Заманауи мектепте оқу-тәрбие жұмысының өзекті мәселелері
Г.Т. Қажиева, ББЖКБАРИ, Инновациялық даму
және әдістемелік қамтамасыз ету бөлімі бастығы
Ә.Смағұлова, Алматы қаласы, Алатау аудандық
әдістемелік кабинеттің бас маманы
Ұлттың бүгіні де, болашағы да тәрбиелі ұрпаққа байланысты. Қандай да бір ұлт өз
алдына дербес өмір сүруден қаларда ең алдымен ұлтгық киімінен, бітім болмысынан, одан
кейін салт-дәстүрінен жеритін көрінеді. Ең соңында өзінің ана тілін ұмытады екен.
Тәрбие саласында әр халықтың өзіндік генетикалық, этнопсихологиялық, тарихи-
әлеуметтік қалыптасу ерекшеліктеріне тән туындап отыратын проблемелары мен ұрпақ
тәрбиесіне арналған моральдық - этикалық ережелері бар.
Бүгінгі күнде қоғамда тәрбие саласының көптеген шешімін таппай келе жатқан
проблемалары бар. Жасөспірімдер арасындағы жаман әдеттер – нашақорлық, ішімдік,
шылым шегу, қыз балалардың әдепсіз қылықтары, жезөкшелік т.с.с. қоғамымыздың айықпас
дертіне айналды.
Біз бұл жағдайлардың өршуін қоғамдық құбылыстарға, рухани құндылықтардың
алдыңғы орыннан шегерілуі мен материалдық байлықтың алдыңғы қатарға шығуы тәрізді
адами құндылықтар түсінігінің өзгеруіне тікелей байланысты деп пайымдаймыз. Сонымен
қатар, жасөспірімдердің бос уақыттарының дұрыс ұйымдастырылмауы, қадағалаусыз қалуы,
оларға компьютерлік ойындар мен ғаламтордағы атыс-шабыс, қантөгіске толы фильмдердің
әсерінен деп білеміз.
Білім беру жүйесіндеде жас ұрпақты өмірге даярлау бойынша қызмет етіп келе
жатқан тәрбие саласы бірқатар тоқыраушылықтарды бастан кешіруде. Бұған әлеуметтік
құрылылымдар: қоғамдық институттар, діни ұйымдар, бұқаралық ақпарат құралдары,
мектеп, отбасы т.б. өзіндік әсерін тигізуде.
23
Тәрбиеленушілер мен ұстаздар арасындағы тәрбие қарым-қатынасындағы
бірізділіктің
жеткіліксіздігі,
қабылданып
жатқан
мемлекеттік
құжаттардың,
тұжырымдамалардың білім беру жүйесіндегі тәрбиенің ұлттық идеологиялық ұстанымдары
мен ұйымдастыру тактикасын анықтауда маңызы зор болғанымен, білім беру мекемелерінде
толыққанды жүзеге асырылып жатпағандығы ұлтымызға тән асыл қасиеттерді
жастарымыздың бойына дарытып, сіңіре алмауымызға ықпал етуде.
Дегенмен де, балаға ата-ананың, қоршаған ортаның, мектеп ұжымының қарым-
қатынасын дұрыс жолға қою арқылы бұл мәселелердің шешімін табуға болады деп айта
аламыз. Ұлдар мен қыз балалардың жас ерекшеліктеріне сай ұйымдастырылған маңызды
шаралар, тиісті мамандар жұмысы, әкенің ұлымен, ананың қызымен жақын сырласуы
көптеген мәселелерді шешетіні айқын.Балалардың бойындағы өзгерістерді дер кезінде
байқай білу, оныңбойында, әңгімесінде байқалатын өзгешеліктерге мән беру көптеген оқыс
оқиғалардың алдын алатыны шүбәсіз.
Қазақ халқындағы тәрбиенің қай түрін алсақ та, өскелең ұрпақтың ұлттық сана
сезімінің өршіл болып қалыптасуына әсер етеді. Рухани адамгершілік тәрбие арқылы
әдептілік, ар намыс, шындық пен әділеттілік, ынтымақ пен бірлік, жолдастық, достық,
мейірімділік, қайырымдылық ізеттілік, қонақжайлылық, парасаттылық тәрізді қасиеттерді
бала бойына дарыта аламыз. Эстетикалық тәрбие беру өнерге құштарлықты, сымбаттылық,
сұлулық пен әсемдікті сезінуге, қабылдауға баулиды. Ақыл-ой мен сезім тәрбиесі арқылы
дүниетанымы кеңиді десек, еңбек тәрбиесі арқылы ептілікке, шеберлікке, жауапкершілік пен
ұқыптылыққа, табандылық пен төзімділікке үйренеді.
Тәрбиенің түп қазығы имандылыққа тәрбиелеу, бұл тәрбие арқылы баланың бойына
өзінің жаратылысына сай салт-санасы, әдет-ғұрыпы, өмірлік дағдылары, адамгершілік
қасиеттері қалыптасады.
Оқушының бойында оның жеке басына тән қасиеттерін(еркіндігі, дербестігі, тәуелсіз
болуы, өз-өзін басқара алуы, денінің саулығы, ізеттілік, инабаттылық қасиеттері) мен
отбасы мүшесіне тән қасиеттерінің(өз отбасы мүшелерімен ізгі қарым қатыстар орнатуы,
отбасын қолайлы тіршілік ортасы деп түсінуі) қалыптасуына жүйелі және кешенді
жүргізілген тәрбие жұмысының ықпалы тиері сөзсіз.
Сонымен қатар, бала бойында қоғамға қатысты қасиеттері (өзін қоғамның толық
мүшесі ретінде сезінуі, қоғамның әл-ауқатына ықпалы барын сезінуі, өз ісіне берілу,
шығармашыл тұлға болуы, әлеуметтік, рухани құндылықтарды бағалай алуы) мен
азаматтық қасиеттері де - ұлтын, елін, жерін сүюі,ұлттық құндылықтарды қастерлеуі,
мемлекеттік рәміздерді құрметтеу, отаншылдық сезімінің жоғары болуы берілетін оқу-
тәрбие қызметінің мазмұнына ткіелей байланысты.
Жоғарыда аталған қасиеттерді оқушының бойына сіңіру үшін елін, ұлтын, Отанын
сүюге және құрметтеуге тәрбиелеу, рухани құндылықтарға ізгі қарым-қатынасты
қалыптастыруды қазақ елінің мәдениетін, тарихын, фольклорын, салт-дәстүрлерін үздіксіз
оқу-тәрбие үдерісінде пайдалану арқылы жүзеге асыру, насихаттауды мектептің ізгілікті
дәстүрлерін қалыптастыру, отбасылық құндылықтарды кеңінен насихаттау, құқықтық
сананы қалыптастыру және дамыту арқылы жүзеге асыру басты ұстаным болуы тиіс.
Жалпы адамзаттық қасиеттердің негізінде жан жақты мәдениетті, өзгермелі өмір
жағдайларына бейім тұлғаны қалыптастыру үшін салауатты өмір салтын ұстану дағдыларын
қалыптастырудың кешенді, үздіксіз және тұрақты жүйесін құруымыз қажет.
Оқушылармен жүргізілетін жұмыстарда білім беру ұйымдарындағытәрбие
орталықтарын құру, оқу-тәрбие мазмұнын оқушының функционалдық сауаттылығын
қалыптастыруға бағыттай құру және сыныптан тыс жүргізілетін қолданбалы курстар, әр
бағыттағы үйірме жұмыстары, зерттеу топтарын құруды өрістету.
Оқытудың тәрбиелік құрамдасын күшейту үшін пән сабақтарында және сыныптан тыс
шараларда,бастауыш сыныптарда – тіл ширату, жаңылтпаштар, санамақтар, жұмбақтарды
қолдану арқылы, орта буын оқушылары үшін – мақалдар мен мәтелдер, балалар жырлары,
24
мазақтамалар, өтірік өлеңдер, ойын өлеңдерді қолдану, жоғарғы сыныптарда – шешендік
сөздер, термелер, ертегілер, аңыз әңгімелер, жырларды, дала даналарының тәлімдік,
өнегелері ойларын жүйелі қолдануымыз қажет.
Ел-жер, ауыл-аймақ тарихын, тұлғалар тарихын зерттейтін топтар, табиғат
құбылыстарын болжау орталықтарын, ауыз әдебиеті мен батырлар жырлары, дастандар т.б.
құндылықтарды зерделейтін, насихаттайтын әр пәнге қатысты үйірме жұмыстарын
ұйымдастыруды қолға алуымыз қажет.
Қазақтың қолданбалы қолөнері үйірмелерін құру, ісмерлік сыныптарын, кәсіпке
қатысты(ұлттық ою-өрнек, кесте, зергерлік өнім, тоқыма, ұлттық тағам түрлері, оның
құрамын білу, әрі дайындау технолоиясы т.б.), өнерге қатысты(айтыс, жыршылар,
термешілер, әуесқой музыканттар мектебін ашу, үйірме жұмыстары), драма үйірмелері
арқылы ауыз әдебиеті үлгілерін сахналау, поэзия мен көркемсөз өнеріне баулитын, әрі
актерлік қабілетін дамытатын, көркем оқуға жаттықтыратын үйірмелер мен ұлттық спортқа
қатыстыүйірмелер санын көбейтуге тиіспіз.
Оқу-тәрбие үдерісінде кітапхананың маңызы зор. Өкінішке орай кітапхана
құжаттамалық жұмыстардан әрі аса алмай жатқан жағдайлар бүгінгі күні көптеп көрініс
беруде. Осы орайда кітапхана жұмысын жандандыру мәселелерін жолға қоюымыз қажет.
Кітапхана баланың кітапқа деген қызығушылығын оята алатын іс шаралармен өткізумен
қатар, сыныптан тыс қосымша білім берудің негізгі ошағы болуы шарт. Кітапханада тәрбие
саласының барлық бағыттары бойынша қызықты іс-шараларды: әдеби оқулар, қойылымдар,
кештер, конференциялар, еңбекке баулу шаралары атқарылуы тиіс.
Қоғамдық пайдалы еңбекті ұйымдастыру да ескерусіз қалып жатқан мәселе дейтін
болсақ,осы бағытты жолға қоюда «ҚР Бала құқықтарын қорғау» туралы заңның баланың
міндеттері туралы 20 бабын басшылыққа ала отырып негізгі мектеп ережелерін анықтау,
оқушылардың өзіне-өзі қызмет жасау ережелерін енгізу,пән сабақтарын еңбекпен ұштастыру
жұмыстары мәселе тетігін табуға көмектеседі деп айта аламыз.
Бүгінгі күнде ауылдық жердегі мәдени ошақ – мектеп, ал зиялы қауым өкілдері –
мұғалімдер. Әр мұғалім өзіне артылған болашақ алдындағы жауапкершіліктің қаншалықты
маңызды екенін, өзінің қаншалықты ықпалды екенін сезіне алған жағдайда ғана болашақ
жақсармақ.
Осы орайда мектепте, ауылда «Ата-аналар мектебі» орталықтарын құра отырып, ата
салтын, дәстүрін кең көлемде насихаттауды жолға қою мен «Аталар бірлестігі», «Әжелер
бірлестігі», «Аналар бірлестігі», «Әкелер бірлестігі» т.с.с ұжымдарды арқылы салт-
дәстүрлерді насихаттау, әдептілік-әдемілік дағдыларын қалыптастырсақ игі іс болар
еді.Б.Момышұлы атамыздың «Ұлды ұлша тәрбиелесең ұл болады, құлша тәрбиелесең құл
болады» деген ұлағатты сөзін ескергеніміз жөн болар. Үйде анасы, мектепте әйел адамдар
тәрбиелейтін жеткіншек ұлдарымыздың көп жағдайда түсініксіз кейіпте болуы да
ойландыратын мәселенің бірі. Бүгінгі күні мұғалімдер қауымының 90 пайызға жуығы әйел
адамдар екенін ескерсек, ата-аналардың мектеп жұмысына араласуы ұл тәрбиесі мен қыздар
тәрбиесін жүйелеуге ықпалы тиері сөзсіз.
Қорыта айтқанда, әрбір баланы мейірімді, инабатты адам, бауырмал отбасы мүшесі,
шығармашыл дара тұлға, жауапкершілгі мол азамат, салауатты да салиқалы тұлға болып
қалыптасуы үшін жауапкершіліктің біздерге жүктелетінін естен шығармағанымыз абзал.
Білім беру жүйесіндегі тәрбие беру ісін дәстүрлі қазақ қоғамындағы ұлттық құндылықтар
негізін басшылыққа ала, ізденісімізді ұлғайта отырып, іс тетігін шешуге тиіспіз.
Пайдаланылған әдебиеттер
1.
Қ.Жарықбаев, С.Қалиев «Қазақ тәлім-тәрбиесі» Алматы, Санат, 1995 ж.
2.
М.Жұмабаев «Шығармалар» Алматы, Білім, ІІ-ІІІ том, 1996 ж.
3.
С.Ғаббасов «Халық педагогикасының негіздері», Алматы, әл-Фараби, 1995
4.
Әбенбаев С.Ш. «Тәрбие теориясы мен әдістемесі» – Алматы : Дарын, 2004
5.
«Қазақстан Республикасындағы гуманитарлық білім беру тұжырымдамасы», 1994
25
6.
«Барлық білім беру ұйымдарында оқыту процесінің тәрбиелік құрамдасын күшейту
жөніндегі үлгілік кешенді жоспар» ҚР Үкіметінің 2012 жылғы 29 маусымдағы № 873 Қаулысы.
Анализ результатов опытно-экспериментальной работы по изучению и
обобщению передового педагогического опыта в деятельности методистов
(на примере филиала АО «НЦПК «Өрлеу» ИПК ПР по ВКО).
Катпенова Г.А.
Восточно-Казахстанский государственный
университет им.С.Аманжолова
Усть-Каменогорск, Республика Казахстан
Актуальность нашего исследованияв современных условиях связана с повышением
роли методической службы на всех ступенях системы образования РК, характеризующейся
значительным увеличением объема работы и расширением компетенций в связи с
внедрением инновационных изменений. Вместе с тем, как показало исследование,
большинство работников методических служб испытывают потребность в развитии своих
профессиональных знаний и умений. К сожалению, администрацией учебных заведений
области уделяется недостаточно внимания деятельности методических служб и вопросам
управления развитием профессионализма их сотрудников.Одной из функции филиала
акционерного общества «Национальный центр повышения квалификации «Өрлеу» институт
повышения квалификации педагогических работников является:
-
обеспечение
повышения
профессионального
уровня
профессорско-
преподавательского и методического составов филиала [1].
Основная идея экспериментальной работы заключается в проверке эффективности
деятельности методиста в изучении и обобщении передового педагогического опыта.
Основополагающим понятием нашего исследования выступает «инновационный
(передовой) педагогический опыт», который мы понимаем как совокупность творческого
активного освоения и внедрения знаний, умений, навыков, содержащих элементы новизны и
открытий, осуществляемая совместно субъектами региональной системы образования,
направленная на успешность ее модернизации при наличии соответствующего
исследовательского, проектного и управленческого компонентов.
На организационном этапе эксперимента были определены исходные позиций
опытно-экспериментальной работы, специфика изучения и обобщения инновационного
педагогического опыта методистом, а также эффективные формы распространения
педагогического опыта, готовности педагогов к организации инновационной деятельности.
Для этого было осуществлено несколько групп мониторингов.
Первая группа опросов была разработана для педагогов с целью выявления уровня
готовности к изучению и обобщению передового педагогического опыта в своей
деятельности, который мы представили в виде следующих компонентов: когнитивный,
проектно-деятельностный, методический, репродуктивно-рефлексивный. Это позволило
определить проблемы совершенствования по организации деятельности методиста в вопросе
изучения
и
обобщения
инновационного
педагогического
опыта,
регистрации
инновационного
проекта,
применении
инновационных
методик,
возможности
репродуцировать инновационную деятельность и т.д.[2].
Репродуктивно-рефлексивный компонент направлен на анализ собственной и иной
инновационной педагогической деятельности, возможность повторить и распространить
собственный инновационный опыт.
При наличии высокого уровня готовности к инновационной деятельности каждый
преподаватель профессорско-преподавательского состава института
26
- владеет комплексом понятий педагогической инноватики;
-понимает
место и роль инновационной педагогической деятельности в
образовательном учреждении, ее связь с учебно-воспитательной деятельностью;
-знает основные подходы к развитию методических систем института;
-умеет изучать опыт учителей-новаторов;
-умеет критически анализировать педагогические системы, учебные программы,
технологии и дидактические средства обучения;
-умеет
разрабатывать
и
обосновывать
инновационные
предложения
по
совершенствованию образовательного процесса;
-умеет разрабатывать проекты внедрения новшеств;
-умеет ставить цели экспериментальной работы и планировать ее;
-умеет работать в рабочих группах внедренческих проектов и проведения
экспериментов;
-умеет анализировать и оценивать систему инновационной деятельности института
повышения квалификации;
-умеет анализировать и оценивать -себя как субъекта инновационной деятельности;
-способен осуществлять и организовывать научно-исследовательскую,
опытно-
экспериментальную, проектную работу, консультировать по вопросам своей компетенции;
-владеет навыками деловой коммуникации, информационно-
аналитической
и
планово- прогностической деятельности;
- способен использовать информационные технологии в своей деятельности, работать
со средствами Интернет[3].
В ходе организационного этапа эксперимента установлено, что основные проблемы
преподавателя находятся не в сфере их предметной подготовки (только 5% опрошенных), а в
области новых педагогических технологий (51%) и образовательной политики (41%). Среди
«других» знаний и навыков, недостаток в которых испытывают преподаватели, названы:
работа, с интерактивной доской(28%), недостаток знаний об опыте коллег (32%). Наиболее
востребованы в плане повышения квалификации, как свидетельствуют ответы респондентов,
такие направления как новые образовательные, педагогические технологии (76%),
использование современных информационных технологий в преподавании (56%),
методические разработки лекций, курсов (47%), пользование компьютером (46%).
В своих ответах преподаватели-практики отразили то, что большинство институтов
повышения квалификации республики работают в режиме развития. 29% ППС сказали, что
предпочитают работать привычными, проверенными временем методами и средствами
обучения. У 8,3% педагогов не сформировались представления о путях обновления
содержания образования по своей специфике. Но 62,8% преподавателя пытаются осваивать
новые методики, технологии, ориентированные на повышение эффективности их
использования.
В целях определения уровня подготовленности к нововведениям и научно-
методической деятельности профессорско-преподавательского состава был проведен
социологический опрос методистами филиала. В инструментарий социологического опроса
мы включили пять вопросов, ответы на которые являются показателями инновационной
активности преподавателей. Этот опрос был проведен и в 2015 году(рис.1).
Первый вопрос: "Работаете ли Вы над какой-либо научно- педагогической,
методической темой?" Ответ "да" рассматривался как один из показателей причастности к
инновации, так желающие поднять квалификационную категорию, представляли свои
доклады, статьи, и процент положительных ответов о работе над какой-либо научно-
педагогической, методической темой составил примерно 52% в 2014г. и 62% в 2015г.
Второй вопрос: "Создаете ли Вы свои собственные методические разработки?" Если
преподаватель говорит "да" значит, он включается в инновационную деятельность. Число
27
преподавателей, чьими материалами могли бы пользоваться другие -20% (12% в городах и
8% в сельской местности). В 2015 г.- таких было 39%.
Третий вопрос: "Имеете ли Вы научные или другие творческие работы (статьи,
доклады, методические рекомендации, сборники)?" Этот вопрос касался не столько
непосредственной инновационной педагогической работы, сколько разносторонности
интересов преподавателя. На этот вопрос положительно отвечают примерно 78%
респондентов. В 2015 г.-их было 88%.
Четвертый вопрос. "С какими методами и технологиями Вы предпочитаете работать
- привычными или новаторскими?" ответы: "Пытаюсь вводить новшества и работаю по
ним",- 34% преподавателей. "Использую новаторские методы" - 34%.В 2015 г.- таких было
46%.
Пятый вопрос. "Считаете ли Вы себя последователем кого-либо из выдающихся
педагогов прошлого или педагогов-новаторов нашего времени?" При этом мы просили
указать имена педагогов, чьим идеям пытается следовать педагог. Таких респондентов
оказалось 30%.В 2015 г.- соответственно 47%.
При изучении педагогического опыта работы ППС мы прибегли кмониторинговому
опросу слушателей курсов повышения квалификации в оценке работы преподавателей
нашего филиала(см.таблица 1 и рис.2).
Таблица 1 Критериальное оценивание качества преподавания
№
Области оценивания/критерии
2014г.
2015г.
ППС
Приг
лашен
ные
ППС
Приглашен
ные
I Качество преподавания
1.
Уровень компетентности преподавателя по
тематике курса
8.8
8,7
9,8
8,8
2.
Доступность материала
8,7
8,7
9,8
8,8
3.
Логичность изложения
8,7
8,6
9,8
8,7
4.
Использование
в
учебном
процессе
интерактивных методов обучения: групповая
работа,
кейс-методы
обучения,
дифференциация и др.
8,7
8,8
9,8
8,7
5.
Использование на занятиях мультимедийных
технологий
8,8
8,7
9,8
8,7
6.
Педагогическое мастерство лектора
8,7
8,7
9,8
8,8
7.
Качество раздаточного материала
8,6
8,6
9,7
8,6
8.
Читаемость и воспринимаемость презентации
8,7
8,7
9,8
8,6
9.
Соблюдение тайм- менеджмента. Эффективное
использование учебного материала
8,8
8,7
9,8
8,6
28
Рис.2 Диаграмма мониторингового исследования
Далее нам необходимо было определить уровень готовности педагогов к изучению
ППО.
В целях определения уровня подготовленности профессорско-преподавательского
состава к изучению и обобщению инновационного педагогического опыта был проведен
опрос методистами филиалав 2015г. (таблица 2).
Таблица 2
№ Вопросы
Ответы ППС
1.
Изучался ли Ваш педагогический
опыт ранее (школе, колледже,
университете и др.)? Если «да»,
то по какой теме?
-Многие ответили «нет», не изучался и только единицы
обобщали опыт
2.
Какими
педагогическими
и
психологическими технологиями
Вы владеете?
-Сказкотерапия, АРТ-терапия, тренер-психолог,обучение в
сотрудничестве, критическое мышление, многомерные
дидактические
инструменты,
интерактивные
технологиями,
здоровьесберегающие,
игровые,
арттерапия,
ТРКМЧиП,
технологии
формирования
корпоротивной культуры, технологии критического
мышления,уровневая
дифференциация,
личностно-
ориентированное обучение, ИКТ, дистанционное обучение
3.
Какие известные казахстанские и
зарубежные
положения,
концепции Вы используете в
своей практике?
-Концепция профессора В.В. Козлова, профессора Зинкевич-
Евстигнеевой, концепция Эльконина-Давыдова. Блум,
Говард, Рогова, Р. Пауль, НДО «Самопознание»,
личностно-ориентированное
обучение,
развивающее
обучение,интерактивные технология, Караева, Маслоу,
Блума, Монтессори, Зайцева, Доман Шаталова,
Амонашвили,
Концепция
программы
«Эффективное
обучение»,Smart-обучение (Южная Корея) и мн.др.
4.
Какие, по Вашему мнению, новые
подходы, технологии, стратегии и
тактики обучения и преподавания
дают эффективный результат?
-Кейс-технологии, технологии развивающего обучения,
активное
обучение,
стратегии
Кэгана,
игровые
методы,ТРКМЧиП,здоровьесберегающие,
технологии
критического мышления, диалоговое обучение, управление и
лидерство, обучение критическому мышлению, практик-
ориентированное обучение
5.
Какие
затруднения
Вы
испытываете
в
преподавательской деятельности
-Недостаточно времени на НИР, методики диагностики
эффективности
занятия,
использование
квалиметрического
подхода
к
оценке
качества
деятельности преподавателя
6.
Опытом
какой
работы
(педагогической,
-Взгляд Р. Пауля на критическое мышление. -Супервизия
психологической практики, технология незавершённого
29
психологической,
новых
технологий) Вы хотели бы
поделиться?
учебного действия.
-Технология Штейнберга.
-Многомерные дидактические инструменты».
-Интерактивный подход в обучении слушателей курсов.
-Не хочу делиться
7.
С какими новыми технологиями,
образовательными ресурсами Вы
хотели бы познакомиться?
-Корпоративное обучение, ИКтехнологии, новые виды
презентации материала –нелинейные, поподробнее с
положениями Монтессори и Караевым, стратегии
мозаичные по развитию критического мышления.
8.
Кто оказывает помощь в решении
возникших затруднений?
Преподаватели кафедры, коллеги, Интернет, курсы
тренеров, заграничные стажировки и др.
Достарыңызбен бөлісу: |