Облыстық ғылыми-практикалық конференция материалдары

286 
 
  жалпы мәлімет мен елестету қорының шектелуі; 
  сөздік қорының жеткіліксіздігі 
  интеллектуалды іскерлік, ойлау әдетінің қалыптаспауы; 
  ойын іскерлігінің толық қалыптаспағандығы; 
  қабылдаудың баяулауы; 
  сөйлеу логикалық операциясының ойымен қиылыспауы; 
  ақыл – естің барлық түрлерінің бұзылуы; 
  сенсорлық мәліметтерді қабылдау мен оны түсіну мерзімінің ұзақтығы; 
  өзін – өзі бақылау деңгейінің төмендігі; 
Осы  өзгерістердің  дәрежесіне  сай,баланың  жасын  ескере  отырып,  оларды  әлеуметтік 
бейімдеу, оқыту және түзету жолдарын айқындайды. Нәтижелі арнайы әдістерді қолдану осы 
балаларға  арналған  арнайы  балалар  бақшаларымен  мектептерде,  мектеп  интернаттарында 
немесе жалпы мектептердің арнайы түзету сыныптарында дұрыс жолға қойылған. 
Сонымен  психикалық  дамудың  тежелуінің  жиі  кездесетін  белгілері:  енжарлық, 
қызықпаушылық, өз – өзіне сенбеушілік тезжалығу, шаршау, бастаған ісін аяқтамау, ынта – 
жігерінің төмендеуі – бұл жоғары жүйке жүйесінің қызметінің негізі болып саналатын қозу 
және тежелу процестерінің тепе – теңдік заңдылықтарының бұзылуынан төмендейді. Осымен 
қатар  кейбір  балаларда  көру,  есту,  сезіну,  қимыл  –  қозғалыс  талдағыштарының  әрекеті  де 
жетілмеген, ал олардың әрекетінің балалардың дұрыс қалыптасуына әсері зор. Сондықтан 5-8 
жастағы балалар арасындағы кездесетін ПДТ  –і  жан  – жағындағы өзгерістерге мән бермеу, 
мектепте оқуға талпынбау, дене қимылының, саусақтарының, координацияларының бұзылуы, 
баланың тез шаршауы, қарындаш, қаламсаппен жұмыс істей алмауы, тіл мүкістіктері, сөздік 
қорының  аздығы,  есте  сақтау,  ойлау  әрекеттерінің  жетілмегені  сияқты  белгілерімен  білінуі 
мүмкін. Бұл кемістіктер кемақыл балаларда кездесетіндей күрделі, тұрақты емес. [3] 
Арнайы  педагогикада  сондай  –  ақ  дефектология  ғылымында  психикалық  дамуы 
кешеуілдеген балалар тобын зерттеу негізінен ХХ ғасырдың ортасынан бастап бастау алды. 
Психикалық дамуында ауытқушылығы бар балалардың танымдық қабілеттерін тексеруге ең 
алдымен  олардың  эмоциясына  назар  аударған  жөн.  Бұл  балалардың  эмоциясы  көбінесе 
өзгеріске  ұшырап  отырады.Бұл  балалардың  қалыпты  балалардан  ерекшелігін  айтар  болсақ, 
яғни олардың әлеуметтік ортаға бейімделуімен, мінез – құлықтарымен және іс – әрекеттерімен 
ерекшеленеді. 
Психикалық  дамуы  тежелген  балалармен  жүргізілетін  түзете  дамыту  жұмыстарының 
түрлері көп. 
Түзету жұмыстарын жүргізудің принциптері төмендегідей: 
  баланың жеке тұлғалық ерекшеліктерін анықтау; 
  шаршап кетпеуін анықтау; 
  оқу әрекетін ойын түрінде ұйымдастыру, кеңістікті бағдарлауын дамыту; 
  сыныптан тыс тәрбие сағаттарына қатыстыру; 
  ойын дағдыларын оқу әрекетіне аудару; 
  арнайы әдістемелермен оқытуды ұйымдастыру; 
  жылдық диагностикалық даму деңгейін салыстыру. 
Психикасының дамуы тежелген балалардың ұсақ қол қимылдарын дамыту, тіл байлығын 
байыту, сонымен бірге баланың логикалық ойлау, есте сақтау, қабылдау қабілеттерін дамыту 
мақсатында көптеген ойын түрлерін сабақтарда пайдалануға болады. 
Психологиялық түзету жұмыстарын жүргізудің принциптері төмендегідей: 
  баланың жеке тұлғалық ерекшеліктерін анықтау; 
  шаршап кетпеуін қадағалау; 
  оқу әрекетін ойын түрінде ұйымдастыру, кеңістікті бағдарлауын дамыту; 
  сыныптан тыс тәрбие сағаттарына қатыстыру; 
  ойын дағдыларын оқу әрекетіне аудару; 
  арнайы әдістемелермен оқытуды ұйымдастыру; 

287 
 
  жылдық диагностикалық даму деңгейін салыстыру. 
Мамандардың  оқыту  түзету  процесінде  әдістемелік  нұсқауларды  дұрыс  және  жоғары 
деңгейде ұйымдастыруына байланысты психикалық дамуы тежелген балаларды өз жасындағы 
балалардың даму деңгейіне жеткізуге болады. Білім беру мекемесіндеоқитын ПДТ балалар әр 
уақытта нәтижеге жету үшін бақылаудан тыс қалмауы қажет. Психолог, сынып жетекшсі, ата-
ана тығыз байланыста болған жағдайда баламен жүргізілетін жұмыс нәтижелі болады, яғни 
баланың  өз-өзіне  деген  сенімділігін  арттыру  арқылы  түзете  дамыту  жұмыстарын  жүргізу 
тиімді.ПДТ баламен жүргізілетін жұмыстар жүйелі түрде ұйымдастыру керек. Дидактикалық 
материалды жеткілікті түрде қолдану, қазақ тіліндегі оқулықтардың жеткілікті болуы, көрнекі 
құралдардың эстетикалық және педагогикалық талаптарғасәйкес келуі, ойын құралдарының 
әртүрлігі, іс-әрекеттен тыс техникалық құралдардың жеткілікті қолданылуы -бұл баланың сөз 
сөйлеуін жақсы меңгеруінің бір шарты болып табылады.  
ПДТ  балаларды  оқуға  және  жазуға  үйрету  арнайы  түзету  жұмысымен  өткізіледі, 
былайша айтқанда, сауаттылыққа үйрену дайындылығы әр кезеңмен орындалады. 
Бірінші  кезеңде  –  естудің  қадағалауымен  сөзден  жекеше  дыбыстарды  бөлшектеу 
тәсілімен шығарады, бірақ та бұл сауаттылықты жақсы меңгеріп кету үшін керекті талдау мен 
жинақтау дыбыстарының дағдысын қамтамасыз етпейді; 
Екінші кезеңде – сөздегі дыбыстың оның орнын белгілей білуді үйренеді, дыбыстардың 
бірізділігін  және  сөздегі  орналасу  тәртібін  анықтау.  ПДТ  –і  бар  балаларды  жазуға  үйрету 
көпшілік жалпы білім беретін мектептерге арналған бағдарламаның тарауы бойынша берілген 
әдістемелік ұсыныс негізінде құрастырылады. 
Қорыта  келгенде  психикалық  дамуы  тежелген  баланы  дамыту  барысында  жұмыс 
нәтижелі болу үшін, әр баланың физиологиялық, психологиялық, жас ерекшеліктерін ескере 
отырып,  жеке  тұлғаны  дамыту  жұмыстарын  дұрыс  және  тиімді  ұйымдастыру  болып 
табылады.Түзете  -  дамыту  жұмыстарында  төмендегі  мәселелерге  көңіл  бөлген  жөн: 
психикалық дамуы тежелген балалардың танымдық және тұлғалық ерекшеліктері сауат ашуға, 
жазуға, математикаға, еңбекке үйрету, кезінде оқу мазмұнын басқаша  іріктеуді қажет етеді. 
Бірінші  кезекте  оқуға  деген  жағымды  түрткі  қалыптастырып,  жақын  эмоционалды 
көріністерді тудыратын, ой-өрісін кеңейтетін материал алынады.  
  
 

жүктеу/скачать 3,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: