Қожаберген жырау

 
256 
Сҿйтіп, зергер ҽкеме іні болған, 
Ерлігіне ҽкемнің кҿңілі толған. 
Ҽкемнің қамқорының арқасында, 
Ҧстаға кҿп ҧзамай бақыт қонған. 
 
Зергерді еліне ҽкем алып келген, 
Ҿзіне қажет жанды тауып келген. 
Шебердің бар керегін дайын етіп, 
Шым қалап ҧста дҥкен салып берген. 
 
Болған соң ҽкем Толыбай аңшы, мерген, 
Ҧста да ҽкеміздің соңына ерген. 
Аң аулап, саят қҧрып, бҽйге ат мініп, 
Ҽкеміз серуендеуді мақҧл кҿрген. 
 
Қызмет қып ҧнаған соң ҧста Мамай, 
Ҿзіне туыс еткен ҽкем Толыбай. 
Жасынан ҧяң мінез жетім зергер, 
Жҥріпті ҽкеме ойын жеткізе алмай. 
 
 
Келгенде ҧста Мамай жиырма ҥшке, 
Естекте ғашық бопты Ақзҽурешке. 
Іштегі бар арманын ҽкеме айтқан, 
Ҿзінің жалғыздығы тҥсіп еске. 
 
Зергердің сҿзін ҽкем қабыл алған, 
Кҿршілес естектерге кісі салған. 
Естекпен ҽкем Толыбай қҧда болып, 
Айттырып Ақзҽурешті Мамай алған. 
 
Зергердің мылтық соққан аты – Мамай, 
Соғысқан қалмақтармен ол да талай. 
Жасаған ойшыл шебер қара мылтық, 
Аталған ҧста атымен Кҥлдірмамай. 
 

 
257 
Жасатқан ҽкем Толыбай қорғасын оқ, 
Дейсің деп кімге жолдас дҥние боқ. 
Хиуадан малға мылтық сатып алды, 
Дегендей басқа мылтық керегі жоқ. 
 
Ҧстаға сондай мылтық соқтырыпты, 
Қалмақты атысқанда бҧқтырыпты. 
Кҽпірлер мҧсылманға беттемепті, 
Кҿрген соң тірелетін тығырықты. 
 
Алладан бҧйрықты ажал келіп жеткен, 
Жазмыштың ҿлшеулі кҥн дҽмі біткен. 
Мамайды іні етіп ҧстаса да, 
Қолынан Ер Толыбайдың жҧлып кеткен. 
 
Пҽниден ҧста Мамай қыршын кеткен, 
Біз тумай он жыл бҧрын дҥниеден ҿткен. 
Ақзҽуреш жастай жесір қалғаннан соң, 
Ағамыз Қарабасқа нихақ еткен. 
 
 
Тҥспеген басқаларға ынтызары, 
Ағаның таңдап алған болған жары. 
Ел қосып Ақзҽурешті Қарабас алған, 
Ҽмеңгер болғаннан соң жоқ амалы. 
 
Башқҧрттан екі ҧл туған Естек, Қайсаң, 
Айтпаймын білмеген соң сҿзді жаңсақ. 
Қазаққа келін болып тҥскеннен соң, 
Ақзҽуреш кҿрген емес жҧртын аңсап. 
 
Жеңгемнің ай кейіптес Алтын аты, 
Ішінде Орта жҥздің Қыпшақ заты. 
Алтындай ару қҧшқан ағамыздың, 
Артықша еді қҧрған салтанаты. 
 

 
258 
Ақзҽуреш кҥйеуінің асын тосқан, 
Ас ҿтіп Қарабаспен кҿңіл қосқан. 
Жеңгеміз Ақзҽурешпен тату болған, 
Артық деп жақсы дҧшпан жаман достан. 
 
Мамайдан ақ сазандай бір ҧл қалған, 
Он ҥш жас бізден ҥлкен ол бағылан. 
Ҿмірдей ағамызда перзент болмай, 
Ҽуелде оны Ҿмір бауырына салған. 
 
Мамайдан қалған ҧлдың аты Сҥндет, 
Ағалар кҿрген емес оны кҥндеп. 
Ҿмір ағам оны да бҧла ҿсірді, 
Жылқыдан таңда-дағы жҥйрік мін деп. 
 
Ҽкеміз Ордабасы сыншы Толыбай, 
Жиырма тҿрт баласы бар ортан қолдай. 
Батыр мен Халдан Бошох сҧмырайдың, 
Ғаскерін қан майданда қырған қойдай. 
 
 
Сібірді сонда қалмақ тастай қашқан, 
Ҿзінің хобдасына қарай босқан. 
Ҽкемнен бірге туған Ер Наурызбай, 
Қалмақтың алдын орап жолын тосқан. 
 
Қалмақтың сонда туы жығылыпты, 
Жол таппай ата дҧшпан ҧйлығыпты. 
Қазақтар қоршай соққы берген кезде, 
Ит қалмақ қҧтыла алмай қырылыпты. 
 
Мамай ер қайтпас болып сапар шеккен, 
Артына оралмас боп мҥлдем кеткен. 
Ҽкеміз ҿзіне адал зергерді ойлап, 
Ҧзақ жыл арылмапты қайғы-дерттен. 
 

 
259 
Есілдің ну тоғайын мекен еткен, 
Жер жыртып, алабына егін еккен. 
Толыбайдың сыншыҧлы деп ел атаған, 
Қарабас сол араны мекен еткен. 
 
Алтынды Ақзҽурешпен қоса ертіп, 
Бойынан Есіл ҿзен ағам кҿшкен. 
Қонысқа Гҥлтҿбені таңдап алып, 
Керейдің биі атанып ғҧмыр кешкен. 
 
Жасымнан бойға дарып ҿлең-ҿнер, 
Атандым мылтық соғып ҧста-зергер. 
Ҥйретті бала кезден шеберлікті, 
Еншілес сыншы ағам – Қарабас ер. 
 
ҚАЙРАН, ЖАСТЫҚ 
 
Сардарлық уақытым ҿтіп кетіп, 
Тоқтадым осы кезде кҽрілік жетіп. 
Кешегі жалындаған жастық шақты, 
Отырмын кҿз алдыма елестетіп. 
Ҿттің бе шыныменен шірікін жастық, 
Желігіп қызығына қадам бастық. 
Жиналған қыз-бозбала ойын-тойға, 
Бас қосып ҽрбір жақтан араластық. 
 
Қызықтың басқа келген бҽрін тастап, 
Безініп бҧл кезеңге неге қаштық. 
Жастық ҿтіп, орта жас жетсе-дағы, 
Дҧшпанды қан майданда бҥктеп бастық. 
 
Ҿттің бе расында жастық шіркін, 
Оралып келмейтін боп дҥркін-дҥркін. 
Топталған қыз-бозбала думанды той, 
Балқытып тас жібіткен ойын-кҥлкің. 
 

 
260 
Қызықтың жастықтағы бҽрін тастап, 
Жеттің бе Қожа-екеңе кҽрілік шіркін. 
Жастық тҥгіл орта жас ғайып болып, 
Билеуге келмей қалды ғҧмырды еркім. 
 
Адамға ҿне бойы жолдас болмай, 
Ҿтерсің ҽр пендеден дҥние шіркін. 
Жапырақтай қазан ҧрған ҿңі кетіп, 
Сақталмайды қартайғанда жастық кҿркің. 
 
Қалдың ба, қайран жастық, жҥрмей еріп, 
Бір кезде ілестірген жолдас кҿріп. 
Сағымдай кездейсоқта бҧлдыр қағып, 
Дариға-ай, кете бардың бізден жеріп. 
 
Секілді қоламтадай бықсып жанбай, 
Жастық шақ қызығыңа қалдық қанбай. 
Ҥн қосып қобыз бенен домбыраға, 
Шырқаушы ек, ҽсем ҽнді қажып-талмай. 
 
 
Сияқты жел-қҧйындай ҿте шықты, 
Алданып қала бердік қонбай жҥріп. 
Кҿңілін хал-хадари тауып едік, 
Қалдырдың ҧмытпастай неңді беріп. 
 
Ҿттің бе, есіл жастық кҿрген тҥстей, 
Тойыппыз қызығыңа жемей, ішпей. 
Арманда асыл заттан қолғаны бар, 
Кҥндерден қазан ҧрып тҧрған піспей. 
 
Жасқанып жапалақтан қапы кетіп, 
Аққуға ҧядағы қыран тҥспей. 
Лажсыз ҿтіп кетті бҧл дер уақыт, 
Шаттанар ҿз қалпына келген істей. 
 

 
261 
Барымен базарлаған тауып ап жҥр, 
Заманнан ҥміт еткен тамағы іспей. 
Ордабасы болған кез о дағы ҿтті, 
Шаршап кеп ҧйықтап жатып кҿрген тҥстей. 
 
Шынында ҿткен дҽурен тҥс секілді, 
Жастық шақ бір жарамды іс секілді. 
Ҽркімнің шабытында бір тоят бар, 
Жігіттік алғыр қыран қҧс секілді. 
 
Аты бар, бірақ заты теңелмейтін, 
Қола, жез, алтын, кҥміс, мыс сияқты. 
Сол мезгіл тҥскенменен ойға келіп, 
Оралу енді қиын іс сияқты. 
 
Ойлаумен арманды іске жету қиын, 
Таусылды кҽрілік жеңіп баста миым. 
Жастықтың қызығы ҿтті ҧлғайған соң, 
Болса да ауылымда думан-жиын. 
 
 
Алды-артын байқатпайды ғҧмыр шіркін, 
Қызығы жігіттіктің соққан қҧйын. 
Сарқылмай бойда қуат тҧрған шақта, 
Жасадық зергер болып тҥрлі бҧйым. 
 
Ҽзҽлда болса шаруа тҽңірі жазған, 
Ажалсыз кімдер ҿлмек қайғы-наздан. 
Пҧшайман кҿңілде боп еш пайда жоқ, 
Бҿктергі тояттайды қоңыр қаздан. 
 
Ҽркімдер жолы болмай жем болып жҥр, 
Қорынған мекенінде сахы наздан. 
Сҿз емес табалаған ҽлеуметім, 
Ескермей кҥн ҿткіздік ақыл аздан. 
 

 
262 
Пенденің жастық шағы базар екен, 
Еті тығыз, беті қызыл ажар екен. 
Қартайып кҥш-қайраты кеміген соң, 
Адамзат жылдан-жылға азады екен. 
 
Жастықта жігіт кісі озады екен, 
Ду десе, делебесі қозады екен. 
Жас жетіп, уақыты ҿткен сайын, 
Матадай ҿңі оңған тозады екен. 
 
Шашы мен сақал-мҧртын қырау шалса, 
Пендеге кҽріліктің жеткені екен. 
Кҿз нҧры мен тізеге ақау келсе, 
Адамның денсаулығы біткен екен. 
 
Ентігу мен алқыну пайда болса, 
Дейтҧғын ол ажалдың хабары екен. 
Сақтанбау дер кезінде ҽр пендеге, 
Байқасаң барып тҧрған залал екен. 
 
 
Бар болып, ағайының кҿзді болса, 
Ол-дағы қарағаштай панаң екен. 
Дҥниеден демің бітіп ҿтіп кетсең, 
Мирасхор артыңдағы балаң екен. 
 
Атыңды жоғалтпайтын ҧлың болса, 
Шырағың ҿлсең-дағы жанады екен. 
Егерде ҧлың болмай, дҥниеден ҿтсең, 
Біржола отың ҿшіп қалады екен. 
 
ЖЕТІ ЖАРҒЫ 
 
Қарабас тархан ағамды, 
Алаш жҧрты тыңдаған. 
Соғысқа, дауға қатысып, 

 
263 
Ер еді жастан шыңдалған. 
Мҧра боп қалған кҿне сҿз, 
Низам мен заңның мҽні бір. 
Талқылаған низамды, 
Қарабас ағам сҿзі-гҥл. 
Ҽз Тҽукені ағамыз, 
Ҽрқашанда қолдаған. 
Қайта қарап низамды, 
Қазақтың Заңын қҧраған. 
Қарабас кҥйші ағамның, 
Қағидасын жаттадым. 
Ақ былғарға тҥсіріп, 
Мҧқияттап хаттадым. 
Ҽз Тҽукеге қызмет қып, 
Жаздым «Жеті жарғыны». 
Салыстырып талдадым, 
Бергі менен арғыны. 
Ҽз Тҽукенің бас биі – 
Майлы батыр ағамыз. 
Нҧсқа айтқан соң Майлы-екең, 
Кеңіп қалды жағамыз. 
Кҿмектесті біздерге. 
Қазыбек, Тҿле, Ҽйтеке. 
Қазақтың заңын нығайтып, 
Тыйым салды тенттекке. 
«Жеті жарғыны» жазуда, 
Іс тындырдым бірталай. 
Айтқанымды қҧп алды, 
Деген жоқ ешкім бҧл қалай? 
«Жеті жарғы» заң жазып, 
Билер беріп баршаға,- 
Кҿңілін жҧрттың жҧбаттым. 
 
БІЛЕРСІҢ 
 
Кҿсемдердің қадырын, 

 
264 
Ел тозғанды білерсің. 
Шешендердің қадырын, 
Дау болғанда білерсің. 
 
Сардарлықтың қадырын, 
Қол басқарсаң білерсің. 
Тҧлпардың қадырын 
Қамалға шапсаң білерсің. 
 
Балалықтың қадырын, 
Жігіт болғанда білерсің. 
Туған елдің қадырын, 
Алыста жҥрсең білерсің. 
 
Жігіттіктің қадырын, 
Қартайғанда білерсің, 
Дҽулетіңнің қадырын, 
Бақ тайғанда білерсің. 
 
Ҽншіліктің қадырын, 
Той-думанда білерсің. 
Мергендіктің қадырын, 
Жамбы атқанда білерсің. 
 
Қару-жарақ қадырын, 
Қан майданда білерсің. 
Қайратыңның қадырын, 
Бірме-бірде білерсің. 
 
Аңшылықтың қадырын, 
Аң ауласаң білерсің. 
Саятшылық қадырын, 
Қҧс баптасаң білерсің. 
 
Батырлықтың қадырын, 
Жау келгенде білерсің. 

 
265 
Ақындықтың қадырын, 
Айтысқанда білерсің. 
 
Қыран қҧстың қадырын, 
Аң алғанда білерсің. 
Жҥйрік аттың қадырын, 
Бҽйгеге қоссаң білерсің. 
 
Ҧстазыңның қадырын, 
Ғалымдық жолда білерсің. 
Бостандықтың қадырын, 
Қуғын кҿрсең білерсің. 
 
Балуандықтың қадырын, 
Белдескенде білерсің. 
Наркескеннің қадырын, 
Қылыштассаң білерсің. 
 
Шыншылдықтың қадырын, 
Беттескенде білерсің. 
 
Ҽдіс-айла қадырын, 
Кектескенде білерсің. 
 
Қаршыға, лашын қадырын, 
Қҧс алдырсаң білерсің. 
Алғыр тазы қадырын, 
Аң қуғанда білерсің. 
 
Атбегілік қадырын, 
Ат жаратсаң білерсің. 
Балғын билік қадырын, 
Кҥш қайтқанда білерсің. 
 
Ақша беттің қадырын, 
Қан кеткенде білерсің. 

 
266 
Екі кҿздің қадырын, 
Нҧр кеткенде білерсің. 
 
Денсаулықтың қадырын, 
Науқастансаң білерсің. 
Асыл менен жасықты, 
Бағаласаң білерсің. 
 
Дос-жаранның қадырын, 
Жалғыз қалсаң білерсің. 
Татулықтың қадырын, 
Шеттенгенде білерсің. 
 
Туған жердің қадырын, 
Сағынғанда білерсің. 
Астығыңның қадырын, 
Ашыққанда білерсің. 
 
Динар ақша қадырын, 
Тарыққанда білерсің. 
 
Туысқанның қадырын, 
Зарыққанда білерсің. 
 
Нҧр жҥзіңнің қадырын, 
Ҽжім басса білерсің. 
Жиырма бестің қадырын, 
Орта жаста білерсің. 
 
Кҿк найзаның қадырын, 
Жекпе-жекте білерсің. 
Жҥректілік қадырын, 
Бетпе-бетте білерсің. 
 
Ақ семсердің қадырын, 
Шабысқанда білерсің. 

 
267 
Сар садақтың қадырын, 
Атысқанда білерсің. 
 
Ҿз басыңның қадырын, 
Ел мақтаса білерсің. 
Бақытыңның қадырын, 
Қҧлдырасаң білерсің. 
 
Жақсы ҽйелдің қадырын, 
Жарсыз қалсаң білерсің. 
Байлығыңның қадырын, 
Малсыз қалсаң білерсің. 
 
Қызыл тілдің қадырын, 
Байланғанда білерсің. 
Жақсы туыс қадырын, 
Айырылғанда білерсің. 
 
Екі аяқтың қадырын, 
Ақсағанда білерсің. 
 
Отыз екі тістің қадырын, 
Қақсағанда білерсің. 
 
Ата-ананың қадырын, 
Перзентті болсаң білерсің. 
Жанашырдың қадырын, 
Істі болсаң білерсің. 
 
 
НАУРЫЗ БАТАСЫ 
 
Мҧсылманда жылдың басы-наурыз айы, 
Айтылған тауарихта оның жайы. 
Зымыстан қыстың кҥнін тҥріп тастап, 
Наурыз келсе, шаттанар жарлы-байы. 

 
268 
 
Халайық тез серпіліп, ҿңі кірер, 
Шаруасы талапты ердің ҿрлей берер. 
Ҧлыстың ҧлы кҥні жайлы болып, 
Қҧдайым Алаш жҧртын қолдап жҥрер! 
 
Қазағым, наурыз айың қҧтты болсын, 
Малдарың аман тҿлдеп сҥтті болсын. 
Ағайын ҽрқашанда қоғамдасып, 
Ҿзара ылғи тату-тҽтті болсын! 
 
Кҿз жасы жетім-жесір ие берсін, 
Ҧлыс кҥні дҽулетті ҥйе берсін. 
Есіркеп ғарыптерді қадыр Алла, 
Оларға бие менен тҥйе берсін! 
 
Ҽлеумет, бақ орнатсын наурыз айы, 
Оңды боп ел-жҧртымның хал-жағдайы. 
Қар кетіп, жер қарайып, кҥн жылынды, 
Ҽр ҥйдің ойнақтасын тайлақ-тайы. 
 
Қысыр сауған ауылдар, 
Сабаны кҥрп-кҥрп пісіңдер?! 
Ҽрбір ҥйге бас сҧғып, 
Наурыз кҿже ішіңдер!? 
 
Қыз-бозбала киініп, 
Тҽуір атқа мініңдер. 
Қатар тҥзеп тобыңмен, 
Салтанатпен жҥріңдер. 
 
Наурыз айы оң болсын, 
Ақ пен астық мол болсын! 
Баршаңызды аруақ жебеп, 
Қайда барсаң жол болсн! 
 

 
269 
Айдан аман сақта, 
Жылдан есен сақта! 
Алла қолдап халқымды, 
Жҥздеген қатерден сақта! 
 
Ҧлыс кҥні береке берсін, 
Дҧшпандарың жерге енсін! 
Бақ пен дҽулет қабат қонып, 
Ҧрпақтарың ҿсіп-ҿнсін! 
 
Абыройлы беделді болып, 
Ризық, несебелерің арта берсін! 
Аллаһу Акбар! 
 
ҮШ БИ 
 
Ҥш жҥзде болса да олар басты кісі, 
Қазыбек, Тҿле, Ҽйтеке менен кіші. 
Соларға жол кҿрсеткен ҧстаз едім, 
Сардар деп қҧрметтейін ҥлкен-кіші. 
 
Жеңіс жоқ соғыстарда шабандарға, 
Жағдай жоқ тағат қылып амалдарға. 
Жеңіске жету ҥшін қайрат қылып, 
Ат қойдым ғаскер бастап қамалдарға. 
 
Мҽлім ғой, елге ғаскер басқарғаным, 
Болдым деп Ордабасы мастанбадым. 
Мылтығы кҿп болса да кҽпір жаудың, 
Қалмақтың ғаскерінен жасқанбадым. 
 
Басқарып Ҥш жҥз қолын жиырма бес жыл, 
Орнымды Бҿгенбайға бердім биыл. 
Еш сардар жарлығымды қайта қылған жоқ, 
Кезінде ҧзақ соғыс кҥндер қиын. 
 

 
270 
ЖАСТЫҚ 
 
Саналы болып тумасам, 
Ата жолын қумаспын. 
Қолыма найза алмасам, 
Елдікке белді бумаспын. 
 
Ел қорғаны болмасам, 
Толыбай ерден тумаспын. 
Жасық болып жаралсам, 
Қанды қанмен жумаспын. 
 
Алаштан қазақ озбаса, 
Жер бетінде тҧрмаспын. 
Сҧлуды таңдап алмасам, 
Сауық-сайран қҧрмаспын. 
 
Білекті жігіт болмасам, 
Жауға ҿрт боп тимеспін. 
Жҥректі жігіт болмасам, 
Кҿбелі сауыт кимеспін. 
Алып жігіт болмасам, 
Еменнен садақ имеспін. 
Сардар жігіт болмасам, 
Ҧрандап жауға тимеспін. 
 
Кҿзімде от болмаса, 
Аруды таңдап сҥймеспін. 
Дулығамның тҿбесі, 
Буылмаса меруерттен 
Кҿзіме баса кимеспін. 
 
Жалынды болып тумасам, 
Батыр болып жҥрмеспін. 
Дҧшпанды дҽлдеп атпасам, 
Қарыма садақ ілмеспін. 

 
271 
Атадан кҿп боп тумасам, 
Жиын-топқа кірмеспін. 
 
Қылыш шаба алмасам, 
Жау тамағын ормаспын. 
Пендені кҿзге ілмесем, 
Жҧрт қамқоры болмаспын. 
 
Ер-азамат болмасам, 
Ауызға іліне қоймаспын. 
Қолы ашық, жомарт болмасам, 
Мейманға тайлақ соймаспын. 
 
Той басқара білмесем, 
Қызыққа еш тоймаспын. 
Аңшылық жолға тҥспесем, 
Саят қҧра қоймаспын. 
 
Кҥй шығара алмасам, 
Қобызды қолға алмаспын. 
 
Шырқап ҽнге салмасам, 
Той-думанға бармаспын. 
 
Кҿппен бірге жҥрмесем, 
Абырой-атақ алмаспын. 
Қымыз бен шҧбат ішпесем, 
Сусындап сірҽ қанбаспын. 
 
Ерлік жолға кҿшпесем, 
Ел кҿңіліне толмаспын. 
Ақылға диқан болмасам, 
Алды-артымды шолмаспын. 
 
