Қостанай облысы әкімдігі мәдениет басқармасының «Лисаков Жоғарғы Тобыл тарихы мен мәдениеті мұражайы» кмм кгу «Лисаковский музей истории и культуры Верхнего Притоболья»

86 
 
атақты  сазгер  Б.Байқадамов  іздеп  келеді  де 
оқуға 
қ
абылдаттырады.Консерваторияны 
денсаулығына  байланысты  аяқтай  алмай 
еліне қайтты. 
Батпаққара  деп  аталатын  шексіз 
даланың самал желі, ыстық құмы, Торғай ӛзені 
Қ
алибекті  дертінен  айықтырып  жібереді. 
Оның  кең  тараған  әндерінің  барлығыда 
Торғай жерінде дүниеге келді. 
Еркеғали  Рахмадиев  әншінің  әндерін 
тыңдай  отырып  батасын  берді,  ал  Нұрғиса 
Тілендиев  Қалибек  әнінің  әуезділігін  жақсы 
кӛрді. 
Адамзаттың  алпыс  екі  тамырын 
идірер,  тәтті  сезімді  оятар,  жүрегін  тулатар 
ү
лкен 
күш 
ол 
құ
діретті 
 
- 
Ә
н. 
Ә
н  –  адамның  жан  дүниесін  нұрдандырып 
кісілікке, адамгершілікке тәрбиелейді, сәулелі 
ӛ
мірге  баулиды.  Зор  эстетикалық  қуанышқа 
бӛлеп, рухты кӛтереді. Сол тамаша сезімдерді 
халыққа 
сыйлайтын 
ә
н 
шығарушы 
– 
Композитор.  
Ә
нші  –  композитордың  80-  шақты  әндерімен 
4-5  күйлері  бар.  Сонымен  қоса,  «Кӛктем 
қ
ыздар»,  «Домбыра  сазы»,  «Ерке  құсым», 
«Айлы  түнде»,  «Торғай  әуендері»  әндер 
жинағының авторы. 
 Әншінің 
ә
ндерін 
Қ
азақстан 
республикасының  халық  әртісі  Н.Нүсіпжанов, 
жас 
эстрада 
жұлдыздары 
М.Беспаев, 
Д.Таңатаров, 
«Нұр 
- 
Мұқасан» 
тобы 
орындайды. 
Халық    -  әншінің  әнінен  рухани  қуат  алады, 
ә
рқашанда  жақсылыққа  жол  ашып,  рухани 
сезім  сыйлайды.  Сондықтан  әншінің  әндері 
халыққа 
шипа, 
рухани 
нәр 
береді. 
 Халық  -    әншінің  «ұйықтап  жатқан  жүректі 
оятқан» әсем де алыптай ғажап әндеріне, тәтті 
де  сұлу  әуендеріне  тәуелсіз  еліміздің  ашық 
аспанында қалықтай беруіне тілектес!  
Қ
алибек 
шығармашылығында 
сырласы  да,  қиыншылықты  бӛлісетін  тірегі 
де,  ӛмірдің ызғарынан қорғайтын, ыстықтағы 
кӛлеңкесі де – отбасы. 
Отбасының  бір  мүшесі  болып  кеткен 
қ
ара  баянсыз  Қалибек  ӛмірін  де,  ӛнерін  де 
елестете алмайды. 
Ал  ӛзі  сол  ӛмірде  де  ,ӛнерде  де 
тазалықты пір тұтады... 
Зерттеу бӛлімі. 
 1.  Қалибек Деріпсалдиннің ӛмір белестері 
Торғай  даласында  жанды  баурап, 
жүрек  тебірентер  әндер    мен  күйлерді 
тудырған  талантты  жастардың  кӛш  басын 
бастап  келе  жатқан  әнші  –  композитор 
Қ
алибек  Деріпсалдин    1953  жылы  қаңтар 
айының  10-жұлдызында  Қостанай  облысы, 
Аманкелді  ауданының  орталығында  дүниеге 
келген. 1970 жылы Аманкелді  орта мектебін 
бітіріп,  1973  жылы  жамбыл  атындағы  ағарту 
училищесін қызыл дипломмен тәмәмдаған. 
Қ
алибек  жастайынан  музыкаға  ғашық 
болып 
ӛ
сті. 
Оның 
мектеп       
қ
абырғасында  жүргенде  баян  тартып,  ән 
айтуы  ӛзгеше  еді.  Ол  сахна  тӛрінде  ән 
айтқанда ӛзгеше бір күйге түсетін. Тебіренген, 
назданған қалпында  сыршыл да сазды, нәзік 
те  назды    торғай  қазақтарына    тән  әуендерді 
бойға сіңіріп, тыңдаушысын  шабыттандырып 
жіберетін ерекше қасиеті болатын. 
Жастық  шағынан  туған  анасы  Мағия 
Жұмабаеваның 
халық 
 
ә
ндерін                
орындаудағы  машықтығына  зейін  қойған 
Қ
алибек 
ӛ
нерге 
деген 
ӛ
зінің       
құ
штарлығын  бұрынғыдан да  арттыра түсті. 
Сонау  70-жылдары Қалибек  мектепте 
оқып  жүрген  кездерінде  ұлт  аспаптар 
оркестіріне дирижерлық жасайды. 
Бала 
 
қ
иял, 
балғын 
ӛ
нерімен 
жұртшылықты 
елең 
еткізген 
Қ
алибек 
1966жылы  Қостанай  қаласында  ӛткізілген 
облыстық  ӛнер  байқауында  Лермонтовтың 
«Жалауын»  орындаған  бала    қортынды 
концертке  ілігеді.  Музыкалық  аспаптардың 
бірінен  соң  бірін  меңгере  бастаған  жас 
талаптың қиялы  қиянға құлаш ұрып , ӛзінше 
бір  тың  ырғақтар  табуға  құлшынған.  Ақыры 
осындай  жемісті  ізденістердің  нәтежиесінде  
ұ
лы  кӛсемге  деген  шексіз  сүйіспеншіліктен 
«Лениншіл» атты күй дүниеге келеді. Тырнақ 
алды  туындының  сәтті  шыққаны  сондай, 
Қ
алибек  1970  жылы  Алматыда  ӛткен  мектеп 
оқушыларының 
республикалық 
фестивальінде    осы  күйін  ӛзі  орындап,  
лауреат атанады. 
Қ
алибектің  осынау  ӛнер  жолына  бет 
бұруына  үлгі  ӛнеге  болып,бағыт    бағдар      
сілтеген  халқымыздың  аяулы  ұлыдарының 
бірі,жерлес 
сазгер 
ағасы 
Бақытжан 
Байқамадамов  және  мектеп  қабырғасында 
тікелей  қамқорлық  кӛрсеткен    сазгер  ұстаз 
ағасы Аманбай Мұқашев болатын.  
Ұ
стазының 
адамгершілігі 
мен 
табандылығы,  музыка  аспаптарын,  оның 
дыбыстық 
ү
ндестігін 
 
терең 
білетін 
сауаттылығы    Қалибектің  тек  ән  айту  ӛнерін 
шыңдап қана емес, ән шығару  қабілеттілігінің  
оянуына да ықпал етті.  
Орта  мектепті  аяқтаған  соң  Қалибек 
Жамбыл  мәдени-ағарту  училищесіне  оқуға  
түседі.Онда  ол  Жамбыл  обылыстық    кӛркем 
ӛ
нерпаздар  ұжымыдары  байқауының  үш 
мәрте  лауреаты  атанып,  Жамбыл  обылыстық 

87 
 
филармониясының 
«Алатау» 
эстрадалық  
ансамблінде ӛнер кӛрсетеді. 
Қ
алибек  Жамбыл  атындағы  мәдени  – 
ағарту    училищесінде  оқып  жүрген  кезінде 
кӛркем  ӛнерпаздар  ұжымдары  арасында 
қ
атарынан  үш  рет  Жамбыл  облыстық  
фестивалінің  лауреаты атанды. 
Жамбыл 
қ
аласындағы 
музыка 
училищесінде 
оқыған 
жылдары 
облыс 
ӛ
нерпаздары сапында Москваға екі рет барып 
қ
айтады.  Халық  музыкасына,  фольклорға 
деген  құштарлық сол кездің  ӛзінде  –  ақ  оның 
қ
анына  сіңген  қасиет  болатын.  Сондықтан  да 
болар  музыканттың  ӛзі  ӛңдеген  халық  әндері 
«Гүлдерайым»,  «Шиелі  ӛзен»  оны  3  рет 
республикалық  байқауларға  қатыстырады. 
Музыка  училищесін  үздік  бітірген  жігіт 
облыстық    филормонияның    «Шертер» 
фольклорлық  –  этнографиялық  ансамблі 
құ
рамында  ӛнер кӛрсетеді.   
Ол  музыкант  ретінде  алғашқы  ӛнер 
жолын 
 
Жамбыл 
облыстық 
филармониясының 
«Алатау» 
 
эстрада 
ансамблінен  бастайды.Сол  кезде  есімі    бүкіл 
одаққа  белгілі  ӛнер ұжымында  қызмет істеу 
ү
лкен  құрмет  еді.  1972  жылы  Мәскеу  
қ
аласында  Қазақ  ССР-інің  құрылғанына 
50жыл  мерексі  құрметіне  осы  облыстың 
Жуалы  аудандық    «Қызғалдақ»  халықтық 
ансамблінің құрамында ӛнер кӛрсетеді. 
       Торғай  түлегі      Деріпсалдин  
Қ
алибек  1973  жылы    туған  жеріне  оралып, 
Арқалық қаласындағы Ш.Уалиханов атындағы 
орта мектепте  ән сабағынан оқытушы болып 
жұмысқа орналасады.  
Сонымен қатар, ұстаздықтан қол үзбей  
«Шертер»  фольклорлық  –  этнографиялық  
ансамблінің    құрамында  қызмет  істейді. 
Педагогикалық  қызыметте  жүріп  мектепте 
«Балауса» ән-би ансамбілін, Арқалық, қалалық  
мәдениет    бӛлімінің  жанынан  «Торғай 
толғауы» 
ансамбіліне 
халық 
аспаптар  
ансамбліне    жетекшілік  етеді.  Осы  ансамблді 
құ
ру 
барысында 
бұл 
коллектив 
республикалық  телевизиядан  ӛнер  кӛрсетіп 
ү
лкен 
қ
ошеметке 
бӛленеді.     
Бүгінде  аяулы  жары  Айша,    медбике 
мамандығы бойынша  25 жыл еңбек ӛтілі бар, 
екі ұл тәрбиелеп, отыз жылдан астам бақытты 
күн 
кешуде.  
Ербол,  Бекбол  есімді  екі  ұлы  бар.  Жалғасбек, 
Мирасбек    және  Аружан    есімді  немерелері 
бар.      Деріпсалдиндер  отбасында  болашақ 
композиторлар 
шығатын 
немерелері   
тәрбиеленуде. 
[«Торғай 
толқындары» 
энциклопедия  /Авторы:  Әділбек  Жақып  .     
51-52 бет.] 
3.2. «Әніменен әлдилеген - әнші» 
Қ
алибектің  алғашқы  әні  Аманкелді 
ауданының  Қабырға  ауылында  дүниеге 
келеді.Ол   жетінші класс оқып жүрген кезінде 
шығарған 
ә
ні«Достарым»әні 
еді.Екінші 
«Аққу»деген  әні  болатын  .Содан  кейін  күй 
шығарумен  айналысады.  Қадамы  құтты 
болып, 
күймен 
республикалық 
ӛ
нер 
сайысында  лауреат  атанады.  1970  жылы 
оныншы  класты  оқып  жүрген  кезінде  
оқушылардың республикалық байқауы болып  
Аманбай 
Мұқышевтің 
жетекшілігімен 
Қ
отанайдан  бірінші  орын  алып  Аманкелді 
орта  мектебінің  оркестрі  Алматыға  жолдама 
алады.Содан  комсомолдың  50  жылдығына 
арналған 
«Лениншіл»деген 
күйін 
орындап,ұжым  мен  Қалибек  аға  лауреат 
болып,  тӛбелері  кӛкке  екі  елі  –ақ  жетпей 
қ
алады. 
«Қимадым    ғой»  әні  ӛмірлік  жары  
Айшаға арналған. 
Ә
ндерінің  әуендерін  ілеуде  біреуі 
болмаса кӛбіне кӛп ӛнделмейді екен. Ӛйткені 
қ
ағазға  түсірмес  бұрын  жан-жақты  сүзгіден 
ӛ
ткізіп, басқа әнге ұқсап кетпеу жағын саралап 
алынады . 
Қ
алибек аға Әсет Бейсеуовтың шәкірті. 
себебі  сол  кісінің  қасында  кӛп  жүріп,ақыл  –
кеңесін тыңдап, кӛңілге түйіді деседе болады. 
Ә
сет 
Бейсеуов 
ӛ
з 
сұхбатында 
«шәкіртіңіз  бар  ма?»дген  сұраққа  жауап 
бергенде  Марат  Ілиясов  пен  Қалибек  ағаны 
атаған екен. 
Ә
сет 
Бейсеуов 
пен 
Шәмші 
Қ
алдаяқовтың 
ә
н 
шығару,әуен 
жазу 
техникалары 
мен 
стильдері 
ерекшееді.Қалибек  әндерін  жазған  сайын  сол 
ұ
стаздарын ойлап отырады.  
Қ
алибек 
Деріпсалдиннің 
 
«Ерке 
құ
сым», 
«Мойныңды 
бұршы 
асқағым»,                                      
«Кӛктем  қыздар»  ,  «Айлы  түн»,  «Ер  Жәнібек» 
сияқты  әдемі   туындылары  –  халықтың сүйіп 
тыңдайтын әндеріне айналды.  
Қ
алибек  құрған  «Торғай  толқыны» 
атты  а  нсамбльдің  репертуарында  жергілікті 
талапкер  композиторлардың  шығармалары 
мол  орын  алған.  Ӛнерпаздар  коллективінің 
жетекшісі Қалибек Деріпсалдиннің «Қимадым 
ғ
ой»,  «Анама»,  «Құтты  болсын  туған  күнің», 
«Қарлығашым»,  «Қыран  қанат»,  «Октябрь 
салатанаты»,  «Кӛктем  қыздар»  атты  әндері 
мен    «Анама»,«Лениншіл»,  «Жеңіс»,  «Бала 
толғауы»,  «Үш  бәйтерек»  сынды  күйлері  бар. 
Олардың 
бірқатары 
концерттік 
программалардан орын алған.  
Халық 
композиторы 
Ықыластың 
«Жезкиігі» 
мен 
Қ
азыбек 
Ә
беновтың  

88 
 
«Сыбызғы  күйін» Қалибектің ӛзі қылқобызда 
орындайды.Бұдан  басқа    ансамбльдегі  баян, 
домбыра,  бас  домбыра,  шылдырмақ,  асатаяқ, 
прима, 
прима 
қ
обыз 
сияқты 
музыка 
аспаптарын  ӛз  дәрежесінде  орындап  шығуға 
мүмкіндік береді.  
«Торғай  толқыны»  ансамбльі  аудан 
шаруашылықтырына  жиі  –  жиі  сапарға 
шығып  ,  ауыл  еңбеккерлерінің  шалғайдағы 
малшылар 
мен 
шопандар 
қ
ауымының 
ықыласына  бӛленіп  ӛз  ӛнерлерін  кӛрсетіп 
жүрді.  
Торғай  жұртшылығы  арасында  ӛзінің 
ӛ
нердегі  табыстарымен      кӛзге  түсіп  жүрген 
Қ
алибек  Деріпсалдин  осы  ӛңірге  арнап 
шығырған  әндері  қазірдің  ӛзінде  жергілікті 
жастардың  сүйіп  орындайтын  әндеріне 
айналды.  1980  жылдардың  басында  Қалибек 
Торғай  обылысын  ӛзіне  тәнті  ете  білді. 
[«Торғай 
толқындары» 
энциклопедия 
Авторы:  Әділбек Жақып .     51-52 бет/] 
3.3. «Ҥлкен кемеге – ҥлкен айдын» 
Торғай  топырағында  ӛмірге  кімдер 
келіп,  кімдер  кетпеген?  Сол  ата  –  ағалардың  
жаңа  ӛмірдегі  жалғасы  ретінде      ӛзін    қазақ 
халқы  үшін    шын  жүрегінен  шыққан 
шығармашылығы  танытып  отыр.  Оған  себеп 
ә
ншінің ӛнердегі ӛмір жолы. 
1984 
жылы 
Алматыда 
Кенен 
Ә
зірбаевтың  100  жылдығына  арналған 
республикалық  қобызшылар  сайысында  19 
қ
атысушының  арасында  бірінші  орынды 
Қ
алибек иемденді. 
  Әнші-композитор 
1988 
жылы 
Қ
азақстан  композиторларының  VІІІсьезінде 
делегат болып сайланады. 
1990  жылы  композитор    Қалибек 
Деріпсалдин 
Алматы 
қ
аласындағы 
Ш.Калдаяков  атындағы    орталық  концерт 
залында  тұңғыш    рет   шығармашылық  кешін 
ӛ
ткізді. 
1993    жылы    ҚР    Мәдениет  
министірлігінің    ықпалымен    екінші  есепті 
концертін қойды.Бұл Қалибек Деріпсалдиннің 
қ
азақ  композиторлары  алдында  берген  есебі 
еді.Қазақ  музыка  ӛнерінің  небір  саңылақтары 
торғайлық  ӛнерпаздың  талантына  жылылық 
танытып,  оның  шын  мәнінде  композитор 
атануына жол ашады. 
Қ
азақ    музыка  ӛнерін  дамытуда 
сіңірген  еңбегі 
ү
шін    ол 
Қ
азақстан 
Республикасы  Президентінің  1991  жылы  26 
қ
арашадағы  жарлығымен  «Қазақ  ССР  –  інің  
еңбегі сіңген мәдениет қызметкері» атағымен 
марапатталады. 
Ол  екі  рет  одақ  композиторларының 
және  Қазақстан  композиторлары  одағының  
бірнеше 
дипломдарымен 
наградталды. 
Сонымен 
қ
атар, 
СССР 
Композиторлар 
одақтарының  дипломдарына  ие  болады. 
Халық  шығармашылығының  Бүкілодақтық 
бірінші 
және 
екінші 
фестивальдерінің 
лауреаты атанды. 
1997  жылдан  Қалибек  Деріпсалдин  
Қ
останай 
қ
алалық 
мәдениет 
бӛлімінің  
«Мирас»  ансамбілінің    құрамында  еңбек  етіп 
келеді.Қостанай  қаласының  мәдени  ӛміріне 
белсене  араласып  жүрген    Қалибек  1998  
жылдан  Қостанай    заң  институтының 
жанынан  халық аспаптары оркестірін құрды. 
Ансамбль    2000  жылғы  ішкі  істер 
органдары 
ансамблдерінің 
 
арасында 
республика бойынша жүлделі  екінші  орынды 
жеңіп  алды.Ӛзі  ҚР  Ішкі  істер  министірлігінің  
Құ
рмет грамотасымен наградталды.  
Атақты  әнші  –  композитор    Астана 
жұртшылығы  алдында  2002  жылдың  қазан 
айында 
 
Президенттің 
 
мәдениет  
орталығында 
шығармашылық 
концертін 
ұ
йымдастырды 
2000-мәдениетті 
 
қ
олдау 
жылы 
Қ
.Деріпсалдин    Қостанай  қаласы    әкімнің 
Құ
рмет грамотасымен награталды. 
Ол  I  және  II  Бүкілодақтық  халық 
шығармашылығы  фестивалінің    лауреаты.80-
нен астам әндер мен 5-6 күйдің авторы. 
2002  жылдың  қазан  айында  Астана 
қ
аласының 
республикалық 
президент 
мәдениет 
орталығанда 
шығармашылық 
концертін ӛткізеді. 
Ол  туралы,шығармашылық  жолы  мен 
ӛ
нердегі  шығармашылық  жолы  мен  ӛнердегі  
шыққан  шыңы  бас  газетіміз  «Егемен 
Қ
азақстанда»,жас  газетіміз  «Жас  алашта»,  аға 
газетіміз 
«Қазақ 
ә
дебиетінде», 
«Ана 
тілінде»,сырлас  газетіміз  «Сұхбатта»,одан 
қ
алды 
мұндас 
обылыстық,аудандық 
газеттерде бірнеше дүркін жазылды. 
Қ
алибек 
Деріпсалдиннің 
ӛ
нердегі 
тұяғының    қатаюына,шабытының  шалқып  
марқаюына   бірден  бір себебші   болған   ӛнер 
саңылақтары  Әсет  Бейсеуов,халық  әртісі 
Н.Нүсіпжанов, ақын жазушылар, С.Мәуленов, Ғ 
Қ
айырбеков, 
Т.Молдағалиев, 
С.Досанов, 
С.Тұрғынбеков, 
С.Оспанов, 
А.Шаяхметов, 
ү
зеңгілес  ӛнер  майталмандары  Б.Бекетов, 
А.Сейдахметов,  Т.Жүмекенова,  Х.Мұсабаев, 
Б.Сәуекенов болды. 
2003  жылдың  10  қаңтарында  І.Омаров 
атындағы    облыстық  драма    театырында 
Торғай ӛнерпаздарының 50 жас мерейтойына  
және  шығармашылық  қызыметьіне    30  жыл 
толуына    орай  Ақмола  облысының  әкімі 
С.Кулагин  және  Ақмола  облыстық  мәдениет 

89 
 
департаментінің  бастығы  Н.Сейітжанованың, 
Қ
останай  қаласының  әкімі  мен  мәдениет 
департаментінің қолдауымен шығармашылық  
кеші ӛтті.  
2003  жылдың  қаңтар  айының  он 
бірінші жұлдызында сағат 14-00  де Қазақстан 
Республикасының  еңбегі  сіңірген    мәдениет 
қ
ызметкері    Қазақстан  Республикасы  халық 
ағарту  ісінің    озық  қызметкері  әнші  – 
композитор Қалибек Деріпсалдиннің 50 жасқа 
толу 
мерейтойында 
кӛптеген 
ӛ
нер 
қ
айраткерлері  қатысты.Атап  айтсақ,  қалалық 
мәдениет 
бӛлімінің 
«Мирас» 
ансамблі, 
жетекшісі:  А.Әмірханов,  ҚР  еңбегі  сіңіген 
ә
ртістер: 
Ғ
.Жұмекенова,Б.Жүсіпбеков, 
ә
ншілер 
Б.Дүбірбаева, 
Г.Молдахметова, 
Ж.Айсағалиевтер  қатынасып    ӛз  ӛнерлерңн 
бӛлісті.  Сонымен  қоса  ақын  –  жазушылар 
С.Досанов, 
Қ
.Сәрсекеев, 
Б.Сабыров, 
С.Тұрғынбеков, 
С.Оспанов, 
Н.Мұқатов, 
А.Мұқатов,  Ж.Сомжүрек,  Х.Мұсабаев  т.б. 
қ
атынасты. 
Алматыдан, 
Астанадан, 
Ақмола 
облысынан, 
Ӛ
скеменнен, 
Ақтӛбеден, 
Атыраудан,  Ресейден  құрметті  қонақтар 
қ
атынасты.Осы  кешті  жүргізуші  белгілі  ақын 
Ақылбек Шаяхметов болды.  
Мұндай  құрметке  Қалибектің  ӛнердегі 
табыстары игі ықпал етті. 
2005жылы  «Қостанай  Меценаттар 
клубының    «Музыка  »номенациясы  бойынша 
композитор  Г.Седеновпен  бірге  «Қазына» 
сыйлығының лауреаты атанады. 
2006  жылдың  желтоқсанында    Астана 
қ
аласында  ӛткен  «Елім  менің»  атты  ІІІ 
Республикалық 
потриоттық 
ә
ндер 
байқауының  «Тәуелсіздігіме  -15  жыл»(ІІІ 
орын –«Сарыадырым»,сӛзі Х.Мұсабаевтікі) 
 «Аманат»  (ІІ  орын  «Ер  Жәнібек»,  сӛзі 
С.Тұрғынбековтікі)  номинациялары  бойынша 
екі мәрте лауреат атанады. 
2006 
жылдың 
желтоқсанында 
облыстың  мәдениеті  мен  ӛнерін  дамытуда 
елеулі  үлесі  үшін  Қостанай  облысының  әкімі 
С.В.Кулагиннің грамотасымен марапатталады.    
2007 
жылы 
Астана 
қ
аласының 
Н.Гумилев  атындағы  Еуразиялық  ұлттық 
университетінің 
«Музыкалық 
білім»факультетіне  оқуға  түсіп,  2010  жылы 
«Музыкалық білім»мамандығын алады. 
Қ
алибек  Деріпсалдин  2007  жылдың 
Ресейдің  Уфа  қаласындағы  Халықаралық 
конкурстың лауреаты атанды. 
2007  жылы  Астана  қаласында  ӛткен 
Астана-Бәйтерек  конкурысында  «Ӛрімталдар 
жыры  »әнімен  лауреат  атанады  (ІІ  орын,  сӛзі 
Н.Мұқановтікі ) 
Ал  2008  жылдың  8  ақпан  айында 
Астанадағы  Конгресс  –  Холлда  әнші  – 
композитор 
Қ
алибек 
Деріпсалдинніңшығармашылық  қызыметінің 
35 жылдығына орай ұйымдастырылған үлкен 
концерт 
болды. 
Оған 
Қ
азақстан 
Композиторлар  Одағы  мен  Астана  қаласы 
филормрниясының  ұлт  аспаптар  оркестрі 
қ
олдау  кӛрсетті.  Шығармашылық  кеште 
Торғай таланты соңғы жылдары шығарылған 
ә
ндері орындалды. 
2008  жылы  55  жылдық  мерейтойыма 
байланысты Мәдениет және ақпарат министрі 
Е.Ертісбаетың 
Құ
рмет 
 
грамотасымен 
марапатталады. 
2008 
жылы 
«Қостанай 
облысы 
Аманкелді  ауданының    Құрметті  азаматы» 
атағымен марапатталады. 
2008 жылдың желтоқсан ынды  Астана 
қ
аласында 
ӛ
ткен 
«Елім 
менің» 
атты 
республикалық 
патриоттық 
ә
ндер 
байқауында  «Ӛркенді Қазақстан» әнімен (сӛзі  
Ж.Сомжүректікі) 
«Аманат» 
номинациясы 
бойынша марапатталады. 
2009  жылы  дың  желтоқсанында  
М.Тӛлебаев    атындағы  республикалық  жаңа 
ә
ндер  мен  шығармалар  байқауының  «Нәзік 
сезім 
жүректі 
тербейді» 
номинациясы 
бойынша лауреат атанады. 
2010 
жылдың 
желтоқсанында  
Қ
останай 
Меценаттар 
клубы 
арнайы 
сыйлығының лауреаты атанады. 
Жалпы  алғанда  Қалибек  Деріпсалдин 
80-нен астам әндер мен  алты күйдің  авторы. 
Ол «Кӛктем  қыздар» (1993ж), «Домбыра сазы 
– Ерке құсым»(1993ж), «Айлы түнде»(2003ж), 
«Торғай 
ә
уендері»(2007ж) 
атты 
ә
ндер 
жинағын жарыққа шығарды. 
Белгілі  композитордың    әндерін 
Қ
азақстанның Республикасының халық артисі 
Н.Нүсіпжанов, 
Қ
азақстанның 
Республикасының  еңбек  сіңірген  артистері  
Б.Жүсіпбеков,  Ұ.Айнақұлова,  Ғ.Жұмекенова, 
Ж.Махамбетов, 
Г.Хамзина, 
Ғ
.Байғазина  
Ж.Шыбықбаев,  танымал  әншілер  С.Ордабаев, 
Г.Үсенова,  Б.Дүбірбаева,  А.Құрманов    және 
Қ
азақстанның  жас  жұлдыздары    М.Беспаев, 
Д.Таңатаров, 
«Нұрмұқасан» 
тобы. 
Е.Сәрсенбаев 
Е.Садуақасов, 
С.Байғожин, 
Қ
.Асанбаев,  Н.Арзамастар    орындайды.  Оның 
шығармалары  «Нұр  –  Мұқасан»  «МУЗАРТ» 
эстрада  топтарының    репертуарынан  орын 
алған.  [« Торғай толқындары» энциклопедия  
Авторы:  Әділбек Жақып .     51-52 бет] 
3.4 «Батпаққараның баласы» 
    (мақала беттерінен) 

