О ббк 83. 3 (5 Қаз) б 20 Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігі Ақпарат және мұрағат комитеті

59
27. АңДАрғА КелГен інДет
 
Алланың рахметі мол, қары қатты, 
Қарғады дерт жіберіп хайуанатты.
Қырылып у жегендей түрлі аңдар, 
Һәр жерде төбе-төбе болып жатты.
 
Шошынып хайуандар келген дерттен, 
Біле алмай, не қыларын, есі кеткен.
Далада, ойда, қырда, орман, тауда 
Сау қалған жер болмады бұл індеттен.
 
Түзеліп аң біткеннің құлықтары,
Кәсібі, өзгеріліп ғұрыптары,
Зорлықтың, зомбылықтың бәрін тастап, 
Тимеді нашарына ұлықтары.
 
Жоғалды ойын-күлкі, сауықтары,
Зор болып аурудан қауыптары.
Қасқырлар қойға тимей, ораза ұстап,
Жай жүрді түлкі жемей тауықтарды.
 
Арыстан – аң патшасы жатпай текке, 
Жар салды жұрт шақырып төңірекке. 
Жиылып болғаннан соң енді Арыстан 
Бұлайша сөз бастады келген көпке:
 
«Е, жұртым! Нәпсімізді тыя алмадық, 
Не түрлі жаман істен ұялмадық.
Күнәміз көп болған соң, қаһар етіп,
Жіберді бізге Құдай ауырмалдық.
 
Мен тұрмын шығармаққа жаңа тәртіп, 
Тәртіптен қалмайды ешкім басын тартып. 
Жұрт үшін құрбандыққа жанын қисын, 
Күнәсі кім де кімнің болса артық.
 
Бұрын да мұндай індет талай болған, 
Жұрт таңдап күнәлісін құрбан шалған.
Көп үшін бірі ғана жанын қиып, 
Қырғыннан өзгелері аман қалған.
 
Құдайым жіберген соң бізге індет,
Ісіне Құдіреттің көнбек міндет.

60
Күнәсі кім де кімнің болса артық,
Бас тартып, жалтармасын, о деп, бұ деп.
 
Кім айтар, тазамын деп хан қасында? 
Күнәлі үлкен-кіші, қарт-жасың да. 
Жасырмай аз ба, көп пе, айтып шықсын, 
Қылмысын болған әркім өз басында.
 
Мен өзім нақ күнәсі көптің бірі, 
Айтпаса, ашылмайды көңіл кірі.
«Жазықты, жазықсыз» деп талғамадым, 
Кетпеді тырнағыма түскен тірі.
 
Етпедім намаз оқып, құлдық тағат,
Ораза тұтқаным жоқ жалғыз сағат. 
Жазықсыз қойдан момын жануар жоқ, 
Соларды қойшысымен жедім қабат.
 
«Мен риза, құрбандыққа шалсаң, жұртым, 
Ісім көп талай жерде еткен ағат».
Сол шақта Түлкі тұрып сөз айтады, 
Патшаға жарамсақтап, тез айтады: 
 
«Мұныңыз күнә түгіл, ұнаған іс,
Қандай жан мұны күнә деп айтады!
Дей берсең мұндай істің бәрін күнә, 
Онда біз өлеміз ғой айтқан сірә!
 
Тақсырдың тамағына жарағаны, 
Қойларға зәбір емес, зор мәртәбә.
Және де мен айтайын, тақсыр ханым! 
Адамның бұзықтығы жұртқа мәлім. 
 
Қалайша айла тауып, жоямын деп, 
Дұшпандық ойлайды һәман бізге залым.
Күнә емес, адам жесең, сауап тақсыр,
Кім де кім оны жесе, сауап тапсын.
 
«Нақ соны жеген обал» дегендерге 
Сіз үшін мен берейін жауап, тақсыр!».
Бұлайша бір түлкі емес, айтты бәрі, 
Патшаға жарамсақтап жас пен кәрі:
 
«Бірі емес бәрін жесе обал бар ма?! 
Адамға аңның, – десті, – жетсе әлі».

61
Артынан Арыстанның Жолбарыстар... 
Патшасы бұйырған соң не тұрыс бар? 
 
Аюлар, Қасқырлар да айтып шықты 
Басында жақсы-жаман не қылмыс бар.
Бұқалардың қайсы бірі тісті, мықты, 
Қайсысы һәм азулы, һәм тырнақты.
 
Жаман деп бұлар ісін ешкім айтпай
Тұрған жұрт ыңғайына қарап ықты.
Болса да Құдай безер қылмыстары, 
Тап-таза періштемен бірдей шықты.
 
Ал, енді Өгіз тұрып мөңірейді,
Көз жасы ағыл-тегіл еңірейді:
«Қиянат кісі аңына қылман деуші ем, 
Азғырды шайтан залым мені, – дейді.
 
Нақ биыл бесінші жыл сол ісіме,
Сол ісім еңіреймін түссе есіме.
Жұт жылы ашаршылық азық болмай 
Жалындым қарыз сұрап һәр кісіге.
 
Бермеді ешкім маған қарызға шөп, 
Аштыққа шыдап, жайға тұрмадым тек. 
Істедім бір адамға мен қиянат,
Шөбінен рұхсатсыз бір үзіп жеп».
 
«Япырмай! Бұ не деген күнә, тақсыр?!» 
Шуылдап қоя берді Аю, Қасқыр.
Былғады бір өзі емес, баршамызды, 
Біреудің шөбін ұрлап, қара басқыр!»
 
«Соншама не көрді екен, Құдай ұрған? 
Обал жоқ, бұл көрімге жұртты қырған. 
Өзгелер мұнан ғибрат алмас үшін 
Жоялық жылдам көзін, етіп құрбан».
 
Бұл сөзді жиылған көп қабыл алды, 
Өгізді алып ұрып, құрбан шалды.
Күнәдан жаны-тәні тазарсын деп,
Апарып жанып жатқан отқа салды.
 
Адамның шөбі түгіл, өзін жеген 
Тісті мен тырнақтылар аман қалды.

62
* * *
 
Өкіріп Өгіз жатыр отқа күйіп,
Көз жасын, құтқарғай да, Құдай иіп.
Айтуға түсін ашып қаймығамын,
Біреуге кете ме деп тілім тиіп.
 
Үлгі айтып, жұрт түзейтін қайда білік? 
Әншейін ермек етем, сөйлеп, күліп. 
Аңдардың осы ісінен бөтен емес, 
Түзелген кейбір жұртта әкімшілік.
 
Тауыса алман дүние кебін айтып, санап, 
Әкім аз іс ететін, әділ қарап.
Залымдар айран ішіп, аман кетіп, 
Момындар тұтылып жүр шелек жалап.
28. ҚАрА БҰлт
 
Даланың күнге күйіп, аптап өткен, 
Үстінен бұлт шықты қаптап көктен. 
Қуанды шаруалар я, Құдайлап.
«Жерді бір суарар деп қурап, кепкен».
 
Жауар деп тұрды халық үміт етіп, 
Тамбастан өте шықты құр желдетіп. 
Теңізге барды да бұлт құя салды,
Далаға қурап тұрған жаумай кетіп.
 
Теңізге пәрменінше құя салып, 
Мақтанды мырзасынып тауға барып,
Тау айтты: «Сен мақтанып келіп тұрсың, 
Мен тұрмын бұл ісіңе қайран қалып.
 
Егер де сол қадарлы жаусаң жерге, 
Су берсең шөлдеп тұрған егіндерге,
Көк шығып, жер отайып, егін өсіп,
Қандай зор тиер еді пайдаң елге!
 
Не қайыр, сенің қазір жауғаныңнан? 
Сенсіз де су жетерлік теңіздерде!»

63
* * *
 
Жиылып, кеңес тыңдап отырғандар! 
Ғибрат мұнда да бар, алсаңыздар:
Бұлттай жерге жаумай, суға жауған 
Қазақта іс ететін көп адамдар.
Жұмсамай тиісті орынға мал, өнерін, 
Біреулер жүреді, оған не амал бар?!
 
Мысалы, қазақ – дала, басқа – теңіз, 
Даланы, шамаң келсе, көгертіңіз:
Мұң десең, мұқтаж десең, қазақта көп,
Емес пе, мұны ойламақ міндетіңіз?
Мақал бар: «Жақсылықты басыңа қыл,
Басыңнан асса, деген, – досқа істеңіз!»
 
Мен мұны арнап жаздым замандасқа,
Шаш қойған өзімменен ғамалдасқа.
Бұл сөзді сендерге айтпай, кімге айтамын? 
«Болады асыл таста, өнер жаста».
Қарышта өз жұртыңа, барың болса,
Өзге елдің өзінде көп бізден басқа.
29. иттің ДОстығы
 
Бір байдың «Төрткөз», «Мойнақ» төбеттері, 
Өздері, ит болса да, әдепті еді,
Түнде үріп, күндіз үрмей, жай жататын 
Болады әдепті иттің әдеттері.
 
Түс мезгіл екі төбет тойып жатып,
Кемпір наз-өкпелерін қойып жатып,
Ас-үйдің алдындағы күн шуақта 
Сөйлесті һәр нәрсенің басын шатып.
 
Сөз қылды жақсылықты, жамандықты, 
Жомарттық, мырзалық пен сараңдықты. 
Достықтың, дұшпандықтың жайын сөйлеп,
Қолға алды татулық пен араздықты.
 
Тілмарсып сол уақытта айтты «Мойнақ»: 
«Менсіз-ақ қара, «Төрткөз», өзің ойлап. 

64
Дүниеде онан артық не нәрсе бар,
Тұрғаннан татулықпен күліп-ойнап?
 
Дос болсаң, құшақтасып, жанға балап,
Сөз айтсаң бір-біріңе «шырақ-қарақ».
Алты күн ашаршылық көрсең-дағы,
Жемесең бірің жоқта бірің тамақ.
 
Достың дос жұлдырмаса жауға түгін,
Еш нәрсе айырмаса ара жігін.
Бірінің қабағына бірі қарап,
Білмесе күннің қалай өткендігін.
 
Не бар, деп дүниеде мұнан артық,
Мен қалып бір қиялға тұрмын бүгін. 
«Жолдыаяқ», ақсақ «Құтпан», жаман «Сарықұс» 
Солар да тап-тату жүр біздер түгіл».
 
Сөйлейді маңызданып енді «Төрткөз»: 
«Мойнеке», мұның әбден айтарлық сөз. 
«Тұрмайтын бір күн тату неміз бар?» – деп, 
Мен-дағы ойлаушы едім осыны әр кез.
 
Не келіп, тірі жүрсең, не кетпейді?
Араз боп, екеумізге не жетпейді?
Тамақ, тоқ, өркені өссін иеміздің,
Тыюсыз сөгіп, соқпай, құрметтейді.
 
Расын рас демей, танамыз ба?
Бір сөтке татулық жоқ арамызда, 
Тұрмайтын ренішке сәл нәрсеге,
Екеуміз таласамыз, барамыз да.
 
Мұндай іс арасында болған емес,
Көз салсаң бұрынғы өткен бабамызға.
Атаның жолын қумай, лаққанда,
Тура жол сонан артық табамыз ба?»
 
Бұл сөзге көңілденіп, «Мойнақ» тасты,
Ол үлкен, онан гөрі «Төрткөз» жас-ты. 
«Төрткөзім», «Мойнекем», – деп, бірін бірі 
Дос болып, серт айтысып, құшақтасты.
 
Екеуі бірін-бірі сүйді, құшты,
Қызығы басылмаған достық күшті!

65
Ac үйден лақтырған бір омыртқа 
Солардың нақ жанына келіп түсті.
 
Көрген соң майлы сүйек ит тұрар ма? 
Құшағын жазып ала жүгірісті.
Достықты, айтқан сертті бұлай қойып,
Екеуі бір-біріне салды тісті:
 
Досты дос мұнан артық қалай сыйлар? 
Жүндері бұрқыраған аспанға ұшты.
Су құйып үстеріне жиылған жұрт,
Екеуін зордан ғана айырысты.
* * *
 
Иттерге, таласса да, жарасады,
Әйтпесе ит әдетін адасады.
Дос болған адамдарға қарап тұрсақ,
Биікпен тең деп болмас аласаны,
Сүйектей арасына нәрсе түссе,
Иттерден олар артық таласады.
30. ҚАсҚыр Мен МысыҚ
 
Орманнан Қасқыр келді елге қашып, 
 
Алақтап, не қыларын білмей сасып.
 
Соңынан бір топ аңшы қиқу салып,
 
Ит қосып келе жатыр шапқыласып.
Жалынып Қасқыр сонда Мысыққа айтты, 
Шетінде бір ауылдың ұшырасып:
«Мысықжан, бұл жердегі жұрттар қандай? 
Жау қуып келе жатыр арттан қалмай.
 
Ит үрген, қиқу салған адамдардың 
 
Дауысын естимісің, тартқан керней?
 
Айта гөр, қайырымды ер бар болса,
 
Тасалап мені жаудан құтқарғандай».

66
«Бара ғой, – Мысық айтты, – «Қоянкөзге», 
Жігіт кем ер көңілді онан өзге!
Адамды анау-мынау тоқтатарлық 
Өзінің ебі де бар сөйлер сөзге».
 
«Оны қой, – Қасқыр айтты, – ол жасырмас, 
 
Жеп едім бір ту қойын өткен күзде».
 
«Барып көр, олай болса, «Құрамысқа»,
 
Адам жоқ жасыруға онан ұста.
Шамасыз өзі асқан жақсы жігіт,
Жалғыз-ақ тоны келте, қолы қысқа». 
«Мысықжан, оны да қой, өзгесін айт,
Жеп едім бір лағын былтыр қыста».
 
«Иесі анау үйдің Көпберген бай, 
 
Жақсылық, жамандықты көп көрген бай. 
 
Қонақжай, өзі асқан дәулетті адам,
 
Жатсаң да ауырламас, бірнеше ай».
«Баруға, – Қасқыр айтты, – жүрексінем: 
Оның да қозыларын жеп ем талай».
«Білмеймін сілтерімді енді қайда!
Барып көр Қисық-басқа анау сайда!
 
Болғанмен басы қисық, өнері көп,
 
Һәр түрлі табылады онан айла».
 
«Мысықжан, оны да айтып әуре болма,
 
Жеп едім бір бұзауын өткен айда».
«Мен қайран! – Мысық айтты, – істеріңе, 
Зарардан басқа нәрсе істедің бе?
Байдың көбі, жарлының жалғызы да 
Тиіпті, тыңдап тұрсам, тістеріңе.
 
Зараргер жұртқа тегіс болып әбден,
 
Енді не іздеп келдің іштеріне?
 
Жынды жоқ, сені аман құтылдырып, 
 
Алғандай бәле тілеп үстеріне;
«Не ексең, соны орарсың» деген сөз бар,
Ор енді егініңді, піскенінде!

67
31. ҚАПтесер Мен КӨртыШҚАн
 
Қаптесер келіп айтты Көртышқанға:
«Бір хабар шашылып тұр жер-жаһанға.
Күн туып біздерге де көз ашқандай,
Жем бопты Мысық залым Арыстанға. 
Тыныштық бермеуші еді Құдай ұрған 
Жазасын тартпасын ба ол дұшпан да?!»
 
Көртышқан айтты деңіз сонда не деп?
«Бұл хабар рас болса, жақсы ғой бек.
Дүниеде болмайтын бір уақиға екен,
Қуанба, Қаптесерім, сен босқа тек.
 
Бекер деп менің бұған нанбайтыным, 
Мысықты ешкім жеңіп алмайтұғын.
Тырнасса оныменен, шексіз білем 
Арыстан аман тірі қалмайтынын».
* * *
 
Бұл сөзді біреу ұқпай, біреу ұқты,
Айтайын, не мағына мұнан шықты:
Қорыққанда бір адамнан жаман ойлар: 
«Дүниеде ешкім жоқ, – деп, – сонан мықты
32. AлA ҚОйлАр
 
Айырсын аңдар қайдан қара, ақты,
Кімі ақ, кімі қара – таба алмапты. 
Жоспарлап білмегенді білдіруге,
Сөз қылып данышпандар мысалдапты.
 
Мысал бұл: ала түсті кей қойларды 
Арыстан аң патшасы жақтырмапты. 
«Бұлардың түсі бөтен, көңілі ала», – деп,
Не шара, сүймеген соң, кінә тапты.

68
 
Ол рас, кей қойлардың ала түсі,
Кім білсін, сырты менен бірдей ме, іші? 
Әйтеуір бір сенбестік ойы кірген соң,
Не қылса, Арыстанның келер күші.
 
Демелік қойлардың да ішін аппақ,
Оңай ма Арыстаннан алу ақтап?
Шыққан соң сенімсіз боп, бұл қойларды 
Ал, енді Арыстанға қалай бақпақ?!
 
Бәрін де қырып жүріп жоқ қылар ед, 
Аңдардың ауызына кім болар қақпақ? 
«Жазықсыз қан төкті», – деп айтпастай ғып, 
Бір түрлі бұған керек амал таппақ.
 
Шақыртып Аю менен Түлкіні алды, 
Кеңесіп, екеуіне ақыл салды.
Арыстан іс мәнісін айтқаннан соң,
Кідіріп Түлкі азырақ ойға қалды.
 
Сөйлейді ойланбай-ақ Аю шолақ:
(Аюлар күшке мықты, ойға олақ)
«Қойлардан ала түсті құтылғандай,
Бар деймін бұған оңай жалғыз жол-ақ.
 
Мұнда онша еш нәрсе жоқ ойлайтұғын, 
Іс емес ойсыз жөні болмайтұғын;
Бәрін де ала қойдың қырсаң, тақсыр, 
Тұқымын не бар құртып, жоймайтұғын;
 
Бұл ақыл ұнамады Арыстанға,
(Қан керек болса табар алыстан да). 
Аюды түртіп қалып, Түлкі айтады:
«Сөзіңді мен бөлемін, намыстанба!
 
Данышпан әділ патша, тақсыр ханым! 
Жазықсыз төкпейсіз нашар қанын: 
Қойлардан ала түсті құтылғандай,
Айтайын, рұқсат етсең, мен амалын:

69
 
Оларға еркін жүріп оттағандай,
Беріңіз кең жайылым, шөбі қалың.
Сенімді жақсы қойшы табылмаса, 
Бақтырмай қасқырларға жоқ амалың.
 
Көкжалдар жүрер қойды бағып ойнай, 
Ойнауын қоймас, әбден қарны тоймай. 
Қасекең қойды баға бастаған соң,
Тұқымын қояр екен қалай жоймай.
 
Аз дәурен оған дейін бұл қойлар да: 
«Тұрмыз деп кеңшілікте», – жүрсін ойлай. 
Білінбей бірте-бірте құрып болар,
«Аслан жаман атын сізге қоймай».
 
Арыстан бұл ақылды қабыл алды, 
Бөріден өңшең көкжал қойшы салды. 
Қойларды Қасқыр бағып оңдырар ма? 
Ала түгіл, ағы да аз-ақ қалды.
 
Ал, сонда не деп айтты өзге аңдар? 
Қойлардың таусылғанын көрген жандар? 
«Жарықтық Арыстаннан еш кінә жоқ, 
Бұзықтар Қасқырлар ғой, ант ұрғандар!»
* * *
 
Бұл сөзге дегенім жоқ жылар, күлер, 
Адам аз, алдын болжап, анық білер.
Көкжалдар қойшы болса, кім біледі,
Береке ала қойға кірсе кірер...

70
33. сАры ШыМШыҚ
 
Мақтанып Сары шымшық шалқып-тасты, 
«Теңізді өртеймін», – деп лақап шашты.
У-шу боп, бұл хабарды естіген соң,
Теңізді тастап құстар үркіп қашты.
 
Таң қалып, тамашаны көреміз деп,
Алыстан аңдар келді әдейі іздеп.
Адам да тұс-тұс жақтан келе жатыр 
Лек-лек боп, топ-тобымен мыңдап, жүздеп.
 
Есепсіз теңізге көп халық келді,
«Шымшық өртейді деп нанып», – келді. 
Балық жеп, сорпа ішіп тойынбаққа,
Аш пенен көбінесе арық келді.
 
«Бір соғым пұлсыз астан», – дейтіндер де 
Қасығын қолдарына алып келді.
Үңіліп, суда болып назарлары,
Сыйып тұр жағалауға азар бәрі.
 
Теңізді жанады деп кім естіген?
Көрмекте соны жұрттың ынтызары.
Шымшық мақтанды ма, ойнады ма?
Кім білсін, күйдірем деп ойлады ма?
 
Теңізге от салғанмен, жана қоймас,
Десеңші: Тым болмаса, қайнады ма?
Ол теңіз күймек түгіл, қайнаған жоқ,
«Жұрт неге келді», – деп те ойлаған жоқ. 
 
«Қап, бәлем, тоқтай тұр!» – деп Торғай қайтты, 
Теңізге тісін басып қайраған боп.
* * *
 
Кейбіреу қолдан келмес істі ойлайды, 
Мақсаты оныменен түс болмайды.
«Ұялған – тек тұрмайды» деген рас,
Қап, бәлем, тоқтай тұрмен жұртты алдайды.

71
34. тҮлКі Мен ҚАрАШеКПен
Түлкіге тамақ іздеп сапар шеккен,
Жолығып, айтты бір күн Қарашекпен:
«Күнің аз, тауық жемей, жай жүретін,
Ұрлыққа құмар жансың мұнша неткен?
Сыр ашып сөйлеселік оңашада,
Ешкім жоқ, екеумізден басқа шеттен.
 
Ашиды, рас, жаным, Түлкі саған,
 
Ойлама: «айтады» деп, мекерлікпен.
 
Жақсылық тырнағыңдай бар ма, сірә?
 
Ойласаң, кәсібіңде осы еткен?
Ұрлықтың күнә, ұяты өз алдына,
Жүргенің қарғыс, сөгіс естіп көптен.
Түлкі көп тауық ұрлап қолға түсіп,
Бір ғана тамағы үшін өліп кеткен.
 
Жүрсең де бұл уақытта ебін тауып, 
 
Һәр жеген тамағыңда бар зор қауіп.
 
Тұрмақ жоқ дүниеде бір қалыппен,
 
Бақ, бәле алмасатын ауық-ауық.
 
Бір күні қолға түсіп, өліп кетсең,
 
Құныңа тұрар ма, сол жеген тауық?»
Түлкі айтты төмен қарап, пақырсынып,
Ақ пейіл сопыларша көңілі сынық:
«Бірді алдап, бірді ұрлап шеккен өмір 
Жақсы-ақ», – деп жүргенім жоқ көңілім тынып. 
Қайтерсің, жоқшылықтың жолы қиын,
Әйтпесе жын ұрып па, ұрлық қылып?!
 
Ағарды арам іспен сақал-шашым,
 
Бойыма тарамайды ішкен асым.
 
Жоқшылық һәм шиеттей жас балалар
 
– Салған соң Құдай басқа неғыласың?
Көрместен күндіз дамыл, түнде ұйқы,
Қамы үшін қатын-бала азды басым.

72
Ұялып: жұрт бетіне қарай алмай,
Өтіп-ақ бара жатыр өмір жасым.
 
Және де бір жағынан ойлайтыным: 
 
Тауықпен мен бе, жалғыз ойнайтұғын? 
 
Амалдап күнелтпесең, ауқатың жоқ.
 
Жайғасып алды-артыңды болжайтұғын?
 
Бәрі сол жоқшылықтың кесапаты,
 
Ұрлықта нем бар дейсің, қоймайтұғын?»
Сөйлейді сонда тұрып Қарашекпен: 
«Жайыңды айтсаң едің маған көптен. 
Кінәдан, әлі де болса, құтқарайын,
Тәубаға қайтсаң, жаным, шын ниетпен.
 
Берейін адал кәсіп саған тауып;
 
Жүрмейді қайда адам дәм-тұз ауып.
 
«Маған да, саған да онша теріс болмас, 
 
Дәмдес боп, бірге жүріп, бақсақ тауық.
Әдісін түлкілердің білесің сен,
Баққан соң, тауықтарды жегізбес ең.
Бойыңды, тамағыңды сыйлы етіп,
Ешкімді мен де саған тигізбес ем».
 
Тауыса алмай сөздерінің бәрін теріп,
 
Іс бітіп, уағдасын мықтап беріп.
 
Ұрлығын қойып, тауық бақпақшы боп,
 
Ауылға Түлкі келді мұжыққа еріп.
Мұжық бай, нәрсесі сай, қазаны тоқ,
Семірді Түлкі әбден тұлыптай боп.
Бағуға тауықтарды жиһады зор,
Жалғыз-ақ ниет-құлқы түзелген жоқ.
 
Қасқырдан оңдырар ма, қойшы салып, 
 
Тауықшың Түлкі болса, сондай қалып. 
 
Зәредей қауіп қылмай Мұжық жазған, 
 
Шынымен түзелді деп жүрді нанып.
Ақтады тұзын қалай Түлкі деңіз,
Бір түнді қараңғырақ таңдап алып: 
«Мұжығым, ұйықтай бер!» – деп жүріп кетті, 
Жолына бар тауығын құрбан шалып.

73
* * *
 
Бұл сөздің мағынасы көрініп тұр;
Ұнай ма сөйлей берген білімсіп құр?
Туралап қысқасынан түсіндірем,
Демеңдер баяндауға ерініп тұр!
 
Адамдар ұяты бар, ниеті ақ,
Ұрламас, аштан өлер болса да нақ;
Санап бер саф алтыннан миллионды 
Ұрлығын ұры қоймас Түлкідей-ақ. 
Бұзықтық бай-жарлыға бірдей нәрсе, 
Пиғылды түзетпейді дәулет пен бақ.
35. Кісі Мен КӨлеңКе
 
Айтайын бір тентектің әңгімесін, 
Демеңдер «Сөз ғып жазған мұның несін?» 
Есі-ауыс көре салып, қуалады,
Өзінің ұстаймын деп көлеңкесін.
 
Бұл қуса, көлеңкесі алыстады,
Жүгірсе, жүйріктігі қалыспады.
Қатты да, жай да қуды, ұстатпады 
Болғанша бар өнерін қарыштады.
 
Тентектің бір мезгілде кірді есі:
«Әуре боп қуып, маған қажет несі?» 
Осылай ойлап, қайта жүріп еді,
Артынан қуды енді көлеңкесі.
* * *
 
Кейбіреу Қыдыр дарып, қараса бақ,
Бейне бір осы айтылған көлеңке нақ. 
Қайрылмай, қарағанда, бақ-дәулетке, 
Артынан қуалайды қайтарып ап.

74
36. ҚАрАШеКПен Мен ҚОй
 
Шақырды Қарашекпен Қойды сотқа, 
Күймей ме, біреу үшін біреу отқа?
Белгілі Қойдың тауық жемейтіні: 
Жазықсыз жаза тартқан пенде жоқ па?
 
Түлкі екен судьясы теңшіл деген, 
Атақтан cay емес ед жемшіл деген.
Бір күні талапкер мен жауапкерге 
Шақыру қағаз шықты «келсін!» деген.
 
Екеуі айтқан күні сотқа келді, 
Түлкі-екең Қойды көріп, көңілденді. 
Тексеріп, әрлі-берлі жауап алып,
Тез істі бітірмекке жәһидтенді.
 
Талапкер Мұжық айтты: 
«Пәлен күні қотанда 
Қойдың жалғыз қонған түні 
Жоқ болып екі тауық ертеңіне,
Сүйегі, бұрқыраған жатыр жүні.
Дер едім: «Сырттан ұры келген шығар» 
Шықпады түні бойы иттің үні.
Ойыма салыстырып, қарадым да:
«Қой екен жеген» дедім, шексіз мұны.
 
Қой айтты: «Шөпке тойып күні бойын, 
Қозғалмай жаттым ұйықтап түні бойын. 
Біледі аймағымның бәрі, тақсыр, 
Жоқтығын бұзық көңіл, арам ойым.
 
Құдайға аян ұрлық етпегенім, 
Орнымнан тұрып түнде кетпегенім. 
Жалғыз-ақ тауықтардың тұсында емес, 
«Аслан өмірімде ет жемедім».

75
 
Ал, сонда Түлкі қалай хүкім етті:
«Ұрлаған тануға да, – деді, – епті. 
Өзге ұры келмегенін мұнан білем,
Уақиға болмыс түні ит үрмепті,
Келмесе сырттан ұры, бұл жемесе, 
Жоғалып екі тауық қайда кетті?
Жан берсе, нанып болмас, жақын жатып, 
«Жемедім» дегеніңе тәтті етті.
Тексерген іс түріне қарағанда,
Мұғабын тауықтарды осы жепті.
 
Обал жоқ, өртесе де мұны отқа, 
Апарып өлтіріңдер, байлап оққа. 
Терісімен талапкерді риза етіп,
Ап келіп тапсырыңдар, етін сотқа».
* * *
 
Кінәлі біреу ойдан, біреу тілден,
Ахмет, осы айтқаның жетер, тоқта!
Көрдің бе, сөзің онша ажарлы емес, 
Ұялмай сынатарға салып топқа.
Алайда тыңдағандар бір ойланар: 
Түлкідей төре беру бар ма, жоқ па?

76

жүктеу/скачать 1,7 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: