Бойкүйез, қолтаңба, қарғыбау

[мүше]сі
Сонымен, экзоцентрлі БС-дердің бұл тобын K
1
K
1
қатынасында
көрсетуге болады.
Экзоцентрлі БС-дердің 3-тобына аққұс, ақлақ, ақжүрек, ақбикеш,
далантопшы, күлдәрі (үлбіреген жібек мата), итсабын (өс), итсандық, (өс.),
иттүйнек, келтешаш (өс ), кереңқұлақ (өс.), кермексабын; көрсары, қазтаңдай,
қарақұс (шүйде сүйек), қоянаяқ, қызылбояу, найзақара, елтірі, саңырауқұлақ,
соқырішек, соқыртеке, сүтемшек, томарбояу, томардәрі, бірқазан,
шолпаншаш (әс.), жезайыр (қару), жержастық, (өс.), көкжаулық (өс ), көктеке
(құс), дарқоңыр, жаңақызыл, жасбуын, жаубүйрек, кірпікшешен, соражөке,
тауықсоқыр (ауру), тау-құдірет (құс) сияқты қатынастағы БС-дер жатады.
Мұнда аққұстың “тары илейтін тас”, ақлақтың “ақ ірімшіктен жасалған
ыстық тағам”, ақбикештің “ақталған тары”, ақжүректің “емдік қасиеті бар
шөп” экстралингвистикалық мәнділіктеріне қандай қатысы бар екені
белгісіз. Бірақ дербес мағыналы екі сөздің бірігуі бір денотатқа атау
болады.
Сонда, байқап отырғанымыздай, бірге жазылатын сөздер Д
2
Д
1
Д
2
Д
1
қатынасынан бастап, К
2
К
2
, қатынасына дейінгі аралықтағы құрама
сөздерді қамтиды екен.
Сонымен, қазақ тіліндегі БС-дердің семантикалық белгілеріне БС
сыңарларының экстралингвистикалық мәнділікпен жанама байланысы; екі
сыңардың бір семантикалық өрісте жатуы, ортақ семаларының болуы,
сөйтіп, ортақ мағынаның пайда болуы, оның атауыштық, терминдік
мәнінің артуы; бір сыңардың мағына жалпылануы; бір сыңардың дербес
мағынасынан айырылуы, бөлшектің бүтін орнына жұмсалуы т.б. жатады.
Бұл қатардағы БС-дердің орфографиялық сөздіктерде
кодификациялануына байланысты мынаны айтуға болады. Егер ҚТОС-інің
алғашқы басылымында негізінен сыңарлары экстралингвистикалық
мәнділікпен КЖ, қатынастағы сөздер біріктіріліп берілген болса, 1978
жылғы шығарылымында Д
2
К
1
қатынастағы сөздер біріктіріле бастады. Ал
1988 жылы шыққан сөздіктің соңғы басылымында Д
1
Д
2
қатынастағы
құрама сөздер бірге таңбалану тұрпатына ие болады да, бүгінде қайта
құрастырылу үстіндегі сөздіктің жаңа басылымында қатынастағы
лексикалық бірліктер біріктіріліп, реестрге шығарылатын болады.
БС-ге қатысты проблема бұнымен шешілмейтіні белгілі. Осыған
орай мынадай мәселелер мен сұраулар өз зерттеу кезегін күтетінін
айтамыз. Бір ұғымды білдіретін екі негіздің грамматикалық тұлғалармен

тұтас түрленуі бірге тұлғалаудың өлшемі бола ала ма? Түсіндірме
сөздіктердің қазіргі жағдайында семдік талдаудың дұрыс нәтижеге
жеткізуі мүмкін бе? БС сыңарларының кірігу кұбылысына түсуі шарт па?
Дыбыс, дауыс үндестігіне, орфоэпиялық зандылыққа ыңғайлап жазу үрдісі
дұрыс па? Буын санының шектеулігі сөздер бірігуінің алғышарты ма? Бір
екпінге ие болу БС-дің белгісі бола ала ма?

жүктеу/скачать 0,69 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: