Өтемісова гүлмира Жеткергенқызы КӨнерген аталымдар
Көнерген аталымдардың метафоралануы
жүктеу/скачать 2,71 Mb. Pdf көрінісі
|
жыр әдеби тил
| Көнерген аталымдардың метафоралануы
Сөз мағынасының өзгеруі, ауысуы олардың келтірінді мағынада қолданылуы нәтижесінде жүзеге асады. Бұл өзгеріс сөз мағынасының кеңеюін білдіреді. Ғалым Ә. Болғанбаев: «Сөз мағынасының кеңеюі деп сөздің тұлғасын өзгертпей-ақ, бұрыннан белгілі мағынасының үстіне жаңа қосымша мағыналарға ие болуын айтамыз. Ол негізінде метафоралық, метонимиялық және синекдохалық тәсілдер арқылы іске асады» [39, 89 б.], − дейді. Ақындар шығармаларында мағына ауысу заңдарының ішінде ең жиі кездесетін метафора құбылысы. Метафора деп сыртқы не ішкі белгілеріндегі (тұлғасындағы, қимылындағы не атқаратын қызметіндегі т.б.) ұқсастыққа қарап, бір зат атауының басқа бір затқа атау болуына байланысты сөз мағынасының ауысуы аталады [39, 90 б.]. Кейінгі әдебиеттерде «сөздің метафоралану ерекшелігі ұқсату заңы негізінде бұрыннан бар ұғым мен жаңа ұғымның түр, түс, көлем, пішін, қасиет қызметтеріне байланысты ұқсас болуы» деп тұжырымдаған Ғ. Қалиев, Б. Қасым, Б. Хасанов сынды ғалымдар пікірі бір жерде тоғысқан. Ұқсату заңының негізінде тілде көп мағыналы сөздер пайда болған. Метафора негізінде туындаған келтірінді мағыналар, әдетте, сөздің туынды мағынасы ретінде қалыптасып та кеткен [135, 22 б.]. Метафораның өзі қолданылу сипатына қарай тілдік және поэтикалық метафора деп бөлінеді. Тілдік метафора сол тілде сөйлейтін барлық адамдарға бірдей түсінікті жалпы халықтық сипатта болып келеді. Ал поэтикалық метафора ойды әсерлі, әрі айқын етіп жеткізу үшін поэзияда қолданылады. медет шекпен дарақ ОШАЛ уақта сағат дұшпан пәрман күн 103 Соңғы жылдарда зерттеушілер тіл білімінде метафораны ойлаумен, таныммен, философиямен, психологиямен, поэтикамен (көркем әдебиетпен), шешендікпен, лингвистиканың түрлі салаларымен байланыстырып, түрлі қырынан зерделеп келеді. Қазақ тіл білімінде метафораны тілдік құбылыс ретінде танымдық тұрғыдан жеке алып зерттеп, кандидаттық диссертация қорғаған Г.Н. Зайсанбай болды [136]. Ол метафораның сан қырлы жақтарын когнитивтік аспектіде қарастырған. Қазақ тіл біліміндегі күрделі атаулардағы метафора құбылысының негізгі қызметтеріне ғалым Б. Қасым нақты тұжырымдар жасайды: 1. Метафора – заттық және құбылыстық ұғымдарға атау беру үшін қызмет атқарады. 2. Метафора арқылы қалыптасқан күрделі атаулар – сапалық өзгеріске түсіп, ауыс мағынаға көшкен, түптөркіні бұрынғы жалпы халықтық қолданыстағы байырғы сөздер. 3. Метафора қызметін ұлттық таным болмысымен де байланыстыра саралау мүмкіндігі мол. [36, 49-53 бб.]. Ғалым пікірін негізге ала отырып, көнерген аталымдардың жасалуындағы метафоралардың қызметіне анықтап алған жөн. жүктеу/скачать 2,71 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|