап берушінін үспнен сотка жазган ары- 
зы бойынша козгалады. Бүл некені бүзу, жеке меншік күкьнын 
корғау, әртүрлі міндетті карым-катынастар ж.т.б. туралы істер.
Талап кою бойынша іс жүрпзу бірте-бірте саралана бастаға- 
нын айта кету керек. Сырттай сот ісін жүргізу (К.Р А ІЖ К
24-бөлімі) жауап беруші сот отырысына келмеген жагдайда та­
лап кою бойынша іс жүргізу аясында істі барынша тез шешуге 
рүксат етіледі;
2. 
Ерекше талап қоюмен іс ж)ргізу.
Осы сот ісінің тәртібімен 
бүкаралык күкыкты жүзеге асыру саласында туындаган даулар 
каралады.
Бүкаралык күкыктык карым-катынастардан туындаган сот 
істері туралы КР А ІЖ К -ш н 25—29-тарауларынын 3-бөлімше 
сінде берілген және ол «Ерекше талап коюмен іс жүргиу* деп 
аталады. Бүл азаматтардын, коғамдык Оірлес ктеолін. төмен- 
дегідей арыздары бойыніпа козгалган ісгері
- заңсыз шеилм, мемлекеттік орі зннын, жерплікті баскару 
органынын, сайлау коммссмясынын. пауазымды т^лгапардын 
сайлау күкыктарынын м әсел ел ет ооиынша эоекеті немесе 
әрекетсіздігі;
— әкім ш ілік күкы к бүзуш ы лы к туралы істерді карауга 
өкілетті огіандардын (лауазымды түлгапардын) заішы күшіне
18

енбеген каулыларын жокка шыгару туралы. Мамандандырыл- 
гам ӘКІМ
1
Н
1
ЛІК соггардын караута кукылары бар істердін тізімі 
Казакстан Республикасынын Әкімнплік күкык бүзушылык ту­
ралы кодексімщ 539-бабында көрсеплген;
— мемлекетпк билік, жергілікті баскару органдарының, 
когамдык бірлестіктердін, лауазымды түлғалардыи және мем- 
л екет к ы зм е т к е р л е р ж ш ш еипмдерін ж ок ка ш ығару мем 
әрекеттері (немесе өрекетсіздіктері) туралы. Мысалы, Мәлім- 
деуші мемлекетпк күпия туралы мәлеметтерден хабардар деген 
иепзде Қазакстан Республикасынан шетелге кетуге берілепн 
рұксаттан бас тарту;
— азам атты н немесе заңды түлган ы н арызы бойынш а 
пормативті күкык актілерпнн заидылыгын жокка шыгару, аза- 
маггардың немесе занды түлгалардын Казакстан Республика­
сынын Конституниясында кегилдік берілген күкыктары мен 
занмен корғадатын мүдделершін бүзылуы туралы;
— органдар мен лауазы\шы түлғалардын занға сай келмейтін 
актілері мен әрекеттерін тану туралы прокурордын үндеуі.
Бүкаралык күкыктык карым-катынастардан туындаған сот 
ісін жүргізудінөзіндік ерекшеліктері бар (іс талап коюмен емес, 
арыз бойынша козгалады, субъектілермен, соттардың өкімдік- 
терімеп, дәлелдеу бойынша міндеттерді бөлумен және т.б. 
ерекшеленеді);
3. 
Ерекше таіап қоюмен іс жүргізу.
Ерекше талап коюмен іс 
жүргізу тәртібімен күкык туралы дау емес, занды дерекп орна- 
ту, жеке түлғалардын не мүліктін күкыктык жағдайын аныктау 
туралы мәселеден туындаған істер каралады. Ерекше талап 
коюмен ж үрпзілетін істердін тізімі КР А1ЖК 289-бабында 
берілген. Бүл мынадай істер:
— Занды мәні бар деректерді аныктау;
— азаматты хабарсыз жоғалған деп тану және азаматты өдщ 
деп хабарлау;
— азаматтын іс-әрекетке кабілеті шектеулі немесе іс-әрекетке 
кабілетсіз деп тану туралы;
— азаматты психиатриялык ауруханаға мәжбүрлі түрде жат- 
кызу туралы;
Заңды түлға мен жеке кәсіпкерлердщ банкрот болғандығы 
туралы;
— жылжымалы мүліктщ кожайыны жокдеп тану және жыл- 
жымайтын мүлікке коммуналдык меншік күкығы бар деп тану 
туралы;
19

- азаматтык хая актілері жазбаларын дүрыс емес деп тану 
ту рады;
- нотариалдык іс-әрекетке шагымдану немесе оның жүзеге 
асуына карсы болу туралы;
- мәлімдеуш ініңжоғалған күнды кағаздары және ордері бар 
күнды кағаздар бойынша күкыкты кайта калпына келпру тура­
лы (шакыру бойынша сот ісі);
- баланы асырап алу туралы;
- Казакстан Республикасынын, ж әне (немесе) өзге мемле- 
кеттің аумағында экстремизм не лаңкестж әрекетгерді іске асы- 
рып жүрген шетелдік немесе халыкаралык үйымды экстремистік 
не ланкестік деп тану туралы.
4. 
Бүйрық арқш ы іс ж)ргізу 
(КР А ІЖ К 13-тарау) - сот бүйры- 
ғынын негізінде (К Р А ІЖ К 139-бап) карызды өтеуден түратын 
сот ісінін дербес және женілдетілген түрі. Сот бүйрьнъі өндіріп 
алуш ынын арызы бойы нш а акш алай соманы төлету немесе 
кары з адамнан мүлікті даусыз талаптармен карыз адам мен 
өндіріп алуш ыныңтүсініктерінтындауға шакырмастан және сот 
талкылауынсыз шыгарылған сот төреш ісінщ кесімі. Соттын 
міндеті сот бүйрығының негізінде карызды өндіру аркылы бү- 
зылган күкыкты канағаттаңдырудан түрады. Бүл үшін акшалай 
соманы немесе мүлікті мәжбүрлеп төлетпру үшін орындау па­
ра™ беріледі.
Сот бүйрыгы шыгарылатын талаптар. Қ Р А ІЖ К 140-бабыңда 
көрсетілген. Сот бүйрыга мынадай жағдайларда шыгарылады:
1) егер талап нотариатта куәландырылган мәмілеге неггзделсе;
2) егер талап жазбаша мәмілеге негізделсе және оны жауап- 
кер таныса;
3) егер талап төленбеген векселые, акиептін болмауына және 
нотариус жасаған акп еп п н күні белгіленбеуіне білдірілген на- 
разылыкка непзделсе;
4) егер әкел ік гж белпленуіне немесе үшініш түлғаларды Тар­
ту каж етп п н е катысы жок, кәмелетке толмаган балалар үшін 
алименттерді өндіріп алу туралы талап мәлімделген болса;
5) егер азаматтардан және занды түлгалардан салыктар мен 
баска да міндетті төлемдер бойынша бересіні өндіріп алу тура­
лы талап мәлімделген болса;
6) егер кызметкерге аударылған, бірак төленбеген жалакы 
мен өзге де төлемдерді өндіріп алу туралы талап мәлімделген 
болса;
7) егер жауапкерді немесе борышкерді іздестіру жөнпшегі 
шьнындарды өндіріп алу туралы талаитарды ішкз істер орган- 
дары немесе каржы полиииясы мәлімдеген болса;
20

7 - 1) егер Казакстан Республикасынын зан актілеріне сәйкес 
лизинг ыысанасын даусыз талап ету туралы талап мәлімделген 
болса;
8)-9) 140-бапгын 8)-9) тармакшалары Казакстан Республи- 
касынын 2001 жылдың шілдедеп № 238-11 Занымен алып тас- 
талды.
10) егер кепіл беруші борьшікерге кепілге салынган затынан 
өндіріп алу туралы ломбардтың талабы мәлімдеген болса, шы- 
гарылады.
Сот ісінін аталган түрлерінен баска КР АІЖК шетелдік аза- 
маттар катысатын істерді иіетелдік соттар мен төрелік соттар- 
дын шешімдеріне катысты соттардын көмек беруі мен кадаға- 
лауы аясында сот ісін жүргізуді реггейді. Әнпме төмендеп сот 
істері жайлы:
— шетелдік соттар мен төрелік соттардың шеішмдерін тану 
және орыңдау (КР АІЖ К 45-тарау, 425-бап).
— төреліктің шешімдерін мәжбүрлі түрде орындау және 
орындау парактарын беру бойынша сот ісін жүргізу (КР А!ЖК 
425-бап —1, 425-бап-2.)
— төреліктім шешімдеріне шағымдану туралы сот істерін 
жүргізу (КР АІЖ К 45-1 тарау).

жүктеу/скачать 12,05 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: