Қоңырбаева С. «Қазақ аруы» арнайы курсы. Оқу құралы
арлы да ұятты, пәк те таза, намысты да құрметті жан
жүктеу/скачать 1,85 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- көрікті.
- ажарлы.
- Ару – сырты нұрлы, іші сырлы әйел затының сұлулығы мен әдемілігіне, адалдығы мен пәктігіне, ақылы мен парасатына
| арлы да ұятты, пәк те таза, намысты да құрметті жан.
Ар мен ұятты сақтау, көрінгенге қолжаулық болып намысты аяқ асты етпеу, ар тазалығы, пәктік деген ұғымдарды аясына сыйғыза білетін “Ару” атауына бұл күнде жұбайлық өмірге даярлайтын қыздарымыз лайық болуы қажет. Қазақ қыздарына лайықты теңеу өзіміздің әдеби тілімізде де өте көп баламаларға ие. Сөздің сұлуын қолдана білетін дана Абайдан бүгінгі Исраил ақынға дейінгі толқындардың ішінде қызды жырламаған ақын жоққа тән. Исраил Сапарбаевтың қызға арнаған мына анықтамасына назар аударайықшы: «Бет пішіні, дене мүсіні келіскен, сөзі сыпайы, өзі әдепті, сұңғақ бойлы, терең ойлы қыз – ару. Жүзі жылы, өзі ұяң, тәні нәзік қыз - әсем. Сөзі өткір, өзі пысық, өрескелдікті сүймейтін, болмашыға пісіп-күймейтін, келбетті қыз – сұлу. Істесе үйіріп, сөйлесе бұйырып, баурап алатын, өзі бірден көзге түсе қоймайтын қыз – көрікті. Баппен сөйлеп, биязы күліп, жақсы-жаманның жөнін біліп тұратын қыз – әдемі. Дене бітісі жинақты – тығыршық, сөзі салмақты, ісі тиянақты қыз – ажарлы. Көз жанары өткір, бет әлпеті бал-бұл жанған, тәні шымыр қыз –- шырайлы». Осыған орай, «ару» сөзінің түпкі мағынасын ашуды мақсат еткенімізде, «Қазақтың түсіндірме сөздігінде»(Алматы. Дайк-Пресс. 1999ж.): Ару (экспрессивті сөз)1. Асқан сұлу, керім, кербез (әйел, қыз). Қолаң шашты, қой көзді, Әйелде ару сен едің (Батырлар жыры). 2. (Ауыспалы мағынада) Көрікті, сәнді, әдемі (ай, күн). Айдан ару нәрсе жоқ, Түнде бар да күндіз жоқ (Үш ғасыр), - деген анықтама берілген екен. Ару – сырты нұрлы, іші сырлы әйел затының сұлулығы мен әдемілігіне, адалдығы мен пәктігіне, ақылы мен парасатына, адамгершілігі мен ізгілігіне теңестіріле айтылатын өлшем. 12 Сондықтан, бай мағынаға ие «ару» сөзін мақтаулы қазақ қызына тұмар еткенді жөн санадық. Тағы бір қызық дерек, «қыз» сөзінің этимологиясы жайында. «Ғұн баянында» Сүбүк қыз туралы түсінік бергенде: «Сүбүк – ғұнның текті руының аты. Қыз (гиасы) – «ханша» дегеннің орнына қолданылатын сөз. Ежелден хан-патша, тегін- тектілердің қыздары «қыз» деп аталып, қара халықтың қыздары «қырқын» делінген» - деп анықтама береді. Енді осы қытай тарихнамасындағы қазаққа қатысты деректер ішінен әйелдер атауларын қарастырсақ: «Құйғыр бірте- бірте әлсіреп, Аз өзін қаған деп жариялады. Оның шешесі түргеш қызы еді. Шешесі қатұн деп аталды, әйелі қарлық иабғұсының қызына қатұн атағын берді», - деген баяндаулар арқылы «қатұн» атауының қағандардың құрметіне әйелдеріне берілетін атақ екендігін байқаймыз. Күні бүгінге дейін тілімізде қолданыста жүрген “қыз-қырқын, қатын-қалаш” тіркесті қоссөз арнайы атаулар болғандығынан хабар береді. «Ханша Таң патшалығының асыл текті аруы болғандықтан, Аз оған сарайға жеткізіп салуға елшісін қосты». Қыз балаға «ару» атауы ресми қолданылмаса да сыйластықтың өлшемі ретінде айтылғандығы байқалады. Тарихымыздың әлеуметтік педагогикалық тағылымдарын зерделей келе, отбасылық өмірге даярлауда өзіндік ұстанымы, талаптары, әдістері мен әдістемелері болғаны анық. Өз алдына оқулық болып қалдырылмағанымен, оны халық тағылымдарынан, этномәдени құндылықтардан аңғара білу қиын емес. Сонымен қатар, қазақтың ұрпақ тәрбиесінде құндылық өлшем саналатын ұғымдар көптеп саналады. Қыздар тәрбиесінде басшылыққа алатын түрлерін білу парыз. жүктеу/скачать 1,85 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|