90 
 
Қ
алибек 
пен 
жұмыста 
істес 
болғандарды  бәрі  оның  қажымас  жігерін, 
ү
немі  жұмыс  үстінде  болатынын,  тұла  бойы 
тың    ой  –  пікірлерге  толы  екенін  айтады. 
Ә
рине,  оған  күш  беріп  тұрған  бойындағы 
қ
асиет  –  ән.Әнді  басқару  үшін  жақсы  сазгер 
болу керек.  
«Егемен  Қазақстан»  газетінің  санында  
журналист 
Қ
арашаш 
Тоқсанбайдың 
«Батпаққараның  баласы»  атты  мақаласында    
ә
нші  –  композитор  Қалибек  Деріпсалдин  
жайлы  былай  деп  жазған:  Торғайлық  бір 
ә
ріптес  ертемен  ентелеп  жетіп  келді.Сыры 
мәлім.  Астанада  ӛнер  кеші  ӛтеді  дегенді 
құ
лағы  шалса  бітті,  соны  кашан    кӛргенше 
күйіп  –  жанып  кете  жаздайды.  Бұл  жолғы 
еліруі алабӛтен. 
Сен  осы  Қалибек  Деріпсалдин  деген 
сазгердің  әндерін естіппе едің? – дейді демін 
басып үлгере алмай жатып. 
Жоқ.Мұндай  композитордың  атын 
естіген емеспін. 
Сендердің  қателіктерің  осында  – 
таланттың бәрі тек не Алматыда, не Астанада 
жүргендей. Қалада үйкүшікше үйелеп қалмай , 
даланың  таза  ауасын    оқта  –  текте    жұтып 
тұрмайсыңдар  ма?  Тыныстарың  тарылмай 
ма? 
Ә
лгі жауабым    қытығына тиіп  кетті – 
ау деймін.Тоқтайтын түрі жоқ. 
Сол  сазгердің  енді  Астанада  кеші  ӛте 
ме  екен?-дегенімде  барып  қана    ӛңі  жыли 
берді. 
Уақыт тауып баршы , ӛкінбейсің деді. 
Шын  дарын  болса,    жұрт  осы  күнге 
дейін    оның  неге  бір  әнін  білмейді?  Ойым  – 
дүдәміл.  Кежегем  кейін  тартып  кешке 
бардым.  Концерт  залына  ене  беруім    сол,  ал 
ендеше,ине 
шеншер 
бос 
орын 
жоқ. 
«Провинциалдық» сазгер деп қомсынып, кӛзге 
ілмей    тұрғаным  бекер  екен.  Жұрттың  бәрі  
сахнаға  жұтына  қарап  қалған.  Сарт  –  сұрт 
шапалақ.Соғылған  алақандырын    арасынан 
сағыныштың  сары  жалқын    лапылы  қарап 
ӛ
ткендей. 
«Айлы  түн»  ,  «Ерке  құсым»,  «Сен  мені 
түсінесің бе?» , «Жан ерке» , «Сағыныш сазы» 
....  сияқты  ләйлек  үлпілдек    қанаты  сонда 
алғаш рет желпіп ӛткен еді.  
Қ
останай  қалалық  мәдениет  бӛлімінің  
«Мирас» қазақ ұлт аспаптар  ансамблінің әнші 
–  композиторы,  Қазақстан  Республикасының 
еңбек сіңірген мәдениет қызметкері  Қалибек 
Деріпсалдиннің ӛнер кеші ӛткелі  біраз уақыт 
болып  еді.  Сондағы  әуен  әлі  күнге    әсерімен 
ә
лдилеп келеді.  
Қ
алибектің  әндері  қоспасыз,  бояу 
жағылмаған,  табиғи  тазалығымен  жәмиғатқа 
жақты. Жасыратыны жоқ, соңғы кезде ӛнер де 
кӛзбояушылық,  жалғандық  пен  жасандық  
тым 
ӛ
ршіп 
барады. 
Электрондық, 
компьютерлік    музыка  құралдары  жазира 
жайлауымызды  құрсаулап алуда. Әншілердің 
табиғи  тӛл  дауысымен  ән  салуы  сирек.  Үн 
жасанды 
күшейткішпен 
алдаусыратады. 
Эстрадад  жанры  аумалы  –  тӛкпелі  ырғақтың 
ығына  жығылғалы  тұрған  осы  уақытта 
Қ
алибектей  ӛнерпаздың    сырнайын    шірене 
керіп,  даланың  жұпар  исін  жұтқыза    шаршы 
топқа шыға келуі  кенет сол кӛңілдегі кӛнетоз 
кірбіңді шайып  әкеткендей   әсер қалдырғаны 
рас.  Әриен,  сырттай  тамашалағанда    оның  
ә
ндерінің    бір  қайнауы  ішінде    сияқты  болуы 
мүмкін. Оның ӛнеріне қанық Қостанай, Торғай  
ӛң
ірі  жұртшылығының    ӛре  түрегелетіндей  
жӛні  бар  екен.  Мектепте  оқып  жүргенде    ұлт 
аспаптар    оркестріне  дирижер  болған  қара 
бала  кейін  облыстық    кӛркемӛнерпаздар 
байқауында  үш  мәрте    лауреат  атанса, 
Жамбыл  облыстық    «Алатау»  эстрадалық 
ансамблінде    ӛнер  кӛрсетсе,  «Қызғалдақ» 
ансамблінен    Мәскеуде  ән  салса,    Торғай 
фольклорлық    этнографиялық  «Шертер» 
ансамбілінің    белді  мүшесі  болса  ,  оның  аты 
дүркіремей  кімдікі аспандаушы еді?! 
Қ
алибекті  жұрт  тек  сазгер  әнші 
демейді.  Оның  мектепте    «Балауса»,  Арқалық 
қ
алалық    мәдениет  бӛлімі  жанынан    «Торғай 
толғауы»,  Қима  ауданында  «Гүлдәурен», 
Аманкелді  аудандық  мәдениет  үйі  жанынан 
«Торғай  толқыны»    ұлт  аспаптар  ансамблін, 
Ы.Алтынсарин 
атындағы 
орта 
мектеп 
жанынан    «Кӛктем  гүлі»    ән  –  би  ансамблін, 
Қ
останай  заң  институтынан    халық  аспаптар 
оркестрін    ұйымдастырғанын    ауызға  алмау   
ә
сте  мүмкін  бе?  «Жігітке  жеті  ӛнер  де  аз»  
деген  сӛзді  халық  бір  бойынан  талай  түрі 
ұ
шырасатын    осындай  ұлына  қаратып  айтса 
керек.  Кенен  Әзірбаевтың  100  жылдығына 
арналған  республикалық  сайыста    19 
қ
обызшының  арасынан    бірінші  орынағ  ие 
болған ӛнерпаз да басқа емес , осы Батпаққара 
ауылының баласы. 
80-нен астам ән, бес – алты  күй жазған  
сазгер – әншінің бір ғана кешінен  ӛрілген ой 
осы еді.  
Аманкелді 
аудандық 
«Торғай 
толқыны»  халық  аспаптар    ансамблінің 
кӛркемдік жетекшісі Қалибек Деріпсалдин  ӛз 
сұхбатында былай деген:  
-Біздің  батыр  атындағы  ауданымыз  – 
қ
ашаннан тарихи – революциялық ерлік және 
еңбек дәстүрлеріне  бай екені баршаға аян. Ел 

