Отбасының Әдіснамалық негізі
Саңырау және нашар еститін балаларға ата-ананың қатынасы адекватты және адекватты емес болуы мүмкін
жүктеу/скачать 140,76 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- КӨРУІНДЕ КЕМІСТІГІ БАР БАЛАЛАРДЫҢ (КӨЗІ КӨРМЕЙТІНДЕР, НАШАР КӨРЕТІНДЕР, СОҚЫРЛАР) ОТБАСЫЛЫҚ МӘСЕЛЕСІ
Саңырау және нашар еститін балаларға ата-ананың қатынасы адекватты және адекватты емес болуы мүмкін. Адекватты қатынас баланың оң танымдық бейнесімен сипатталады, онда ол дені сау адам ретінде қабылданады, бірақ өзара әрекеттесуді құру кезінде ескеру қажет бірқатар ерекшеліктерге ие. Адекватты көзқарас ата-ананың өз баласын тәрбиелеу және жан-жақты дамыту үшін жағдай жасауының кепілі болып табылады. Отбасы еститін балалардың білім, білік, дағдыларын дамытуға жағдай жасайды, бірақ кемістіктің шектеулерін ескереді. Мүмкіндігі шектеулі балаға ата-ананың адекватты емес қатынасы пайда болған травматикалық жағдайға қорғаныс реакциясы болып табылады. Ата-ана көзқарасының ауытқуы, бұрмалануы баланың дербестігі, сондай-ақ ата-ана қойған талаптар, міндеттер мен тыйымдар жүйесінен көрінеді. Мысалы, кейбір ата-ана баласының алдында өзін кінәлі сезініп, оның өзін өтеуді қалайды, ата-ана баласын барлық міндеттерден босатады, асыра қорғайды. Тағы бір шектен шыққан нәрсе – балаға деген немқұрайлылық. Ата-ана баланың патологиясын баланы байқамай, жеке сәтсіздік ретінде қабылдайды, ата-ана осылайша оның кемшілігін «байқамайды». Сондай-ақ, адекватты емес қатынас баланың патологиясына шынайы емес қатынаста көрінеді: отбасы баланың басқалар сияқты емес екенін мойындаудан бас тартады. Саңыраулық фактісін мойындамай, ата-аналар баланың алдына күрделі, шешілмейтін міндеттер қояды. Үнемі ата-анасының үмітін ақтай алмай, бала өзін бақытсыз және жалғыз сезіне бастайды, отбасынан бас тартады, бұл екінші реттік мінез-құлық бұзылыстарына әкеледі.
КӨРУІНДЕ КЕМІСТІГІ БАР БАЛАЛАРДЫҢ (КӨЗІ КӨРМЕЙТІНДЕР, НАШАР КӨРЕТІНДЕР, СОҚЫРЛАР) ОТБАСЫЛЫҚ МӘСЕЛЕСІАрнайы педагогикада көруі бұзылған тұлғаларды оқыту мен тәрбиелеу мәселесін зерттейтін ғылымды – тифлопедагогика деп атайды. Тифлопедагогика грек сөзінен алғанда «tiflus» - соқыр деген мағынаны білдіреді,педагогика-тәрбиелеймін деген мағынада.Көруі бұзылған тұлғалар,соқырлар және нашар көретіндер тұлғалар арнайы педагогикада психоденелік бұзылысты қамтиды.Бұларда көріп қабылдаудың шектеулілігі анық байқалады.Болу себептері көруі бұзылған тұлғалардың бұзылу себептері мынандай:туғаннан соқыр,көруі бұзылған,жүре бара пайда болу. Туғаннан ішкі даму жағдайы тұқым қуалаудан,зақымдану әсерінен созылмалы ауруға шалдығудан болады. Жүре бара:көру мүшесінің ауруға ұшырауы,организмнің жалпы асқынып ауруы,мидың трамвалық соққыға ұшырауы(әсіресе көру аймағы) мұнда (бастың жарылуы,көздің жарақаттануы,көзге тиген қатты соққы).Көруі бұзылған тұлғалардың жалпы қоршаған ортамен қарым-қатынаста өзіндік сипаты анық байқалады.Көруі бұзылған тұлғалар соқырлар,нашар көретін.Көру ақаулығының болуы жалпы жеке тұлғаның қалыптасуына өз ықпалын тигізеді. Соқырлар- көру қабілетінен мүлдем айырылған тұлғалар немесе толықтай көру түйсігі мүлдем бұзылған тұлғалар.Бұлар бұзылу дәрежесіне қарай абсолюттік және практикалық соқыр.Абсолюттік соқырларды кей әдебиеттерде тотальдік деп атайды.Бұл екі көзі соқыр көрмейтін көру түйсігі мүлдем болмайтындар (түсті ажырату және жарықты түйсінуі болмайды).Ал практикалық соқыр бұлар жарықты және түсті аз да болса түйсініп қабылдай алады.Жарықты қараңғыдан айыру зат пішінін ажырату,оны қабылдай алу аз да болса саңылау болады. Нашар көретіндер- көруі бұзылған тұлғалар,бірақ көзілдіріктің көмегімен көре алатын тұлғалар. Бұларға кеңістікті бағалау қиынға түседі.Жалпы көру анализаторы іс-әрекетте(ойын,оқу,еңбек) және айналадағы ортамен қарым-қатынаста негізгі орын алады.Көруі бұзылған тұлғаның айналадағы ортамен қарым-қатынас жағдайы қалыс қалады,кеңістікті бағдарлай алуы бұзылады.Ұғым түсініктер жайындағы білімнің қалыптасуы заттармен іс-әрекеттік қызметі,эмоциялық ерік сапасы,еңбекке бейімделу әлеуметтік комуникациясы бұзылып келеді.Бұл тұлғалармен арнайы жұмыс жүргізу қажет болып табылады.Көруі бұзылған тұлғалардың оқу және жазу әрекетінде қиындыққа ұшырауы байқалады.Дер кезінде көру бұзылысын түзету бойынша алдын-ала шаралар өтілмесе,көру ақаулығы асқына түседі.Көруі бұзылған тұлғалармен түзету жұмычсын жүйелі жүргізуді қажет етеді. Тифлопедагогика көру мүшесі бұзылған адамның оқыту және тәрбиелеу туралы ғылым.Олар өз кезегіенде нашар көретін және мүлдем көрмейтін болып 2-ге бөлінеді.Соқыр-бұл адамдарда көру мүшесі,түйсігі мүлдем жоқ.Тек жарық түйсігі бар.Бұлар негізінде екіге бөлінеді:1) екі көзі мүлдем көрмейді;2)жарықты,түсті,бейнені қабылдай алады. Нашар көретіндер- бұл көрудің бұзылуы көру өткірлігі 0,05-0,02 дейін түзету көзілдірік көмегі арқылы нашар көретін басқа көру қызметінің ауытқуы болуы мүмкін. Тифлопедагогика арнайы педагогиканың бөлігі болып табылады.Тифлопедагогиканың негізін салушы француз ғалымы В.Галюи және Д.Дидро болып табылады.19ғ. бойынша соқыр балаларға арналған мектептер ашылды.1917 ж. Қазан революциясынан кейін соқыр балаларға арналған халықтық білім беру жүйесінің қосымша бөлігі болды. 1928ж. 1-ші советтік соқыр балаларға арналған мектеп программалары шығара бастады.30ж.ж басында нашар көретін балаларға арналған топтық жалпы білім беру мектептерінде алғаш кластар пайда болды.Ал,30ж аяғында нашар көретін балаларға арналған тұңғыш мектептер ашылды.Бұл жаңа бағыттың дамуына Ю.Жаринцова өз үлесін қосты.30ж.осы мектептерде физика,математика,жаратылыстану пәндері оқытыла басталды.Жалпы осы тифлопедагогикаға өз үлесін қосқан және де көптеген әдістемелерін өңдеуде. Б.И.Коваленконың маңызы зор. «Тифлопедагогика» (грек сөзі «typhlos» –соқыр) –көруі бұзылған тұлғаларды оқыту мен тәрбиелеу туралы ғылым.Олар көруі бұзылу деңгейіне қарай соқырлар және нашар көретіндер болыпбөлінеді.Соқыр және көруі нашар болуы арнайы педагогикада психоденелібұзылысты қамтиды, көріп қабылдаудын шектеулілігі байқалады немесе олтіпті болмайды. Бұл жалпы жеке тұлғаның қалыптасуына өз әсері тигізеді . Мұндай тұлғадағы балалардың қарым-қатынас жағдайы қалыс қалумен қатар,өлардың өзіндік белсенді қозғалысы бұзылады кеңістікті бағдарлай алуы ,ұғым түсініктер жөнінде білімінің қалыптасуы, затың-іс-әрекеттік кызметі ,эмоц-қ ерік сапасы еңбекке бейімделуі ,әлеуметтік коммукациясы бұзылады. Көрудің бұзылу себептері ;1.туғаннан, 2.жүре бара пайда болады. Туғаннан: ішкі даму жағдайында тұкым қуалаудан,зақымдану әсерінен ,созылмалы ауруға шалдығу .Жүре бара көру мүшелерінің ауруға ұшырауы ,орталық жүйне жүйесінің ауруға ұшады ,орғанизмнің жалпы асқынып ауруы, мидың травмалық соққыға ұшырауы. (бастың жарылуы,көздің жарақатталуы). Көру ақаулығы бар балаларды мемлекет жүйесінде арнайы білім беру және тәрбиелеу аркылы ерекше қажетті жағдайда білім беру ,оқыту барысында принциптер негізінде ісие асыралады .Арнаулы оқытудың өзіндік принциптерімен ерекше келген міндеттері негізінде тәрбиелеп және оқытаотырып түзетуге бағыттала отырып,жүргізіледі.Сондықтан да соқыр және көзі нашар балаларды оқытуға арналған мектепкелесі қызметтерді орындайды оқу –тәрбие,түзету ,дамыту,санитарлық-гигиеналық,емдеу –қалпына келтіру әлеуметтік-бейімделу,бағдарлау.Бұлар көруі бұзылған балаларды қалыпты тәрбиеге келумен (қамтамасыз етеді)оларды қоршаған ортамен (табиғат әлеуметтік)бұзылған байланыстарын қалпына келтіру қамтамасыз етеді.Мұндай тұлғадағы балалардың психикалық дамуының қалыптасуы ең алдымен білім беруге байланысты болып келеді. Мектептің арнаулы жұмысы мынадай:денсаулығын және сақталған жағдайын сақтай отырып балалардың дамуышың, жалпы заңдылығын және бірлесулі ерешектілігін есепке алу.Оку жоспарыларымен бағдарламаларының түрін өзгертушілік, оқу мерзімінің ұзарту. Оқу материалын қайта болу және оның өтілу темпің қорқының өзгертубалаларға салыстырма қарау. Балаларды топқа және класстарға бөлуде жұмыстың арнайы қызметін және әдістерін тифлотехника құралдарын көрмей құралдарды пайданалану. Тәрбиелеу топтарында және кластарда балалардың қамталуышын аз болу қамтамасыз етеді .Оку кластары мен болмелері арнайы жабдықталып санитарлық-гигиеналық жағдай қүрылады,емдеу жұмыстары ұйымдастырылады.Түлектерді әлеуметтік –еңбек бейімделулігі жұмысты күшейту .Көруі бұзылған балаларды арнайы мектептерде оқытып, білім береді, арнайы дәптерлер пайдалану ,бір орында парталармен қамтамасыз ету. Көру обьектілерің көзден белгілі бір орақашықтықта орналастыру ескеріледі. Арнайы мектеп 3 сатыдан тұрады. 1-бастауыш ,2-негізгі ,3-орта мектеп сатысы. Мектептің сатысы балалардың дамуының 3 кезеңіне сәйкес келеді, балалық, жасөспірім,жастық. сатыда, баланың жеке тұлғалық жағын қамту, оның қабілеттілігіне қарай толықтай қамту, емдеу, көруін сақтау, оқушылардыңоқуға деген тілегін және іскерлігін қалыптастыру.Бастауыш мектепте көріп қабылдауын,түйсінуін дамыту, логопедия, ырғақ, әлеум-тұрмыстың бағдарлау сабағы өтіледі. Баст.-мектеп оқушылары оқу қызметінің іскерлік дағдыларын жинақтай отырып ,көрнені-бейнелік және теориялық ойлау элеметтерін меңгереді ,жеке басының гигиенасының негізін,өзіне-өзі қызмет көрсете білудің тәсілдерімен жолдарың білуді үйренеді .Оқыту жұмысы арнайы жоспар бағдарлама бойынша жүргізіледі. Негізгі сатыда білімдерің жалғастыра отырып ,қоғамдық өмірге толық түрде елеуге қамту, еңбек етуге әзірлеу .Танымдық жеке түлғалық,денсаулығын нығайту ,көруін сақтау және қорғау бойынша түзету жұмыстары жалғастырыла түседі. Орта мектеп сатысында жалпы білім әзірліктерін жинақтауқоғамдық өмірге белсенді түрде қатысуға ,қоғамға пайдалы еңбек етуге қызығушылық оқу жоспары қалыпты оқушының тілегі бойынша жағдай жасау факультатив сабааққа қатыстыру, арнайы дәптерлер пайдалану, бір орынды парталармен қамтамасыз ету ,көру обьектілерін көзден белгілі бір арақашықты орналастыру ескерілуде. Көруі бұзылған тұлғаларды түзету,тәрбиелеу жұмыс мазмұны арқылы жүргізіледі.Көру ақаулығы бар балаларды оқыту арқылы іске алады.Мұнда ранаулы оқытудың өзіндік принциптерімен ерекше келген міндеттері негізінде тәрбиелеу,оқыту,түзетуге бағытталады.Ал мектептік кезеңнен бастап мұндай тұлғалар арнайы мектеп интернаттарда тәрбиеленеді. Мектептің негізгі міндеті- бұл оқыту тәрбие,түзету-дамыту жұмысын жүргізу,санитарлық-гигиеналық жағдайды сақтау,көру ақаулықтарын емдеу,оны қалпына келтіру,көруі бұзылған тұлғаны әлеуметтік ортаға бейімдеу,кеңістіктік бағдарлауға үйрету.Бұл міндеттерді толықтай жүзеге асыру жүйелі,жауапты жұмыс жүргізуді қажет етеді.Сондықтан да мұндай тұлғаны балалардың психикалық дамуының қалыптасуы ең алдымен білім беруге неізделген.Сондықтан да мектептің арнаулы жұмысы мынадай: 1.Денсаулығын сақтау,сақталған ақаулығын сақтай отырып,баланың дамуын есепке алу;оқу жоспарлары мен бағдарламаларын қорғау;оқу мерзімін ұзарту,оқу материалын бөлу,оның өтілу темпін,қарқынын өзгерту. 2.Балаларға салыстырмалы қарау,оларды топқа бөлу,тифлотехника құралдарын және көрнекі құралдарды пайдалану. Тәрбиелеу топтарында және кластарында баланың қамтылуы аз болады.Оқу кластары мен бөлмелері арнайы түзету мақсатына қарай жабдықталады,санитарлық –гигиеналық жағдайы сақталуы тиіс.Емдеу қайта қалпына келтіру жұмысы ұйымдастырылады.Арнай мектеп жұмысы көруі бұзылған тұлғаларды түзетуге арналады.Көруі бұзылғандарға арнайы мектеп 3 сатыдан тұрады: 1.бастауыш 2.негізгі 3.орта мектеп Мектеп сатысы баланың дамуының 3 кезеңіне сәйкес келеді: балалық,жасөспірім,жастық. Бастауыш мектепте-балалардың жеке тұлғалық жағын қамту.Оның қабілетіне қарай толықтай қамту.Емдеу, оның көруін сақтау,оқушылардың оқуға деген тілегін,іскерлігін қалыптастыру.Әсіресе бастауыш сыныпта баланың көріп қабылдауына,түйсінуін дамыту. Соқыр балалар –толықтай көру түйсігі бұзылған тұлғалар.Көруі бұзылған дәрежесіне қарай абсолюттік (тотольдік) –екі көзі соқыр көрмейтін, көру түйсігі (жарықты түйсіну және түсті ажырату ) толықтай болмаған ;практикалық соқыр, яғни жарықты түйсіну, жарықты қаранғыдан айыру ,зат пішінін ажырату, аздап қарай отырып жарық, түс,затпішінін қабылдай алуы. Нашар көретіндер; көруі бұзылған бырақ қарапайым түзету көзілдіректердің көмегімен көре алатын тұлғалар.Көзі нашар көретіндерге кеңістікті бағдарлау қиынға соғады. Оқу әрекетінде әсіресе оқуда және жазуда көру анализаторы негізгі орын алады. Қазіргі кезде көруді тузетуге арналған арнайы оптикалық құралдар пайдалануда .Контакт линзолар, лупа ,проекторлар, жарықты күшейту . Көру қабілеті бұзылған балалардың ата-аналары мамандардың (тифлопедагог, психолог, офтальмолог) консультациялық көмегіне үнемі сүйеніп отыруы тиіс. Соқыр немесе нашар көретін балалардың ата-аналары баланың жас кезінен бастап оның қоршаған ортаны қабылдауына мүмкіншіліктер жасауы тиіс. Баламен қарым-қатынаста оған ақпаратты ауызша үзбей бере отырып «есту арқылы көруге» қалыптастыру қажет. Анализаторлардың компенсаторлық қайта қүрылуы көбіне отбасы тәрбиесіне байланысты. Көре алмауы баланың әлеуметтенуінде де өз ізін қалдырады. Соқыр балаларға арналған мектепке дейінгі мекемелерде 2-3-тен — 7 жасқа дейінгі көрмейтін, нашар көретін жэне қыли балалар оқытылып тэрбиеленеді. Бұл мекемелердің мақсаты — балалардың бүзылған көру функциясын емдеу, мүмкін болса қалпына келтіру, оларды мектепте оқуға дайындау. Сондай-ақ көрудің қалған мүмкіндіктерін пайдалану, танымдық, түлғалық түрғыдан дамыту, кеңістікте бағыт үстау мен өзін-өзі күту дағдыларын қалыптастыру бағытында коррекциялық жүмыстар жүргізіледі. Соқырлар мен нашар көретін балаларды мектепте оқытудың өзіндік принциптері мен міндеттері бар, яғни бүзылған көру функцияларын қайта қалпына келтіру, коррекция жэне компен-сация. Ал тифлопедагогиканың ең басты мақсаты — ол дамуында ауытқушылықтары бар балалардың түлға ретіндегі жан-жақты то-лысуы, дамуы. Осыған байланысты оларға арналған мектептердің атқаруға тиіс функциялары бар. Олар — оқыту-тэрбиелеу; кор-рекциялық-дамытушылық; санитарлық-гигиеналық; емдеу-қалпына келтіру; элеуметтік бейімделу жэне кэсіби бағыттандырылу функ-циялары. Көрмейтін жэне нашар көретін балаларға арналған мектептердің ерекшеліктері: • Балалар дамуының жалпы жэне жеке ерекшеліктерін ескеру. • Оқу жоспарлары мен бағдарламаларын жаңартып отыру. оқыту мерзімін үзарту жэне оқу материалдарын ыңғайлап қайта құру. • Сыныптар мен тэрбие топтарындағы бала санын азайту, жіктеу; жүмыстың арнайы эдістері мен түрлерін қолдану; көрнекі қүралдар мен қызықты кітаптарды жэне жаңа тифлотехниканы қолдану. • Оқу сыныптары мен кабинеттерін жабдықтау, санитарлық-гигиеналық жағдайлар жасау, емдеу-қалпына келтіру жүмыстарын үйымдастыру. • Еңбек жэне элеуметтік бейімдеу жүмыстарын күшейту, соның нәтижесінде түлектердің өмірден өз орнын табуын қамтамасыз ету. Көру қабілеті бүзылған балаларды орта мектепте оқыту үш ке-зеңге бөлінеді: бастауыш, негізгі жэне орта мектеп. Барлық деңгейде де оқыту арнаулы бағдарламалар жэне оқу жоспарлары арқылы іске асырылады. Бастауыш мектепте оқыту — есту, иіс сезу, сөйлеу жэне мүмкіндігінше көру қабілеттерін дамытуға бағытталады. Сондай-ақ емдеу дене мэдениеті, ритмика, элеуметтік-түрмыстық бағыттағы сабақтар жүреді. Көруі нашар немесе мүлде көрмейтін балалар бас-тауыш мектепте оқу іс-эрекетінің дағдыларын — оқу, жазу, санауды меңгереді; көрнекі-бейнелік жэне теориялық ойлауға, жеке гигиена негіздеріне, кеңістікте бағыт үстауға үйренеді. Толық емес орта немесе негізгі мектепте жалпы білім мен еңбекке дайындықтың негізі салынады. Білім беру мазмүны баланың ғылыми көзқарасын қалыптастыруға, элеуметтік орнын анықтауына бағытталған. Мектептегі білім берудің ІІІ-ші деңгейінде жалпы орта білім беру жэне дифференциация негізіндегі кэсіби оқыту аяқталады. Орта мектептің соңғы кезеңінде балалардың қызығушылығы, әлеуметтік-психологиялық бейімделуі есепке алына отырып, оның еңбек ете алатын саласы анықталады. Осы мақсатта оқу жоспарына түрлі бағыттағы факультативтік сабақтар енгізілген. жүктеу/скачать 140,76 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|