Нұсқаулар жиынтығы Мамандығы: -0302000 «Мейірбике ісі» Біліктілігі: -0302033 «Жалпы тәжірибелі мейірбике»
жүктеу/скачать 207,58 Kb.
|
Философия-МІ-2-курс
- Бұл бет үшін навигация:
- П.Үйгетапсырма беру.
| 9.Жана тақырыпты бекіту. 20 мин. (22%)
Жаңа сабактың тақырыбы бойынша мақсаты мен мазмұнына сай сұрақтар қою. Ю.Сабақты қорытындылау: 5 мин. (6%) Сабақтың аякталуына байланысты оқушылардың сабактағы білімдерін және үй тапсырмасының дайындығына карап бағалау. П.Үйгетапсырма беру. 5 мин. (6%) Үй тапсырмасын түсіндіру, орындау әдістері мен тәсілдеріне бағыт беру. Берілген тапсырманы орындап келуін талап ету. Адамзат коғамы: ұғымы және құрылымы. Әлеуметтік философияның негізгі категориялары мен принциптері. Тарихи қажетгілік және адамның еркіндігі. № 13 - сабақ Сабақтыңтақырыбы: Адам болмысы-философия мәселесі ретінде. Сагат саны: 90 минут (100%) Сабақ түрі: Теориялық сабак 4. Сабақтың мақсаты: Философиядағы орталык проблемасы адам болыптабылады. Адам туралы ілімді «адам философиясы» немесе «философилыкантропологиясы» деп атайды. Адам проблемасы философия тарихында.Бұл мәселе философияның пайда болуынап карастырылып келеді. Бұдан 25 ғасыр бұрын Кун фу цзы оз философиясында адамгершілік проблемасын қарастырды.Онын ілімінің негізгі этикалык қағидасы: «Өзіңе тілемейтін нэрсені өзгеге жасама!» дегенді бар. Адам — Жер бетіндегі ең жоғарғы даму сатысындағы тіршілік иесі, қоғамдык-тарихи әрекет пен мәдениетті жасаушы. Адам - философия. әлеуметтану, психология. физиология. педагогика, медицина. т.б. ғылымдардың нысаны болып табылады. Адам мәселесі, оның пайда болуы, өмірде алатын орны, тіршілігінін мәні мен мақсаты адамзат танымының формалары - эпсаналардағы мифологиядагы, діндегі, философиядағы, ғылымдағы ең негізгі мәселе. *оқыту: Антропология - адам туралы ілім. Философиялық антропология-адамтуралы философиялык ілім немесе адам философиясы. Адам мәселесіфилософияның аса маңызды өзекті мәселелерінін бірі. Антропогенезмәселесі. Адам оте күрделі біртұтас жүйе. *тәрбиелік: Қоғамда болып жаткан процестерді терең түсіну, ойластыру жәнеқалыптастыру. Окушылардың пәнге деген қызығушылығына, білімгежәне еңбекке тәрбиелеу. *дамыту: Қазіргі озык ойлармен идеяларды, жаңа технологияларды меңгеруі. Окушылардың логикалык ойлау кабілетін дамыту. 5. Материалдық техникалық жабдықталуы: а) техникалық куралдар: компьютер, интерактивтік такта, мультимедиялык кұрьшғы. э) көрнекі және дидактикалық кұралдар: өзіндік жұмыстарға арналған кеспелер, тест тапсырмалары. сезжұмбактар, электрондық окулықтар, таратпа, Ро\үег Роіпі- та жасалған слайдтар. б) оқьіту орны: дәріс аудиториясы. 6. Әдебиеттер: Кішібеков Д. Сыздықов ¥. Философия.- А.,1994 Бейсенов Қ.Ш. Философия тарихы. - А., 1994,2000 Алтаев Ж.А., Мұқанбетэлі К. Философия тарихы. - А., 1999 Әбішев Қ. Философия.- А., 1998,2000 1) Ұйымдастыру кезеңі- 5 мин. - (6%) Оқушылардың назарын сабакка аудару, аудиториядағы окушылардың сабакка дайындығын тексеру. Сабакты ұйымдастырудағы талаптарды іске асыру үшін мұгалім мен оқушылардың әрекеті: а) Окушылармен амандасу; э) Оқушылардың сабакка қатысуын тексеру; б) Окушылардың сабакқа дайындығын тексеру; в) Сабактың мақсаты мен міндеті. г) Сабақта кұрал - жабдыктар мен көрнекіліктерді қолдану; 7. Окушылардың отілгсн тақырып бойынша білімін тексеру. 15 мин. (16%) а) Барлык окушылардын үй тапсырмасын орындауын тексеру; э) Окушылармен уакыт бойынша жұмыс істеу; б) Сабакты сұраудың жалпы әдісі, бакылау сұрақтарын пайдалану; в) Окушылардың білімдерін бағалау; г) Үй тапсырмасын корытындылау. 8. Жана сабақты түсіндіру: 40 мин. (44%) а) Жаңа сабақтың такырыбымен таныстыру; ә) Жаңа сабақты түсіндіру, колданатын әдіс, тарихи мэліметтерге шолу жасау, сабакка зерттеушілік жасау, проблемалык әдістердің көрінісі, жалпылау; б) корнекі кұралдар, оқытудың көрнекі кұралдарын қолдану; в) сөздік әдістер: сабақ мазмұнын баяндау; г) жаңа сабакты бекітудің жалпы әдісін пайдалану. Философиядағы адам мәселесі Антропология - адам туралы ілім. Философиялық антропология -адам туралы философиялық ілім немесе адам философиясы. Адам мәселесі философияның аса маңызды езекті мәселелерінің бірі. Қазіргі заманғы философиялық антропология бір-біріне қарама-қарсы коптеген мектептер мен ағымдардан тұрады. Антропогенез мәселесі. Адам оте күрделі біртұтас жүйе, ез кезіңде одан да күрделі екі жүйенің (биологиялық және әлеуметтік) күрамдас болігі болып саналады. Бү'л дегеніміз, адам тек қана биологиялык емес, сонымен бірге әлеуметтік тіршілік иесі болып табылады. Сонда адам тарихи жолмен биоәлеуметтік тіршілік иесі ретінде қалайша қалыптасты екен? Бұл сұрақ антропогенез мәселесінің мәні деуге болады. XIXғасырға дейін еуропалық мәдениетте теистік антропологиялық концепция басым болды. Мұнда әлем мен адамның діни тұжырымдамасы карастырылады. Дүниенің думуы мен тарихы жоқ. Дүние мен адамды жаратқан күш - Құдай. Дүние мен адамның шыгуы мен дамуын бұл теория ғылыми жолмен түсіндіріп бере алмады. XIXғасырда антропогенез мәселесінің гылыми тұрғыдан зерттелуіне мүмкіндік туа бастады. Эволюциялық теория дүниеге келді (Ч. Дарвин). Адамның шығуы мен калыптасуын биологиялық заңдарга сүйене отырып түсіндіруге тырсты. Бір кемшілігі - әлеуметтік факторлары қарастырмауы. Ф. Энгельс антропогенездің еңбек теориясын ұсынды. Бұл теория бойынша еңбек биологиялық заңдарды жокка шығармайды, керісінше түрлендіреді, нығайта түседі. Сейлеудің, тілдің, мидын, ой-сананың дамуын осы еңбекпен байланыстырады. Адамның мәні туралы мәселе адам туралы ілімнің езегі болып табылады. Ойшылдар адамның мәні ретінде оның ерекше бір касиеттерін алып қарасты. Қазіргі заманғы ғылым бойынша адамның тарихи болмысы мен дамуынын негізін құрайтын субстанция - бұл әр қашанда қоғамдық өндіріс аясында жүзеге асатын адамдардың еңбек кызметі. Адам тікелей немесе жанама түрінде қоғамдық қатынаска тұрмайеңбек ете алмайды. Қоғамдық ендіріс пен еңбектің дамуымен . бірге адамдардың коғамдық қатынастары да дами түседі. Бұл когамдык қатынастар жүйесін индивид каншама дэрежеде игереді, бойына тоқиды соншама оның озіндік дамуы жүреді. Сондықтан, К. Маркс Фейербахты адам туралы абстрактілі ой үшін сынай келе былай деген болатын «адамның мәні жеке индивидке тэн абстракт емес. Шың мәнісінде ол барлық қоғамдық қатынастардың жиынтығы болып табылады». Мұнда барлык қоғамдық қатынастар (материалдык және идеалдық, казіргі және еткен) жүйесі жайында соз болып отыр. Бұл тұжырымның идеалистік, не дуалистік тұрғыдан түсінуге болмайды, оны диалектикалык түрғыдан дұрыс түсіне аламыз. Адам бір сэтте өндіруші де, саналы да, мәдени де, өнегелі де, саяси да т.б. тіршілік иесі болып келеді. Ол, азба кеппе мөлшерде , қоғамдық катынастар жүесін бойына токиды, сіңіреді, сойтіп барып өзінің әлеуметтік мәнің жүзеге асырады. Мәселенін баска бір кыры - адам тарихи процестің жемісі. Қазіргі замңғы адам ауадан пайда болған жок, ол, коғамдык-тарихи процестің нэтижесі. Басқаша айытқанда адам және адамзат бір болып саналады. Бірак адамды қоғам мен қоғамдык қатынастардың нэтижесі деп біржақтылы сипаттауға болмайды. Адамды сол қоғамдық катынастардың жасампазы екендігінде үмытпауымыз керек. Сонда ол, бір сэтте қоғмдық катынастардың субъектісі мен объектісі болып танылады. Адамда субъекті мен объектінің бірлігі, теңдігі орын алады. Адам мён қоғам арасында диалектикалық байланыс бар: адам - бұл микроқоғам, қоғамның микродеңгейде көрініс табуы, коғам - бүл адам, бірак өзінің қоғамдык қатынастарындағы. Жеке адам - әлеум. индивид ретіндегі адам, қоғам мүшесі. Жеке адам туралы ғыл. тусінік адамды қоғамдық қатынастардың жиынтығы ретінде каралатын биоәлеум. организм деген түсінікке негізделеді. Жеке адам - әлеум-тің индивидте көріну түрі. Әрбір адам - жеке адам., өйткені әлеум. осы индивидтің бір жағы, кезеңі, қасиеті. Адамның қоғамдық организм ретінде өмір сүруінін өзі адамдардың өзара әрекетін кажет етеді, әлеум. жағдайлар мен басқа адамдардын осы адамга тигізетін әсерін ғана ескеріп қоймай, сол адамның әлеум, жагдайларға және басқа адамдарға әсерін ескеру қажет. Адамдардың жеке адам түрінде дамуының кажетті алгышарттарының бірі индивидтердің табиги кабілеттері екендігі, соған тәуелді болатындығын айту керек, бірақ ол негізінен қызметтің объектісі болып табылатын адам өмір сүретін қоғамда ғана іске асады. Бірақ жеке адамның дамуы эркилы болғаны абзал. Индивидтердің қай-кайсысы болсын өзінің адам ретінде дамуының объективті жағдайы болатын қоғамның белгілі тарихи формасын табады. Жеке адам ретінде индивид дамуының кеңдігі мен тереңдігі -оның әлеуметтілігі және сол әлеуметтіктің индивидтің қызмет формасына айналуын игеретін кеңдік пен тереңдік, демек сол әлеуметтіктің өзгеруі, жасалуы. Қоғамның тарихи формалары мен типтері - жеке адамның да тарихи формалары мен типтері. Алғашқы қауымдық қоғамдаадамдар кобінесе өмірге кажет заттарды табу арқылы өмір сүреді, олар бір-біріне және өздері емір сүріп отырган табиғи жағдайлармен тікелей табиғи бірлікте болды, сондықтан көп жағдайда оздерін табиғаттан ажырата алмады, бір-бірінен қогамдық организм ретіндебөлінген жоқ. Таптық антагонистік қоғамдарда адамдардың өмір сүруінің табиғи ерекшеліктерімен, өндіріс жағдайларымен және олардың тіршілік жағдайларынын арасында үйлеспеушілік пайда болып, дамиды, адам мен табиғат арасындағы, адамдардың тапқа бөлінуімен индивид арасында үйлеспеушілік үдей түседі, жеке адамның табиғаттан да, басқа адамдардан да оқшаулануы күшейеді, ол озін ерекше жеке адам ретінде үгына бастайды. Бірте-бірте коғамнын барлык мүшелері тарихтың саналы жасампазы, яғни, жан-жақты кемелденген жеке адамға айналады. Жеке адамды ғылымдар зерттейді, мыс, этика жека адамның адамгершілік санасы мен тәртібін қүрайды, пед. Жеке адамды тәрбиелеу мәселелерін шешеді т.с.с. Әр адамнын озіне тэн мінез-қүлқы, интеллектісі, сезім-түйсігі болады. Сол қасиеттердің толыктығы жеке адамның психикасын құрайды. Жеке адамның психикалык даралығы белгілі бір дэрежеде психикалык күйлерінің (қайғыруы, тәртіп мотивтері және т.б.).өзгеруіне карамастан эрдайым өз қалпын сактай алады,ол өмір жағдайлары мен нерв жүйесінің тұракгы ерекшеліктеріне байланысты. Психикалық күй кызмет процесіне, адам болмысындағы өзгерістерге байланысты ауытқып тұрады. Жеке адамның психикалық құрылымы белгілі табиғи ерекшелікгі кажет етеді, алайда жеке адам психикасының дамуында қоғамдағы ахуалдар мен олардың өзгеруі шешуші роль атқарады. Жеке адам және қогам - эрбір тарихи нактылы коғамның жеке адамның қалыптасуына және оның дамуына кандай жагдай жасайды және жеке адам қызметі коғамға кандай шамада әсерін тигізеді, қоғам мен жеке адам мүддесі қалайша үштасады деген мәселелерді қарастыратын әлеум.-филос. проблема. Көптеген әлеум. теориялар коғам мен жеке адам арасындағы қайшылық жойылмайды, мэңгілік деген идеяны уағыздады, оларды өз алдына тұтас дүние ретінде қарастырады. Мыс, құл иеленушілік қоғамда жеке адамды саяси тұтас мемелекетке бағынышты ету қажеттілігін дәлелдегён Платон мен Аристотель теорияларымен қатар мемлекет билігін жеке адамның жаныштап, оған қас күш ретінде қарайтын стоиктердің скептиктердің, эпикуршілердің теориялары да болды. Феод. формацияда жеке адамның орнын, құкын және міндеттерін қоғамның әлеум.-касталық құрылымына қатаң тэуелді етуді көздейтін шексіз билікті колына шогырландырған діни идеология мен оның иерархиялыгын корғау, кұдайға құлшылык ету және т.б. багындырылды. Капитализмнің пайда болуы адамиың қауыммен, сословиямен, кастамен, цехпен тоғысуын жойып, дараланған жеке индивид туралы көзкарасты калыптастырды. Енді коғам формальды жағынан өзара тең жекеменшік иелерінің тобы регінде, оларга езіндік қабілеттері мен күш-қуатының, толық көрінуіне ең қолайлы мүмкіндіктер жасайтындығына кепілдік берді 17-18 ғ-ларда коғамдык" жэнс мемл. күрылыс индивидтердің келісімінің жемісі, ол адамдардың игілігіне қызмет етпеген жағдайда, яғни келісімді бұзғанда кайта құрылуы мүмкін дегенді дәлелдейтін коғамдық келісім теориялары жасала бастады. Дегуманизациялау мен адамды даралық қасиеттерінен айыру тек еңбек сапасын ғана емес, ой еңбегі саласын, бюрократияландырылған басқару саласымен қоса, тіпті, бос уақыт пен ойын-сауық саласын да қамтиды. Бұл процесс қоғам мен жеке адам арасындагы қырғикабактықты мәңгілік кұбылыс деп есептейтін метафиз. қайшылыққа жатады. марксизм формациялардың дамуы мен апмасуы сонымен бірге адамның даралық сипатының қалыптаса бастауы мен дамуының тарихи процесі екендігін көрсетіп, коғам мен жеке адам арасындағы кайшылыктардың пайда болуын антогонистік қоғамдык қатынастармен байланыстырды, оның көріністерінің және олардан арылудың накты жолын көрсетіп берді. Антогонистік таптарды және еңбек бөлінісінің тарихи мұрагерлік формаларын жою жанжакты кемелденген шығармашылық тұрғыдан белсенді жеке адам қалыптастыру үшін жағдай жасайды.Мұнда қоғам адам үшін, оның игілігі үшін бәрін жасайды, екінші жағынан қоғам мүшелері қоғамдық мүдделерге саналы қызмет етеді, сол үшін өзінің кәсіби, жалпы мэд. дэрежесін, әлеум. жауапкершілігін, ұйымшылдыгын және тәртібін, яғни өзін. әлеум. жағынан бай жеке адам ретінде дамытуын неғұрлым жоғары дэрежеге көтереді. Антропогенез - қоғамдық жан иесі ретінде адамның пайда болып, жетілу процесі. Дарвин, Гексли және Геккель адамның үшінші кезеңдегі жоғары дэрежедегі дамыған маймылдардан шыққандығын дәлелдеді. Адамдардың қоғамдық — еңбек қызметі антропогенездін козғаушы күші болды, бұл қызмет ерекше коғамдық байланыстарды, мәдениетті жасады, адамның дене бітімін қалыптастырды. Мүның бәрі адамды кұдай жаратты деген діни уағызды теріске шыгарды. Оның пайда болуы және даму процесі австралопитектердің (адамның еңжакын арғы тегі - казбалардан табмлган маймылдар, олар Африкада бұдан 5 млн ж. бұрын өмір сүрген) жер бетінде тірршілік ету сатысына, талғаусыз тамақтану және табиги заттарды кұрал ретінде (бірлесіп аң аулау, олжаны кэдеге жарату), қорганыс үшін қолдануға, сонан соң оларды жетілдіретүсуге кешкеннен кейін эзірленді. Мұның өзі енделмеген тас, сүйек және ағаш құралдарды үздіксіз жасауга, демек, коғамдық өндіріс нышандарының, алғашкы қауымдық тобырларының (нитекантроптардың және сиантроптардың) пайда болуына экелді. Қоғамдык өндірістің тууы сана мен тілдің пайда болуының алғышарты болды, адамның дене бітімі калыптасты. Қоғамның, адамның қалыптасу процесі жүздеген мың жылдарға созылды (Африка, Оңтүстік Шығыс, Онтүстік. Алдыңғы Азия, Европа) және алғашқы қауымдық тобырдың алгашқы қауымдық қоғамға ойысуымен, ал неандерталдықтардың шамамен 35-40 мың ж. бұрын қазіргі адам кейіпіне келуімен аякталды. 9.Жаңа тақырыпты бекіту. 20 мин. (22%) Жаңа сабақтың тақырыбы бойынша мақсаты мен мазмұнына сай сұрақтар кою. 10.Сабақты қорытындылау: 5 мин. (6%) Сабактың аяқталуына байланысты окушылардың сабактагы білімдерін және уйтапсырмасының дайындығына қарап бағалау. П.Үйге тапсырма беру. 5 мин. (6%) Үй тапсырмасын түсіндіру, орындау әдістері мен тәсілдеріне багыт беру. Берілген тапсырманы орындап келуін талап ету. Философиядағы орталық адам мәселесі. Адам туралы ілім Адам философиясы немесе философилык антропология. Адам проблемасы философия тарихында. Кун фу цзы философиясыңда адамгершілік проблемасы. № 14 -сабақ Сабақтың тақырыбы: Жеке тұлғаның қалыптасуының философиясы. Сағат саны: 90 минут (100%) Сабақ түрі: Теориялык сабак Сабақтың мақсаты: Жеке тұлғаның даму факторлары туралы философиялық және психологиялық-педагогикалық ойдың тарихы материалистік ілімде және онын бір бағытында - материалистік диалектикада өз жалғасын тапкан. Бұл бағыттың өкілдері жеке тұлғаның қалыптасуына әсер ететін факторларды тереңірек зерттеп қана қоймай, сонымен қатар ол факторлардың өзара байланысымен олардың адамнын даму процесіне ықпал ету тетіктерін. де ашып көрсетті. Қоғамның тарихын талдай отырып, олар адамдардың шығармашылык-қайта кұру әрекеті өндірістің дамуы мен көркеюіне, әлеуметтік катынастардың қалыптасуына, гылыми білімнің молаюына, рухани өмір мен өнегелілік-әстетикалык мәдениеттің баюына себепші болды деп көрсетті. *оқыту: Жеке тұлғаның қалыптасуына әсер ететін факторларды тереңірек зерттеп қана қоймай, сонымен катар ол факторлардың өзара байланысымен олардың адамның даму процесіне ыкпал ету тетіктерін де ашып көрсету, гылымда бұрыңғы заманнан бері келе жаткан жеке тұлганың дамуы мен калыптасуыныңбиологиялық және әлеуметтік факторларының ара қатынасы туралы пікірталас бітер емес. Осы бір көпгасырлық айтыс нэтижесінде эртүрлі көзкарастар пайда болды. Осы көзкарастардың бірін жақтаушылар адамның дамуын, негізінен, табиғи ерекшеліктер аныктайды деп санайды. *тәрбиелік: Қогамда болып жаткан процестерді терең түсіну, ойластыру жәнеқалыптастыру, окушыларды жек тұлғаның ойшыл азаматтары етіптәрбиелеу. *дамыту: Окушылардың логикалық ойлау қабілетін дамыту. 5. Матсриалдық техникалық жабдықталуы: а) техннкалык құралдар: компьютер, интерактивтік такта, мультимедиялык кұрылғы. э) көрнекі және дндактикалық құралдар: өзіндік жұмыстарға арналған кеспелер, тест тапсырмалары, сөзжұмбақтар, электрондык оқулықтар, таратпа, Ро\үег Роіпі- та жасалған слайдтар. б) оқыту ориы: дәріс аудиториясы. 6. Әдебиеттер: Кішібеков Д. Сыздыков ¥. Философия.-А.,І994 Бейсенов Қ.Ш. Философия тарихы. - А.,1994,2000 Алтаев Ж.А., Мұқанбетәлі К. Философия тарихы. - А., 1999 Әбішев Қ. Философия.- А., 1998,2000 1) ¥йымдастыру кезеці- 5 мин. - (6%) Окушылардың назарын сабаққа аудару, аудиториядагы окушылардың сабакка дайындығын тексеру. Сабакты ұйымдастырудағы талаптарды іске асыру үшін мұғалім мен окушылардың әрекеті: а) Окушылармен амандасу; э) Окушылардың сабаққа қатысуын тексеру; б) Окушылардың сабаққа дайындығын тексеру; в) Сабақтың мақсаты мен міндеті. г) Сабақта кұрал - жабдықтар мен кернекіліктерді қолдану; 7. Оқушылардың отілген тақырып бойынша білімін тексеру. 15 мин. (16%) а) Барлық оқушылардың үй тапсырмасын орындауын тексеру; э) Окушылармен уақыт бойынша жұмыс істеу; б) Сабақты сұраудың жалпы әдісі, бақылау сұрақтарын пайдалану; в) Окушылардың білімдерін бағалау; г) Үй тапсырмасын қорытындылау. 8. Жана сабақты түсіндіру: 40 мин, (44%) а) Жаңа сабақтың такырыбымен таныстыру; э) Жаңа сабакты түсіндіру, колданатын әдіс, тарихи мэліметтерге шолу жасау, сабақка зерттеушілік жасау, проблемалық әдістердің көрінісі, жалпылау; б) корнекі құралдар, окытудың көрнекі құралдарын колдану; в) сөздік әдістер: сабақ мазмұнын баяндау; г) жаңа сабакты бекітудің жалпы әдісін пайдалану. Жскстулганын калыптасуының философиясы. Гылымда бұрыңгы заманнам бері келе жатқан жеке тұлғаның дамуы мен калыптасуының биологиялык және әлеуметтік факторларының ара қатынасы туралы пікірталас бітер емес. Осы бір көпғасырлық айтыс нэтижесінде эртүрлі көзкарастар пайда болды. Осы көзқарастардың бірін жақтаушылар адамның дамуын, негізінен, табиғи ерекшеліктер анықтайды деп санайды. Ал тәрбиенін маңызы аз деп есептелінеді. Жеке тұлғаның дамуын түсіндіретін осындай (биологизаторлық) бағыт ерте заманнан бастау алады. Сонау Платон (427-347 ж.ж. б.з.б.) мен Аристотель (384-322 ж.ж. б.з.б.) өз кездерінде-ак адамдардың қоғамдық міндеттерін олардың табигаты анықтайды деп санаган. Аристотельдің пікірінше, туылған сэтінен бастап-ак кейбір адамдар бағыну үшін, ал кейбіреулері билік ету үшін жаралған. XVIғасырда пайда болған преформизм (латынша - қайта кұру, өзгерту) деген философиялык ағым төмендегідей ойды ұстанған: адамның ұрығында болашак жеке тұлғаның барлық қасиеттері бар, ал даму олардың тек сандық жағынан артуын ғана білдіреді. Бұл орайда әлеуметтік факторлар мен тәрбиенің маңызы жоққа шығарылған. Бихевиоризм багыты да жеке тұлғаның дамуының биологиялык бастауларьш жақтайды. Осы багыттын негізін салушы американдык психолог және педагог Э. Торндайктің (1874-1949 ж.ж.) пікірінше, жеке тұлғаның барлық қасиеттерін (соның ішінде сана-сезімін, қабілеттілігін) тек тектілік, тұқым қуалаушылық қана анықтайды. Оның ойынша, ақыл-ой қабілеті балаға «көздері, тістері және саусактары» сияқты дүниеге келгенінен-ақ беріледі. Ол адамды ұрпактан ұрпаққа сол калпыида берілетін және жеке тұлғаның барлык касиеттері мен келешегін толығымен аныктайтын «гендердің жинағы немесе батареясы» ғана деп санаған. Жеке тұлғаның дамуын биологизаторлык жағынан түсіндіру прагматизм бағытына да тэн. Прагматизм грекше - прагма дегеніміз - іс-әрекет, тэжірибе. Бұл бағыттың негізін салушы - Джон Дьюи (1859-1952 ж.ж.). Ендігі бір көзкарастың негізін классикалық түрде ағылшын философы Джон Локк (1632-1704 ж.ж.) салып, француз материалистері оны ары қарай дамытқан. Бул багыт бойынша адам өмірінің жагдайлары мен тәрбие жеке тұлғаның қалыптасуынын шешуші факторы деп есептелген. Д. Локктің белгілі бір пайымдауы бойынша баланың жаны дүниеге келген сэтінде таза тақтаға ұқсас (ІаЬиІа газа) болып келеді және тек оның өмір жағдайлары мең тәрбие ғана жеке тұлғаның белгілі бір қасиеттерінің пайда болуына себепші болады. Осыдан кейін бұл көзқарас социологизаторлық бағыт болып қалыптасты, ал оның өкілдері жеке тұлғаның калыптасуына әлеуметтік ортаның әсерін бірінші орынға қойып, оның дамуының ішкі заңдылыктарын жоққа шығарады. Олар адамның рөлін төмендетеді. Жеке түлғаның дамуындағы тұқым қуалаушьшық пен ортаның ықпалын бірінші орынга қойып, тәрбиенің күшін жокка шығаратын бұл теориялар XIXғасырдың аяғында психологиялық-педагогикалык зерттеулердегі ерекше бір бағыттың пайда болуына себепші болды, бұл багыт «педология», яғни тура аударғанда «балалар туралы ғьшым», «балатану» деген атка ие болды. Қазіргі уакытта ғалымдардың көбісі педологияны индивидтің сэби, жас өспірім, жастык шағындағы дамуының жалпы заңдылыктары туралы ғылым ретінде карастырады. Социалистік кұрылыс жагдайларында біздің елімізде педология өкілдері баланың дамуыиың биогенетикалык заңын белсенді түрде насихаттаған және соған сүйене отырып балалардың әлеуметтік теңсіздігін түсіндіруге тырыскан. Осы мақсатта окушылардың ақыл-ойының дамуын зерттейтін кең көлемдегі жүйе қүрылган болатын. 1936 жылы ОК БК(б)П «сол замангы педологияның теориясы мен практикасын» «жалган ғылыми антимарксистік ережелерге» сүйенген деп айыптаған. Бұндай ережелерге, ең алдымен, сол замангы педологияның басты заңы - балалардың тагдырының биологиялық және әлеумеггік факторлармен, түқым куалаушылыктың бір түрақты ортаның ықпалының фаталистік түрде алдын ала анықталып қойылу заңы жатады. Сол уакыттарда балалардың психологиялык дамуын зерттеуде сауалнама және тест жүргізу сиякты әдістер ерекше сенімсіздік туғызған. Шынында да тэжірибесіз практик-педологтар кодданған бүл әдістер сол уақыттарда көп зиян келтірген. Алайда педологияны ғылым ретінде түбегейлі шектеу қате болған еді. Педология баланы барлык жагынан және жанама зерттейді, бүл туралы өз кезінде К. Д. Ушинский: «Егер педагогика адамды барлық жагынан тәрбиелегісі келсе, онда оның адамды барлык жағыиан тануы да керек», - деген болатын. Жеке тұлғаның даму факторлары туралы философиялық және психологиялық-педагогикалык ойдың тарихы материалистік ілімде және онын бір бағытында - материалистік диалектикада оз жалгасыи тапқан. Бүл бағыттың өкілдері жеке түлганың қалыптасуыиа әсер ететін факторларды тереңірек зерттеп кана қоймай, сонымен катар ол факторлардыц өзара байланысымен олардың адамның даму процесіне ыкпал ету тетіктерін де ашып көрсетті. Коғамның тарихын талдай отырып, олар адамдардың шыгармашылық-қайта күру әрекеті өндірістің дамуы мен көркеюіне, әлеуметтік катынастардың калыптасуына, ғылыми білімнің молаюына, рухани өмір мен өнегелілік-әстетикалык мәдениеттің баюына себепші болды деп көрсетті. Осылайша қоғамдык игілікке ие болып және оны дамыта отырып, адам әлеуметтік тіршілік иесі ретінде, жеке түлга ретінде қалыптасады. Жеке түлганың дамуы мен калыптасуына сыртқы, коршаған орта ықпалының мәні зор екендігіне сене отырып, философ-материалистер адамның биологиялық табиғатын жоққа шығармады. Олардың ойынша, адам тікелей табиғи тіршілік иесі, сондықтан ол бойына біткен нышандар ретінде көрініс тапқан табиғи күштерге ие деп сенді. Алайда ол нышандар оның бойында тек лайыкты орта мен мақсатты тәрбие бар кезде ғана дами алады. Сонымен катар, адамды әлеуметтік тіршілік иесі деп карастыра отырып, философ-материалистер түқым куалаушылық бағдарламасымен еш байланысы жоқ индивидтің «әлеуметтік тұқым. қуалаушылығы» туралы ойды үстанады. Егер биологиялық нышандар адамға да, жануарларга да тэн болса, әлеуметтік тұқым қуалаушылық тек адамға ғана тән. Материалистік философия орта мен биологиялық нышандар катарында тәрбиеге ерекше орын бөледі, тәрбие - жеке түлғаның дамуы мен қалыптасуының үшінші факторы. Бүндағы айта кететін жағдайдың бірі - материалистік түсінікте жеке түлга тек объект ретінде ғана емес, сонымен катар, ең бастысы, тәрбиенің субъектісі ретінде, езіндік қайта күру қызмет-әрекетінін субъектісі ретінде карастырылады. бойыиша баланың жаны дүниеге келген сэтінде таза тақтаға үқсас (іаЬиІа газа) болып келеді және тек оның өмір жағдайлары мең тәрбие ғана жеке тұлғаның белгілі бір касиеттерінің пайда болуына себепші болады. Осыдан кейін бүл көзкарас социологизаторлық бағыт болып калыптасты, ал оның өкілдері жеке түлганың қалыптасуына әлеуметтік ортаның әсерін бірінші орынға койып, оныңдамуының ішкі заңдмлыкхарып жокка шығарады. Олар адамның рөлін төмендетеді. Жеке тұлғаның дамуындағы тұқым куалаушьшық пен ортанын ыкпалын бірінші орынга қойып, тәрбиенің күшін жокка шығаратын бұл теориялар XIXғасырдың аяғында психологиялык-педагогикалык зерттеулердегі ерекше бір багыттың пайда болуына себепші болды, бұл багыт «педология», яғни тура аударғанда «балалар туралы гьшым», «балатану» деген атқа ие болды. Қазіргі уақытта галымдардың көбісі педологияны индивидтің сэби, жас өспірім, жастык шағындағы дамуының жалпы заңдылыктары туралы ғылым ретінде қарастырады. Социалистік кұрылыс жагдайларында біздің елімізде педология окілдері баланың дамуының биогенетикалық заңын белсенді түрде насихаттаған және соған сүйене отырып балалардың әлеуметтік теңсіздігін түсіндіруге тырыскан. Осы мақсатта окушылардың ақыл-ойының дамуын зерттейтін кең көлемдегі жүйе құрылған' болатын. 1936 жылы ОК БК(б)П «сол заманғы педологияның теориясы мен практикасын» «жалған ғылыми антимарксистік ережелерге» суйенген деп айыптаган. Бұндай ережелерге, ең алдымен, сол заманғы педологияның басты заңы - балалардың тағдырының биологиялық және әлеумеггік факторлармен, тұқым куалаушылыктың бір тұракты ортаның ыкпалының фаталистік турдс алдын ала аныкталып койылу заны жатады. Сол уақыттарда балалардың психологиялық дамуын зерттеуде сауалнама және тест жүргізу сиякты әдістер ерекше сенімсіздік туғызган. Шынында да тэжірибесіз практик-педологтар кодданған бұл әдістер сол уақыттарда көп зиян келтірген. Алайда педологияны ғылым ретінде түбегейлі шектеу қате болған еді. Педология баланы барлык жагынан және жанама зерттейді, бұл туралы өз кезінде К. Д. Ушинский: «Егер педагогика адамды барлық жағынан тәрбиелегісі келсе, онда оның адамды барлық жағынан тануы да керек», - деген болатын. Жеке тұлганың даму факторлары туралы философиялык және психологиялық-педагогикалық ойдың тарихы материалистік ілімде және онын бір багытында -материалистік диалектикада өз жалғасын тапкан. Бұл бағыттың өкілдері жеке тұлғаның калыптасуына әсер ететін факторларды тереңірек зерттеп кана коймай, сонымен қатар ол факторлардың озара байланысымен олардың адамның даму процесіне ыкпал ету тетіктерін де ашып көрсетті. Қоғамнын тарихын талдай отырып, олар адамдардың шығармашылық-қайта құру әрекеті ондірістің дамуы мен көркеюіне, әлеуметтік қатынастардың қалыптасуына, ғылыми білімнің молаюына, рухани өмір мен өнегелілік-әстетикалык мәдениеттін баюына себепші болды деп көрсетті. Осылайша коғамдық игіліқке ие болып және оны дамыта отырып, адам әлеуметтік тіршілік иесі ретінде, жеке тұлға ретінде қалыптасады. Жеке тұлғаның дамуы мен қалыптасуына сыртқы, қоршаған орта ықпалының мәні зор екендігіне сене отырып, философ-материалистер адамның биологиялык табиғатын жокка шығармады. Олардың ойынша, адам тікелей табиғи тіршілік иесі, сондыктан ол бойына біткен нышандар ретінде корініс тапкан табиги күштерге ие деп сенді. Алайда ол нышандар онын бойында тек лайықты орта мен мақсатты тәрбие бар кезде ғана дами алады. Сонымен катар. адамды әлеуметтік тіршілік иесі деп карастыра отырып. философ-материалистер тұкым қуалаушылык бағдарламасымен еш байланысы жоқ индивидтің «әлеуметтік тұқым куалаушылығы» туралы ойды ұстанады. Егер биологиялык нышандар адамға да, жануарларға да тэн болса, әлеуметтік тұкым қуалаушылык тек адамға ғана тэн. Материалистік философия орта мен биологиялык нышандар қатарында тәрбисгс ерекше орын бөледі, тәрбие - жеке тұлганың дамуы мен калыптасуының үшімші факторы. Бүндагы айта кететін жагдайдың бірі - материалистік түсінікте жеке түлга тек объект ретінде ғана емес, сонымен қатар, ең бастысы, тәрбиенің субъектісі ретінде, өзіндік кайта құру кызмет-әрекетінің субъектісі ретінде карастырьшады. жүктеу/скачать 207,58 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|