91 
 
мен жер  , туған ӛлкенің тамаша табиғаты , ел 
байлығын 
еселеп 
арттырған 
еңбек 
адамдарының 
жан 
сұлулығы, 
бақытты 
болашаққа  деген  қалтқысыз  сенімі  біздің 
ӛ
нерімізден  ӛз  кӛрінісін  тауып  жатса  одан 
асқан бақыт бар ма? Ӛнер қуған ӛрендер үшін 
ӛ
мірлік  мұрат  дегеніміз  де  осы  емес  пе?  Ең 
алдымен  ансамбль  мүшелерінің  мақсат 
мүдделерінің  бірлігін  айтар  едім.  Ансамбль 
құ
рамында  кӛпшілікке  бұрыннан  танымал 
ӛ
нер 
саңлақтары 
бар. 
Айтмұханбет 
Сейдахметовтың    кең  тынысты  ашық 
дауысты, халық композиторларының әсіресе , 
Мұхит  пен  Естайдың,  Иманжүсіптің  әндерін 
орындағанда 
тыңдаушысын 
мемлекеттік 
университетінің  түлегі      Ескен  Қияқов  – 
Амангелді  музыка  мектебінің  директоры, 
аудан  халық  аспаптар  оркестрінің  дирижері, 
ә
ншілер  Алмагүл    Мұқанова  мен  Шара 
Мүсілова.    Баяншы  –  Сәндібек  Әубәкіровтің  
қ
осқан үлесі мол.  
Қ
има    ауданына  мәдениет  бӛлімін 
басқаруға жіберілді.  Онда  ол  «Гулдәурен»  ұлт 
аспаптар 
ансамбілін 
ұ
йымдастырып, 
ансамбіль қысқа уақыттың ішінде обылыстық  
фестивальдің 
лауреаты 
атанады.Сол 
жылдары 
Қ
алибекке 
«Қазақстан 
Республикасының    халыққа  білім  беру  ісінің 
ү
здігі» атағы беріледі 
Ә
нші 
– 
композитор 
Қ
алибек 
Деріпсалдин  1982  жылдан  бастап  ӛзі  туып  – 
ӛ
скен  жері  Батпаққараға  қоныс  аударады.Ол 
Амангелді  аудандық    мәдениет  үйінің  
кӛркемдік  жетекшісі  болып  жүріп,  «Торғай 
толқыны»    атты  халық  аспаптар    ансамблін 
ұ
йымдастырды.  Ӛнер  ұжымына  талантты 
жастар  мен  мектеп  оқушылары  тартылады. 
.Кейін  ансамбільді республика халқы кеңінен  
танитын  болды.  Сол  уақыттарды  аудан 
орталығындағы  Ы.Алтынсарин  атындағы 
орта  мектептің    жанынан    Қалибек  құрған 
«Кӛктем  гүлі»  ән-би  ансамбілі  аудандық,және 
обылыстық  байқауларда    аз  уақыт  ішінде 
лауреат 
атанады. 
[«Егемен 
Қ
азақстан» 
газетінің  санында    журналист  Қарашаш 
Тоқсанбайдың «Батпаққараның баласы » атты 
мақаладан. 
«Торғай  таңы»газеті  13  ақпан  1984 
жылы .Аторы: Ә.Әбілтаев «Халықтық дәстүрге 
адалдық»атты мақаладан]    
3.5  «Дарынымен дараланған  - қасиет» 
(Ізгі тілектер) 
Қ
алибек,  сен  атақ    даңқ  алуды  мақсат 
етіп  қойған  жоқсың.  Сен  ӛзіңнің  адал 
еңбегіңмен,  қарапайым  бітім  болмысыңмен, 
ү
лкен  ӛнерге  деген    шынайы  махабатыңмен  
халқыңа  шын  кӛңілмен  қызмет  етуді    ғана 
мүдде еттің. 
                                                 Айтбай Мұздаханов 
 Қазыбек  Әбенов    деген  кісі  болған. 
Торғай  ӛңірінде  Аманкелді  ауданында  сол 
Қ
азыбектің  қасиетті  сазы    Қалибектің 
құ
шағына  қонған.  Қалибек  ӛнердегі  сұлу 
бастауы  қара  қобыздан  басталады.  Халықтың 
мұңынан, жүрегінен туған қасиетті үн әншінің 
жүрегіне жалғасқан. Қалибектің құдіреті туған 
жерінің 
киелігіне 
байланысты.Әсет 
Бейсеуовпен 
жлықты, 
бірнеше 
ә
ндерін 
орындап  берді.  Сол  кезде  Әсет  Әсет  ӛзінің 
соңынан  ерген  талантты    ініге  қатты  разы 
болды.  Ол  бірден    әлі  сӛзі  жазылмаған  «Ерке 
құ
сым» деген әнінің әуенін орындап берді. Сол 
кезде Әсет қуанып кетіп ,мынау әнің  халыққа 
кең тарайтын ән болғалы тұр ,иірімі мол  ӛте 
кӛңілге  қонымды  ән.  «Ерке  құсым»  әнінен 
шығармашылық жол басталды. 
                                          Серік Тұрғынбеков 
Талантты  ұшатай  түсетін  –  шабыт. 
Шабытсыз ешқандай дүние тумайды. 
                                         Серікбай Оспанов                
                                                                             
Тума талант 
Қ
азақстан  Республикасының    еңбек  сіңірген  
мадениет 
 
 
қ
ызметкері 
Қ
алибек 
Деріпсалдинге арналады. 
 
Торғайда тума талант Қалибегім, 
  Ӛзіңді қай жерде де таниды елің. 
  Әдемі әндеріңді әуелетер, 
  Тойларда шырқалатын  әр үйлердегі үн. 
 
 
 «Сен мені түсінесің бе?» досым менің, 
«Кӛктем қыздар шырқалса қосылды елің.» 
«Ерке құсты» ұядан сен ұшырып, 
«Сағыныш саздары» да болсын дедің. 
 
«Аққуларды атпаңдар» деп қорғадың,   
Қ
ос ағаңды әнге қосып қорғадың. 
Рахатқа бӛлеп талай жан еркең, 
«Айлы түнде» кездескенді қолдадың. 
 
Ӛ
нер иесін қадірлейтін салтым бар, 
Аңқылдаған ерекше  бір  қалпың бар? 
Малды ауылда  асқақтаған әніңді, 
Жалғап кетер қаладағы халқың бар. 
Білем талай сазды әуендер құралды, 
Алатынын жарыстарда кіл алды. 
«Айналайын дәрігерім» деп жүріп, 
Медбикеге  арнамаппыз бір әнді. 
 
Ә
рбір әннің шертетіндей сыр түрлі, 
Ақындарда саған арнад жыр құнды. 

92 
 
Ұ
мыттың ба алғаннан соң Айшаны, 
Училише деген қайың жұртыңды. 
 
Сені кӛрсем құшағымды жаямда, 
Дегім келед самға,талма,аянба. 
«Жеті қырлы – бір сырлы » адам ойнайды, 
Домбырада, қобыз және баянда. 
 
Халыққа кӛп тараған ән иесі, 
Ә
уенге әсем қозғалар жан жүйесі. 
Қ
алың жұртқа болып сен  кӛрінесің, 
Лирика әндерінің әулиесі. 
Шақырып шабыт,ән жазудан талмадың, 
Күй шығару жағынан да қалмадың. 
Биік болсын ӛнердегі жұлдызың, 
Бергеніңнен берері кӛп тарланым!!!! 
                  Амантай Оразбайұлы МҰҚАТОВ,ақын. 
  
                  
Қ
алибектің құрметті атақ алуна арнау 
Құ
тты болсын атағың ӛнердегі! 
Мықты ӛнерлі жігітсің кӛлемдегі, 
 
Ә
улетің ӛнер қуған жандар еді, 
Белгілі аты шыққан әлемдегі. 
 
Ә
н шығару,ырғақ табу жаңадан , 
Келе бермес шамалыға – шамадан, 
Ӛ
зі естіп,ӛзі ғана тыңдайтын, 
Композитор атанып жүр сан адам. 
 
Сен олардан ӛзгешесің,Қалибек, 
Мақамыңды  мың ішінен танып кӛп, 
Мақтан тұтып қуанамыз елің боп, 
Бір жас дарын ӛсіп келе жатыр деп. 
 
Енді бүгін сілте ,биік алысқа, 
Батыр елі шабыт берсін намысқа. 
Бас бәйгені Алматыдан алып кел, 
Астанадан композиторлық жарыста. 
                             Тілектес ағаң ,соғыс және еңбек 
ардагері Б.МОЛДАШЕВ. 
12.02.1992 жыл. 
Қ
орытынды 
Торғай  топырағында  кімдер  келіп, 
кімдер  кетпеген?  Сол  ата-ағалардың  жаңа 
ӛ
мірдегі  жалғасы  ретінде  Қалибек  ағаның  
ә
ндерін  тыңдай  отырып    тарихта  ӛз  бағасын 
алуына  ат  салысу  перзенттік  борышым  деп 
білдім. 
Қ
алибек  ағаның  әндер  жинағын  және 
ә
ндерін  тыңдай  отырып,  әншінің    ӛшпес 
бейнесін  ғылыми  тұрғыда  дәлелдеу-негізгі 
мақсатымыз 
болды. 
Осы 
тақырыпты 
ғ
ылымилық  жағын  қалай  бағалау  керек 
дегенде : 
- Біріншіден әнші қазақ халқы үшін жүрегінен 
шыққан шығармашылығын таныта білді. 
-  Екіншіден,  Жамбыл  қаласында  «Алатау», 
«Қызғалдақ», 
Арқалық 
қ
аласында 
«Шертер»ансамблінің  беделді  мүшесі  ретінде 
ӛ
зін кӛрсете білді 
-  Үшіншіден,  Қазақстан  Республикасының 
еңбегі 
сіңірген 
мәдениет 
қ
ызметкері, 
Қ
азақстан  Республикасының  халық    ағарту 
ісінің  озық  қызметкері,  әнші  –  композитор, 
Аманкелді  ауданының  Құрметті  азаматы   
атағын иемденді 
-  Тӛртіншіден,  әншінің  әндерінің  және 
күйлерінің шығу тарихымен таныстым. 
 Әншінің 
шығармалары 
құ
ндылығымен, 
сауаттылығымен, 
жан 
тебірентер 
ә
уенділігімен,  әнге  шығарылған  мәтіннің 
салмақтылығымен ерекше. 
 Әнші 
ә
н 
шығарумен 
қ
атар, 
шебер 
орындаушы.  Әншінің  айтқан  әндері  халыққа 
шипа,  рухани  нәр  береді.  Қалибек  ағаның 
алыптай  ғажап  әндері  тәтті  де  сұлу  әуендері  
тәуелсіз  еліміздің  ашық  аспанында  қалықтай 
береді деген ойдамыз 
Талантты әнші - композитордың әлі де 
алдағы 
уақытта, 
бүгінгі 
және 
келер 
ұ
рпағымызды, 
туған 
жерді 
сүюге, 
отаншылдыққа,  елдікке  уағыздайтын  әндері 
шығарылатынына  сеніміміз  мол.    Осы  асыл 
қ
азыналарымызды  жинақтау  келер  ұрпақ 
біздің  абыройлы  міндетіміз,  қасиетті  жүгіміз.  
Ендеше,  Қалибек  ағайдың  шығармалары 
практикалық,  теориялық  жағынан  да  талай 
жастардың  тәлім  алар  ғылыми  жұмысына 
арқау боларына сеніміз зор.                  
Пайдаланған әдебиттер. 
1.«Торғай толқындары» энциклопедиясы. 
Авторы:  Әділбек Жақып . 
2. «Егемен Қазақстан » газеті 
«Батпаққараның баласы » атты мақаладан. 
Авторы:Қарашаш  Тоқсанбай. 
3.«Торғай таңы»газеті 13 ақпан 1984 жылы. 
4. «Халықтық    дәстүрге адалдық» атты мақаладан. 
Авторы: Ә.Әбілтаев 
5.Қалибек Деріпсалдиннің әндер жинақ кітаптары. 
 
II.
 
«Летопись Победы».  
70-летию Победы в Великой 
Отечественной войне посвящается. 
 
Солдат Победы  
А.И. Певень достоин Славы и Памяти 
 
Автор: Кунсулу Мусапирова,  
ученица 9 класса 
Руководитель: Печёрских Г. В., 
                                                     руководитель 
поисковой группы «Память» 

93 
 
КГУ «Пресногорьковская средняя школа» 
отдела образования  
акимата Уункольского района 
с.Пресногорьковка, Узункольский район 
Костанайская область 
Введение 
В  истории  человечества  есть  события, 
которым  суждено  жить  в  памяти  поколений. 
К  числу  таких  событий  относится  Великая 
Отечественная  война.   Выросло  и  стало 
зрелым  поколение,  не  знавшее  ни  воя  сирен, 
ни  визга  осколков,  ни  горя  похоронок,  но 
священна  наша  память  о  войне.  Память  -  это 
не  просто  дань  уважения,  безграничная 
благодарность  героям,  поклонение  перед 
подвигом миллионов. Она – ежедневная наша 
потребность  в  ощущении  своей  личной 
причастности  к  судьбе,  к  жизни,  к  делам  и 
свершениям своего народа   
 70 лет прошло с той войны. Но до сих 
пор вскрываются новые и новые героические 
подвиги  советских  воинов.  Многие  из  этих 
подвигов могут остаться неизвестными. 
Целью моей работы является 
-Сохранение  памяти  о  полном  кавалере 
орденов Славы Певене А.И.  и патриотическое 
воспитание  подрастающего  поколения  на 
примере его подвигов. 
-Формирование  мотивации  к  поисковой  и 
познавательной краеведческой деятельности. 
Задачи- 
-Собрать  материал  об  участнике  Великой 
Отечественной войны   Певене А.И. 
-Передать эстафету памяти, показать ребятам 
величие  и        самоотверженность  подвига 
людей, завоевавших Победу  
-  Приобщение  учащихся  к  изучению  истории 
Малой  Родины,        краеведческой  и  поисково-
исследовательской деятельности  
Проблема  нашего  проекта  в  том,  что 
чем  больше  времени  проходит  со  дня 
окончания  Великой  Отечественной  войны, 
тем больше забывается она.  
Гипотеза:  существует  угроза  утраты 
исторической  памяти  о  великом  подвиге 
народа нашей Родины.  
Актуальность    данного  проекта  не 
вызывает  сомнения.  С  каждым  годом  все 
острее встает проблема сохранения Памяти о 
Великой Отечественной войне, о людях, чьим 
трудом  и  жизнью  была  завоёвана  Победа. 
Поэтому 
тема 
войны 
должна 
быть 
всегда актуальной и  значимой  для  молодого 
поколения.  Память  связывает  поколения,  и 
мы  должны  помнить  о  тех  людях,  которые 
привели наш народ к победе. 
 К  70-летию  Великой  Победы  мы 
оформили  в  фойе  школы  и  в  краеведческом 
музее  стенды  «Победители».  Я  обратила 
внимание  на  то,  что  в  нашем,  Узункольском, 
районе  проживали  два  полных  кавалера 
орденов    Славы:  Дарменов  Амреш  и  Певень 
А.И. 
Причём,  один  из  них,  Певень  Алексей 
Ильич, жил и работал в с.Пилкино, что всего в 
17 км от Пресногорьковки. 
 Проведя  опрос  среди  сверстников,  я 
выяснила,  что  большинство  из  них  мало  что 
знают  о  Певене  А.И.    Поэтому  я  решила 
восполнить этот пробел, выполнив поисково-
исследовательскую работу. 
 Краткого    изложения  подвига  на 
музейном стенде, оказалось недостаточно для 
этого.  
Обзор 
литературы 
Основным 
источником    моего  исследования    стали 
архивные 
материалы 
Костанайского  
Областного  Краеведческого  музея,  брошюра 
«Культурное  наследие  Узункольского  района 
-  наше  достояние,  наша  история»  Печёрских 
Г.В. и  книга «Доблесть солдатская» П.С.Белан 
и  др,  а  также  интернет  сайты,  посвящённые 
Великой Отечественной войне 
1.
 
 «Пусть помнит мир спасенный…» 
Я  третий  год    являюсь  членом 
поисковой 
группы 
«Память», 
которая 
занимается  поисковой деятельностью уже 13 
лет. Меня тоже увлекла  эта работа, и, конечно 
же,  захотелось  внести  свой  посильный  вклад 
в 
увековечивание 
памяти 
участников 
Великой  Отечественной  войны.  Сейчас  мы 
несём  Вахту  Памяти,  посвящённую  70-летию 
Великой  Победы:  ежемесячно  участвуем  в 
различных  мероприятиях.  В  этом  году  я 
впервые  стала  участницей  традиционного 
велопробега  (2010-2015гг)  в  с.Пилкино  к 
месту захоронения полного кавалера орденов 
Славы 
Певеня 
Алексея 
Ильича. 
Мне 
захотелось  именно  к  этому  событию 
закончить свою исследовательскую работу. 
1.1.  Так начинался поиск 
Завершился  поиск  документов  о 
Певене  Алексее  Ильиче.  И  об  этом  поиске  я 
хочу  рассказать  особо  и  подробно,  чтобы  те, 
кто  будет  продолжать  поисковую  работу, 
знали,  что  при  первой  неудаче  не  нужно 
опускать руки...  Даже после второй и третьей, 
как это было у нас. 
«Нас 
заинтересовали 
разговоры 
старожилов  с.  Пилкино  о  том,  что  в  их  селе 
жил  Певень  Алексей,  который  пришёл  с 
войны  с  тремя  крестами.  На  наши  сомнения 

94 
 
по  поводу  крестов  отвечали,  что  может  быть 
и не кресты,  но он Герой.      
  Вспоминает 
Нурпеисова 
Турсун 
Зайкеновна:  «Помню,  когда  я  была  ещё 
девушкой,    тётя  Наташа,  жена  Алексея 
Ильича,  рассказывала,  что  раньше  бывала  с 
мужем  на  приёмах  в  Домах  офицеров.  Она 
говорила,    что  на  ней  тогда  было  красивое 
платье с глубоким декольте сзади, перчатки и 
даже  шляпка...»  Наши  предположения  о  том, 
что  Алексей  Ильич  на  самом  деле  был 
награждён  3-мя  орденами  Славы  (а  не 
крестами)  был  всё  ближе  к  истине,  т.к. 
награждённые 
орденами 
Славы 
действительно приравнивались званию Героя 
Советского Союза. И, конечно же, могли быть 
удостоены  чести  быть  приглашенными  на 
приём  в Дом офицеров г. Алма-Аты  или даже 
Москвы. 
В 
нашем 
случае 
были 
только 
предположения,  которые  необходимо  было 
подкрепить  документально.  В  начале  2006 
года  на  наш  запрос  в    РГУ  «Отдел  по  делам 
обороны Узункольского района» не смогли ни 
подтвердить, ни опровергнуть эту версию, т.к.  
Алексей  Ильич  призывался  не  из  нашего 
района,  хотя  после  войны  до  самой  смерти 
жил  и  работал  в  Пилкино.  Мы  установили 
местожительство  в  России  одного  из  его 
сыновей,    Анатолия,  но  все  документы 
находились  у  вдовы    фронтовика,  которая 
проживала в г.Абакане, а точного адреса её не 
было  (к  сожалению,  18  сентября  2009  года 
она  умерла).  Наш  поиск  зашёл  в  тупик.  И 
тогда  мы  решили  написать  статью  в 
районную  газету,  где  рассказывая  о  своих 
земляках,  упомянули  и  об  Алексее  Ильиче. 
После  выхода  статьи  нам  звонили  и 
рассказывали, что кто-то тоже слышал о нём, 
кто-то  читал  и  даже  видели  его  портреты  в 
Казанской 
восьмилетней 
школе 
и 
в 
областном 
военкомате. 
Казанская 
восьмилетняя школа давно закрыта, а посему 
никакими  документами  нам  не  поможет. 
Решено  ехать  в  Областной  отдел  по  делам 
обороны. 
Встретили 
нас 
там 
доброжелательно,  но  и  у  них  никаких 
документов  не  оказалось.  Не  нашли  мы  и  в 
пыльных 
запасниках 
портрета 
нашего 
земляка.  Кстати,  в  наших  поисках  нам 
активно 
помогали 
работники 
нашего 
военкомата  Ирина  Михайловна  Тертычная  и 
Татьяна Анатольевна Калачёва. А в областном 
военкомате  нам  помогал  бывший  военком 
Ленинского  района  Александр  Петрович 
Братченко. 
Казалось  бы,  надежды  наши  рухнули 
окончательно.  Но  какое  -  то  седьмое  чувство 
подсказывало:  поиск  нужно  продолжать.  
Решено 
было 
ехать 
в 
Костанайский 
Областной 
Краеведческий 
музей. 
В 
историческом  отделе,  где  зав.  отделом 
Федоренко  Валентина  Андреевна,  также  не 
нашлось  необходимых  нам  документов.  Но 
Валентина  Андреевна,  выслушав  историю 
нашего 
поиска 
и, 
отметив 
нашу 
настойчивость 
и 
целеустремлённость, 
посоветовала  зайти  к  научному  сотруднику 
отдела  фондов музея Кильдюшевой Зинаиде 
Анатольевне,  которая  готовила  материал  к 
60-летию Победы.  Только услышав фамилию 
Певень  А.И.,  Зинаида  Анатольевна  сказала: 
«Есть такой Герой!» Это была Победа! Певень 
А.И.  -  полный  кавалер  Орденов  Славы!  Об 
этом можно узнать из Дела №520. Перед  вами 
документы 
из 
Рукописного 
фонда 
Костанайского 
областного 
историко-
краеведческого  музея:  фонд  №2,  опись  дела 
№520. («Справочная карточка Певеня А.И.») 
9    марта  2010  года  мы  отыскали  и 
фотографию  Алексея Ильича. 
Кроме  того,  нашему  добровольному 
помощнику 
 
Лелека 
Владимиру 
Вячеславовичу  в  Областной  Универсальной 
Научной  Библиотеке  им.  Л.Н.  Толстого 
удалось  найти  и  отсканировать  статью  «У 
днепровских круч» о нашем Герое из книги П. 
Белана  и  др.  «Доблесть  солдатская»  (Алма-
Ата, 1974г. с 211-213)»(Статья «У днепровских 
круч»  из  книги  П.С.  Белана  и  др.           
«Доблесть  солдатская»  (Алма-Ата,  1974г.  с 
211-213)(1) 
1.2.  А.И.  Певень  -  полный  кавалер  орденов 
Славы 
Родился  Алексей  Ильич  18  февраля 
1919  года  в  деревне  Бугриновка  ныне 
Чистоозерного 
района 
Новосибирской 
области в семье рабочего. Русский.  
Член 
КПСС 
с 
1942 
года. 
После  окончания  7  классов  школы  работал 
управляющим 
отделения 
в 
колхозе. 
В  Красной  Армии  с  октября  1939  года.  На 
фронтах  Великой  Отечественной  войны  с 
1941  года.  Принимал  участие  в  боевых 
действиях 
на 
Калининском, 
Брянском, 
Белорусском,  Западном,  2-м  Белорусском 
фронтах.  В  боях  несколько  раз  ранен. 
25  марта  1944  года  старший  сержант  А.И. 
Певень  в  бою  в  районе  деревни  Смолица 
Быховского  района  Могилёвской  области 
Белоруссии  при  подходе  нашей  пехоты  к 
траншеям  противника  метким  огнём  своего 
орудия  уничтожил  пулемётную  точку  и 

95 
 
мелкокалиберную  пушку.  За  свои  действия 
награждён 
медалью 
 
«За 
отвагу». 
26  июня  1944  года  старший  сержант  А.И. 
Певень в бою у деревни Темривичи Чаусского 
района  Могилёвской  области    Белоруссии, 
огнём своего орудия уничтожил 2 пулемета и 
до 
20 
солдат 
противника. 
27  июня  1944  года  одним  из  первых 
переправил  орудие  через  реку  Днепр  и 
поддерживал  форсирующие  реку  стрелковые 
подразделения.(2) 
28  июня  1944  года  в  бою  за  город 
Могилёв  (Белоруссия)  уничтожил  до  70 
солдат,  5  пулемётов  и  1  орудие  противника. 
При помощи отсекающего огня орудия нашей 
пехотой  было  взято  в  плен  37  немцев. 
Расчётом орудия были захвачены 2 пулемёта, 
4 
лошади, 
военное 
имущество. 
Приказом  по  частям  238-й  стрелковой 
Карачевской  Краснознамённой  дивизии  от  9 
августа 1944 года № 0191-н,старший сержант 
Певень  Алексей  Ильич  награждён  орденом 
Славы 
3-й 
степени 
(№ 
106305). 
9  августа  1944  года  старший  сержант  А.И. 
Певень  в  бою  за  город  Кнышин  (Польша) 
прямой  наводкой  уничтожил  вражеское 
орудие,  5  пулемётных  точек,  3  повозки 
противника. В бою был ранен, но поля боя не 
покинул.  Своими  действиями  способствовал 
отражению  двух  контратак  противника,  в 
ходе которого было уничтожено до 90 солдат 
и 
офицеров 
противника. 
Приказом  по  войскам  49-й  армии  2-го 
Белорусского фронта от 13 октября 1944 года 
№  0129,      старший  сержант  Певень  Алексей 
Ильич,  награждён  орденом  Славы    2-й 
степени 
(№ 
8620). 
20 января 1945 года,  старшина А.И. Певень в 
наступательных  боях  за  станцию  Парцяки 
(северо-западнее 
города 
Остроленка, 
Польша),    прямой  наводкой  уничтожил  4 
пулемётные точки, 3 повозки и до 70 солдат и 
офицеров 
противника. 
23 января 1945 года огнём из орудия вывел из 
строя  3  пулеметные  точки,  наблюдательный 
пункт,  4  повозки  и  до  40  солдат  противника. 
Был  представлен  к  награждению  орденом 
Славы 
1-й 
степени. 
27  марта  1945  года  в  боях  по  овладению 
городом  Данциг  (сегодня  Гданьск,  Польша) 
старшина  А.И.  Певень  прямой  наводкой 
уничтожил 
2 
станковых 
пулемёта, 
1 
автомашину  с  боеприпасами  и  до  10  солдат 
противника. 
В дальнейших боях при форсировании 
реки  Мёртвая  Висла  (Польша)  старшина  А.И. 
Певень  с  расчётом  одним  из  первых 
переправился  на  противоположный  берег  и, 
действуя  в  боевых  порядках  пехоты, 
уничтожил  3  пулемёта,  1  орудие,  и  вывел  из 
строя  до  40  солдат  и  офицеров  противника. 
При 
вторичном 
форсировании 
водной 
преграды  огнём своего орудия  старшина А.И. 
Певень 
прикрывал 
наши 
стрелковые 
подразделения 
на 
переправе. 
Прямой 
наводкой  было  уничтожено  2  пулемёта  и  до 
20  солдат  противника.  В  этом  бою  старшина 
А.И.  Певень  был  ранен,  но  поля  боя  не 
покинул  и  продолжал  командовать  орудием. 
За  свои  действия  награждён  орденом 
Отечественной войны 2-й степени. 
 Алексей  Ильич  -  командир  орудия 
батареи  76-мм  пушек  837-го  стрелкового 
Краснознамённого 
ордена 
Александра 
Невского 
полка 
(238-я 
стрелковая 
Карачевская 
Краснознамённая 
ордена 
Суворова 
2-й 
степени 
дивизия, 
70-й 
стрелковый 
корпус, 
49-я 
армия, 
2-й 
Белорусский  фронт),  старшина  -  на  момент 
представления  к  награждению  орденом 
Славы 
1-й 
степени. 
 Указом  Президиума  Верховного  Совета  СССР 
от  10  апреля  1945  года  за  образцовое 
выполнение  заданий  командования  на 
фронте  борьбы  с  немецкими  захватчиками  и 
проявленные  при  этом  доблесть  и  мужество 
старшина  Певень  Алексей  Ильичнаграждён 
орденом  Славы  1-й  степени  (№982).  Стал 
полным кавалером ордена Славы. 
 В  1946  году  демобилизован.  Жил  в 
городе  Абакан  Красноярского  края.  Затем 
переехал  в  з/с  им.  Суворова  Ленинского 
района  (ныне  Узункольский)  Костанайской 
области,  в  с.  Пилкино.  Работал  начальником 
отделения 
связи. 
   Умер 15 апреля 1969 года. (3) 
1.3  «Есть  память,  которой  не  будет 
забвенья…» 
Поисковой группе «Память» удалось не 
только  подтвердить  документально  свои 
предположения  о  том,  что  Алексей  Ильич 
является  полным  кавалером  Орденов  Славы, 
что  приравнено  званию  Героя  Советского 
Союза, но  и с большим трудом, отыскать его 
могилу  в  с.  Пилкино,  ибо  она  была  в  очень 
запущенном состоянию 
6 
мая 
2010 
года 
поисковики 
совершили 
велопробег 
в 
Пилкино, 
облагородили 
место 
его 
захоронения, 
возложили  венок,  почтили  память  минутой 
молчания. 
 В  этот  день  ребята  приняли  важное 
решение  -  к  следующему  Дню  Победы 
установить достойный памятник Герою 

96 
 
8  мая  2011  г,  по  инициативе  и   
непосредственном  участии  поисковиков,  на 
месте 
захоронения 
Алексея 
Ильича, 
установлен памятник.  
Получилось,  что  спустя    41  год  после 
смерти,  благодаря  ребятам,  Герой  обрел  не 
только вечное успокоение, но и Память. 
 Во  время  Великой  Отечественной 
войны  каждый  день  происходили  бои,  наши 
Солдаты  совершали  подвиги,  погибали  за 
Родину,  за  жизнь  будущих  поколений,  за 
Победу. 
  В  настоящее  время  нам  известны 
имена  лишь  некоторых  изних,  только 
некоторые 
основные 
сражения, 
знаменательные даты. 
 Однако  каждый  Солдат,  был  ли  он 
 танкистом  или служил в пехоте  ,погиб ли на 
передовой  ,или  в  плену,  награжден  одной 
медалью  илидесятком,  достоин,  чтобы  его 
имя,  его  подвиг,  его  судьба  были  известны 
каждому 
представителю 
последующих 
поколений,  чтобы  его  стойкость,  мужество, 
героизм становились примером и почитались 
в каждом уголкеспасенного им Земного шара! 
Солдат  Победы  Певень  А.И.  воевал  на 
фронтах  Отечественной  с  1941  по  1945г.г.  За 
исключительную  смелость,  стойкость  и 
героизм,  проявленные  в  боях    в  районе  д. 
Смолица  Могилёвской  области  (Белоруссия), 
награждён медалью «За отвагу». Свой первый, 
серебряный,  орден  Славы  3-й  степени 
получил  за  подвиги  в  боях  за  город  Могилёв 
(Белоруссия),  орденом  Славы  II  степени — 
из серебра,  с позолотой  и  орденом  Славы  I 
степени,  изготовленного  из  золота,  Алексей 
Ильич  награждён  за  смелость  и  героизм  в 
боях на территории Польши. 
 Слава 
нашла 
Алексея 
Ильича, 
скромного,  ничем  не  выделявшегося  среди 
земляков,  Героя,  никогда  не  требовавшего 
для  себя  особых  льгот,  вполне  доступных 
ветерану - орденоносцу.  Его имя высечено на 
Аллее  Героев  в  г.Костанае.  На  месте  его 
захоронения  в  с.Пилкино  поисковой  группой 
установлен  памятник,  к  которому  ежегодно 
проводятся велопробеги. 
  «Есть  память,  которой  не  будет 
забвенья, и слава, которой не будет конца!» - 
эти  строки  Роберта  Рождественского    и  о 
нашем Герое, Певене А.И., который,  я уверена, 
достоин Славы и Памяти. 
Говорят, 
что 
память 
помогает 
сохранить  историю.  Но  верно  и  обратное: 
благодаря  истории,  правдивой  и  честной, мы 
бережно  храним  память  о  прошлом.  Это  наш 
долг перед теми, кого уже нет с нами. 
Результаты: 
Всесторонне 
изучены 
и 
систематизированы 
знания 
о 
вкладе 
А.И.Певеня 
в 
Победу 
в 
Великой 
Отечественной войне. 
 Полученные 
результаты 
имеют 
практическое применение: 
- 
материалы, 
фотографии 
и 
документы,  собранные  мною  и  членами 
нашей 
поисковой 
группы 
пополнили 
школьный  краеведческий музей. 
-  Они  используются  как  наглядные 
пособия  на  уроках  истории  Казахстана,  на 
научно-практических конференциях. 
 Копия 
поисково-исследовательской 
работы  будет  передана  в  районный  Совет 
ветеранов,  в  библиотеку  средней  школы, 
чтобы учащиеся, учителя, гости школы могли 
с нею ознакомиться. 
Заключение 
 Поисково-исследовательская  работа 
помогла  собрать  и  изучить  информацию  о 
полном  кавалере  орденов  Славы,  что 
приравнено  званию  Героя  Советского  Союза, 
Певене  А.И,  о  его  вкладе  в  победу  над 
гитлеровскими 
захватчиками. 
Я 
очень 
благодарна  за  помощь  нашей  поисковой 
группе «Память».  
Использованная литература: 
1.Печёрских Г.В.«Культурное наследие 
Узункольского района - наше достояние, наша 
история» (с. Узунколь, 2010 г. с .44-53) 
 2.Белан П.,Потапов А.,Честнов С. «Доблесть 
солдатская»  (Алма-Ата, 1974 г. с. 211-213)   
 3.Поиск и обработка документов хранящихся: 
-в КГУ «Костанайский областной историко-
краеведческий музей» управления культуры 
акиматаКостанайской области 
 -в филиале ГУ «Государственный архив 
Костанайской области»      
Узункольский государственный архив» 
-на сайте «Подвиг народа» 
 
Героический Ленинград. 
             Наши земляки – его защитники.  
                                                                                     
                                                    Автор: Анна Власова, 
ученица 9 класса  
Руководитель: Якубовская Н. В.  
Набережная средняя школа отдела 
образования акимата Тарановского района     
с.Елизаветинка, Тарановский район     
Костанайская область   
Введение 
«Герой – это человек, который в решительный 
момент делает 
то, что нужно делать в интересах 
человеческого общества. 

97 
 
Безумству храбрых поем мы славу!» 
Ю. Фучик[1,форзац] 
Прошло  70  лет  как  закончилась 
Великая  Отечественная  война.  70  лет  мы 
живём  под  мирным  небом.  Война  и  Победа  – 
это 
не 
только 
история, 
это 
факт 
нравственного  подвига  советских  людей, 
принявших  на себя  главную  тяжесть  борьбы, 
с  фашизмом  достойно  и  мужественно 
исполнивших  свой  священный  долг.  На 
сегодняшний  день  у  нас,  у  подрастающего 
поколения, есть проблема, что мы не знаем и 
не  пытаемся  узнать  людей,  в  которых 
собраны  такие  качества  как  честность, 
героизм,  целеустремлённость.  Мы  считаем, 
что  это  неправильно,  так  как  именно  они 
способны  повести  за  собой,  и  мы  должны 
следовать  их  указаниям  и  прислушиваться  к 
ним. Наш проект даёт представление о наших  
воинах-  односельчанах,  которые    внесли 
огромный  вклад  в  победу  над  немецко  – 
фашистскими  захватчиками,  ради  будущих 
поколений. т.е. ради нас. Мы должны помнить 
об  этом  всегда!  Наш    долг  быть  верными 
подвигу  отцов  и  дедов,  беречь  мир,  не 
допустить войны на земле. 
Актуальность  темы:  в  наше  время 
молодое  поколение  мало  интересуется 
жизнью  своего  родного  края,  личностями, 
которые 
принесли 
известность, 
отличившиеся    на  фронтах    Великой 
Отечественной  войны.  Мы  считаем,  что 
выбранная  научно-исследовательская  работа 
актуальна и в наши дни, так как воспитывает 
любовь  к  Родине,  памяти  подвигов  отцов  и 
дедов, 
чувство 
патриотизма 
и 
гражданственности. 
Цель  исследования:  заключается  в 
изучении  истории  Великой  Отечественной 
войны, о героической обороны г. Ленинграда, 
о  героях-казахстанцах  и  наших  земляках, 
принявших участие в прорыве блокады. 
Задачи  исследования:    собрать, 
изучить 
и 
проанализировать 
историю 
Великой  Отечественной  войны,  а  именно 
защиту  и  оборону  г.Ленинграда,  о  героях  - 
казахстанцах  и  наших  земляках,  принявших 
участие в прорыве блокады. 
- 
работа 
с 
историческими 
источниками: 
письменными 
и 
вещественными 
-  на  основе  собранного  материала 
написать и оформить научный проект 
- 
в 
ходе 
работы 
над 
темой 
использовать 
методы 
исторического 
и 
сравнительного анализа и обобщения 
Место  исследования:  Костанайская 
область,  Тарановский  район,  с.Елизаветинка, 
КГУ «Набережная средняя школа» 

жүктеу/скачать 2,24 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: