Меншіктік мағынаның жұрнақ арқылы берілуі

Меншіктік мағынаның жұрнақ арқылы берілуі

• Тәуелдік мағына жұрнақ арқылы да беріледі. Тәуелдік мағынаны білдіретін –нікі, -дікі, -тікі жұрнақтары заттың иесінің атына, яғни затты иеленушіге жалғанады да, меншікті зат ешбір қосымшасыз қолданылады: домбыра Мараттікі, үй Мұраттікі, мылтық аңшынікі т.б. Осы тіркестерде меншікті заттар атаулары қосымшасыз формада тұр және меншікті заттың иесін білдіретін сөздердің алдында келген, ал тәуелдік мағынаны білдіретін жұрнақ затты иеленушіні білдіретін сөзге жалғанған.
• Бұл жұрнақтың тағы бір ерекшелігі – ол үндестік заңына бағынбайды, яғни жуан буын сөзге де, жіңішке буынды сөзге де осы тұлғада жалғанады (суретшінікі, ғалымдікі, баланікі, ауылдікі), яғни бұл қосымшаның жуан дауысты нұсқалары жоқ.

• “Септік дегеніміз жалғау мен грамматикалық мағыналардың бірлігінен тұратын және бір есім сөздің екінші есімге немесе етістікке қатысын білдіретін грамматикалық категория”.

• “Септік жалғаулары зат пен оның іс-әрекеті, я зат пен заттың (сынның) арасындағы субьектілік, обьектілік, меншіктілік-қатыстық, мекендік-мезгілдік, көлемдік, амалдық-құралдық, себеп-мақсаттық сияқты қатынастарды білдіріп заттық мән үстеп тұратын түрлену тұлғасын айтады”.

• “Белгілі бір сөзге жалғанып, оған грамматикалық мән беретін және олардың басқа сөздерге әр-алуан қатынасын білдіріп, сөзді бір-бірімен байланыстыратын қосымшаны” септік жалғауы деп атайды.