Жақсы ауылда ҿспесем, 
Талапты жас болмаспын. 

 
272 
Ерлерден ҥлгі алмасам, 
Тірі жҥріп оңбаспын. 
 
Шҧрайын мекен білмесем, 
Жағдайлы жерге қонбаспын. 
Ел ҥмітін ақтасам, 
Елдік жолдан танбаспын. 
 
Елді бастап аттансам, 
Далада жалғыз қалмаспын. 
Халық қамын ойласам, 
Кҿптен қарғыс алмаспын. 
 
Ата салтым сақтасам, 
Қадырымды жоймаспын. 
Ғаділдікті жақтасам, 
Адаса тағы қоймаспын. 
 
Жастықта талап қылмасам, 
Игілікке мойын бҧрмаспын. 
 
Намысым бойда болмаса, 
Дҥшпанның басын жҧлмаспын. 
 
Ішігім болса жанаттан, 
Аязды кҥнде тоңбаспын. 
Қолбасы – батыр болмасам, 
Қосынды бастап қонбаспын. 
 
Айтулы ақын болмасам, 
Елдікті жырға қоспаспын. 
Сабырлы шешен болмасам, 
Сҿздің артын тоспаспын. 
 
Қолыма ту алмасам, 
Арабы ақбоз мінбеспін. 

 
273 
Дҧшпанды дҽлдеп атпасам, 
Қарыма садақ ілмеспін. 
 
Насихатшы болмасам, 
Жҧрт сынына толмаспын. 
Садақ тартқыш болмасам, 
Мойылдан оқ жонбаспын. 
 
 
ӨЗІ ТУРАЛЫ 
 
Жандар, бақсы емен оған сенші, 
Мен шыққан Орта жҥзден балгер-емші. 
Тілегін халайықтың орындайын, 
Жҧртым-ау, ҿнерімді кҿзбен кҿрші. 
 
Кеткен соң тал бойымды шабыт кернеп, 
Ҽн салып, кҥй тартуды еттім ермек. 
Атаққа жырау деген ие болып, 
Ҿлеңнен салып жҥрмін ою-ҿрнек. 
 
Шираймын, жыр шығарсам, аспанға ҿрлеп, 
Жасадым шҿптен қҧнды дҽрі-дҽрмек. 
Сынықшы Қожаберген атағым бар, 
Нелер кҿп науқастарды жаздым емдеп. 
 
 
«БЕС ҚАРУ» атты ҿлеңі: 
 
Ер қаруы – бес қару, 
Екі топқа бҿлінген. 
Алғашқысын кҿп айтқан, 
Шыққаннан соң кҿңілден. 
 
Қылыш, садақ, айбалта, 
Кҥрзі менен кҿк найза. 

 
274 
Ел қорғауда ҽрқашан, 
Келтірген ерге кҿп пайда. 
 
Кҥлдірмамай, қанжар мен 
Дырау қамшы – ушеуі. 
Екінші топқа жатады, 
Семсер, сойыл – бесеуі. 
 
Сапасына қарай бес қару, 
Екі жҥйе аталған. 
Осылардың барлығы, 
Жауынгерге арналған. 
 
АСЫЛДАР 
 
Балға, Балта, Едіге – 
Керейден шыққан асылдар. 
Маңайында жҥрмеген, 
Елді бҧзған масылдар. 
Алла, аруақ, ҽулие, 
Бабаларды қолдаған. 
Ҿзбек, Жҽнібек, Бердібек, 
Бҧлантемір хандардың. 
Ғаскерін бастап ҽр жылда, 
Зҽресін алған жаулардың. 
Кҽпірді қырып кҥйреткен, 
Інісіне, ҧлына соғысуды ҥйреткен. 
Ақ орданы кҥшейтіп, 
Есілҽм дінін ҿрлеткен. 
Мҥфтилерді бҧлардың, 
Болған жоқ ісі налытқан. 
Сыбызғымен кҥй тартса, 
Денесін кҿптің балқытқан. 
 
ТАНАШ БИ 
 

 
275 
Алтын орда жҧртына, 
Қорған болып жасынан. 
Сол кездегі хандардың, 
Орып алған қасынан. 
Танаш сардар бабамыз, 
Ел қамқоры данамыз. 
Тоқты, Ҿзбек хандардың, 
Ғаскерін бастап атамыз. 
Кҽпірдің туын қҧлатқан, 
Басшысын атып сҧлатқан. 
Бабамыздың істерін, 
Мҧсылман қауым ҧнатқан. 
 
НЕ ЖЕТІМ  
 
Ҿзінде перзент болмаса, 
Ата-ана болар шын жетім. 
Қайырылыспаса аға-іні, 
Оқшауланған ер жетім. 
Қорғаушысы болмаса, 
Кез келген пенде сол жетім. 
Бастаушысы болмаса, 
Жиылған қалың қол жетім. 
Жауыздарға жолықса, 
Ата-анасыз ҧл жетім. 
 
ҚЫЗЫЛЖАР 
 
Қол бастап ҽкем Толыбай туын тіккен, 
Есілдің кҥнгей бетін кҥздік еткен. 
Кҿлденең кҿк Есілдің жарқабағын, 
Ҽкеміз Қызылжар деп атап кеткен. 
 
Қызылжар содан бері атаныпты, 
Ҽкемнен ерлер сонда бата алыпты. 
Ту ҧстап, тҧлпар мінген он жеті ағам, 

 
276 
Қол бастап жау қалмаққа аттаныпты. 
 
ҮШ ТӘУКЕ 
 
Ҽр жылда ҽрқайсының демі бітіп, 
Алладан бҧйрықты ажал келіп жетті. 
Хан Тҽуке, батыр Тҽуке, сҧлтан Тҽуке, 
Дейтҧғын ҥш асылзат дҥниеден ҿтті. 
 
Жыл салып арасына ҽрқайсынын, 
Қара жер қҧшағына алып кетті. 
Ҥш бірдей кемеңгерден айырылған соң, 
Жҧртымнан бақ-береке ауып кетті. 
 
АҚСАУЫТ 
 
Ақсауыт деген сол болар, 
Атқанда оқ ҿтпесе. 
Ақберен деген сол болар, 
Тигені тҧяқ серіппесе. 
Алмауыт деген сол болар, 
Алысып жауы жеңбесе. 
Тҧлпар ат деген сол болар. 
Артынан қуған жетпесе, 
Ер жігіт деген сол болар. 
Жасқанбай жауға беттесе, 
Жан жолдас деген сол болар. 
Жалғыз тастап кетпесе, 
Адал дос деген сол болар. 
Білдірмей жоқты етпесе, 
Туысқан деген сол болар. 
Сетілгенді септесе, 
Айтулы жақсы сол болар. 
Ісіне еткен кеппесе, 
Айтулы жаман сол болар. 
Ақыл ғып айтқан сҿзіңді, 

 
277 
Ҧғынбай босқа кектесе. 
Қайырымсыз жаман сол болар, 
Жетімнің бетін ҿппесе. 
Қатыгез жан сол болар, 
Жеткіншекке тек десе. 
Қайырымды жан сол болар, 
Керегіңді кҿктесе. 
Ақ кҿңіл жан сол болар, 
Айтар сҿзін бҥкпесе. 
Жан аяр жалқау сол болар, 
Жан қинап еңбек етпесе. 
Қас надан қабақ тҥйеді, 
Шаруасы бітпесе. 
Бітпейтін, сірҽ, іс болмас, 
Жҧрт жҧмылып кҿптесе. 
Ерлердің ісі еленбес, 
Халық ҥшін терін тҿкпесе. 
Кетер ҧрпақ тіл қатпай, 
Халқың нені жҥктесе. 
 

жүктеу/скачать 1,24 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: