ОқУ – Әдістемелік кешен құрастырған: доцент А.Қ. Ералина Түркістан курс туралы курстың мәні «Психология»
жүктеу/скачать 301,39 Kb.
|
oak - psihologiya 2
| Қолданылған әдебиеттер
Ананьев В.А. Введение в психологию здоровья СПб, 1998. Никифоров Г.С. Психическое здоровье СПб, 1998. Абрамова Ю.А. Психология в медицине М.1998. Михайлов А.Н., Ротенберг В.С. Особенности психологической защиты в норме и при соматических заболеваниях // Вопросы психологии.-1990., №5. Патохарактериологические исследования у подростков / Под.ред. АЕ.Личко, Н.Я.Иванова.-Л.,1981. Еникеев М.И., Кочетков О.Л. Общая, социальная и юридическая психология. Краткий энциклопедический словарь. — М.: Юрид. лит., 1997 Майерс Д. Социальная психология Ускоренный курс М., 2007 « Немов Р.С. Психология: Словарь- справочник. М., 2003 ДЕНСАУЛЫҚ ПСИХОЛОГИЯСЫ
Адамның психикалық денсаулығын сақтауда есінің өзгеруі, өмірлік денсаулық мотивациясы, өмірлік құндылықтарын дамытуы ескеріледі. Адамның физикалық денсаулығы жалпы денсаулық жағдайын құрайды. Психика – жоғарғы ұйымдастырылған материясын, миын, субъектісі мен объектісінің шындық формасының белсенділігін көрсетеді. Психикалық денсаулық мінездемелері туралы әдебиеттерде көптеген мысалдар келтірілген. Декарт жан денсаулығын, ал Гельвеций ақыл – ұқсастық пен айырмашылықтың көзі дейді. Ал А.Ф.Лазурскидің айтуы бойынша, тұлғаның денсаулығы - әлеуметтік ортада өз-өзін басқаруына және іс-әрекетін басқара алуына байланысты. Жан денсаулығының басты көзі ол ойын, эмоциясын, моторлық функциясын, өзін-өзі басқара алуында дейді. Ғалымдардың тұжырымы бойынша, психикалық ауытқушылықтардың пайда болуы өмірлік жағдайына көп көңіл бөлінуінен болады. Зерттеулердің көрсеткіші бойынша 48% жұмысшылардың медико-психикалық қиындықтары бар екені анықталды. Зерттеу нәтижесінде оның 10% -да әлеуметтік-психологиялық дезадаптация құбылысы байқалған. Яғни әлеуметтік ортаға бейімделе алмауы. Оның қиындықтары төмендегі жағдайларға байланысты пайда болып отырған: 1. Физикалық денсаулығына байланысты туындаған қиыншылықтар (проблемалар); 2. Психикалық ауытқушылығына байланысты, яғни эмоциялық сферасы, көңіл-күйін басқара алмауынан туындайды; 3. Қарым-қатынастағы қиыншылықтар; 4. Жанұялық жағдайдағы қиыншылықтар; 5. Темекі шегуі мен алкогольді қолданғаннан туындаған қиыншылықтар. Әр түрлі аурулардың пайда болуына адамның көңіл-күйі, яғни эмоциялық жағдайы әсер етеді. Ол жағымды немесе жағымсыз жағдай болуы мүмкін. Осы арқылы әлеуметтік және биологиялық орны анықталады. Физиологиялық зерттеулерге сүйенсек, адамның көңіл-күйі іс-әрекет реакциясын және өзін-өзі іштей басқара алуына тікелей әсер етеді. Адам ағзасындағы биохимиялық және физиологиялық өзгерістерді реттеп отырады. Ол туралы П.К.Анохина еңбектерінен мәлімет алуға болады. Ал П.В.Симоновтың айтуы бойынша, эмоция дегеніміз, ол – сыртқы ортамен қарым-қатынас жасау және ағзаның соған бейімделуі. Қазіргі уақытта ағзаның жағдайын мынандай сатыларға бөлген: 1. Денсаулық – патогендік, физикалық, психикалық және әлеуметтік бейімделулер, өмір жағдайына байланысты өзгерулері. Осыған ағзаның бейімделуі. 2. Сыртқы ортаға әсері – яғни адамның қоршаған ортасындағы әр түрлі өзгерістерге әсері. Өзгерістерге физикалық және психикалық өзгерістер жатады. Ағза осы өзгерістерге бейімделе алуы тиіс. 3. Аурудың алдындағы жағдайы – патологиялық процесс, әсер ету факторы, өзін-өзі дамыту жағдайы болып табылады. Бұл екі сатыда жүреді: • Ағзаның өмірге қажетті гомеостазы, яғни жүрек ауруларының, спецификалық аурудың алдын-алу. • Белгілі бір органның гомеостазының, механикалық компенсация әсерінен туындаған аурудың алдын алу. Этологиялық ауруларды оқыту жолдарында детерменизм принципі ең басты орынды алады. С.С.Гурвич, В.П.Петленко және Г.И.Царегородцевтің айтуы бойынша, детерменизм принципін қолдану ол – аурулардың пайда болуы, нақты жағдай және ауруды тудыратын себептерге байланысты қолданылған. Өмірге қауіп төндіретін жағдайларда болады. Ол адамның денсаулығына тікелей әсер етеді. Олар: • Әлеуметтік жағдай: Эндогендік – ол индивидуалдық-психологиялық тұлға ерекшелігі; Экзогендікке – өмір жағдайы, кері әдеттері (привычка) әлеуметтік микроклимат жатады. • Әлеуметтік – биологиялық жағдай. Тұлғаның ішкі жағдайына - тәжірибенің жеткіліксіздігі, білім алуы, психикалық процесіне -есте сақтауы, сенсомоторикасы ең басты қажетті қасиеттері болып табылады. • Биологиялық жағдайы. Эндогендік - инерттілігі, жоғарғы нерв жүйесінің тұрақсыздығы, оң жарты шарының жеткіліксіздігін басқара алу функциясы, артериялықтың дәл еместігі жатса, экзогендікке – морфофункциялық, гентикалық себеп-салдарды жатқызған. Ағзаға факторлардың әсер етуі ол индивидуалды. Дамуға жалпы әсер етуші бейімделу болып табылады. Денсаулық-физикалық, соматикалық, әлеуметтік және рухани болып, төртке бөлінеді. Ағзада денсаулықтың осы аталған түрлері бірі-бірімен ете тығыз байланыста болады. «Салауатты өмір сүру салты» деген түсінік тек үстіртін көз-қарасқа ғана жарайтын жан дүние болып көрінетіні сөзсіз. Психологиясы сау адам ауруды болдырмауы, ауырған күнде қайтседе одан сауығудың тәсілдерін пайдаланып, одан қандайда болмасын құтылады. Адамның ақыл-ойы, оның істеген ісіне, жұмыс жасау қабілеттілігіне әсер ететіні, керісінше адамның бір жері сырқаттанған болса, жоқ сырқаттарды өзі ойлап тауып білгір бола кетсе, онда оның психикасының тепе-тендігі бұғылғаны дей бер. Мұндай сырқаттар мен сырқаттанғандарды ядрогендік (өзін-өзі сендіруден болатын сырқат деп түсіндіреді. Кейбір жағдайларда ауыр күйзеліс жағдайды басынан еткізген немесе қатты ренжіген адамның сырқаттанатыны да кездеседі. Осы айтылғандардың бәрі дене (ағза) саулығын және әлеуметтік саулықты сақтау үшін психикалық саулықтын керек екенін аңғартады. Сырқаттанған адамның көңіл-күйін көтеру, оның көңіліне (психикасына) жазылып кетемін деген психикалық ой-пікір тудыру, бұл дәрі-дермектерден артық баға жетпес дүние. Сонымен бірге сырқаттан жазылуына рухани сенім тудырып, көңіл-күйді көтере түседі. Ағзада ерекше қарсылық күші пайда болады. Яғни ерекше түрде дамыған жасырынып жатқан ағза күші ояна кетеді. Иммунитет дами түседі. Бүкіл дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының ғылыми деректеріне қарағанда, барлық сырқаттардың 45% күйзелістен туындайтыны байқалады. Сондықтан күнзелістің тетік-тегершігін анықтау, онын, мүмкіндіктерін және күйзеліс қақтығыстарының алдын алу, оның зиянды әрекеттерінен аулақ болу керек. Денсаулық психологиясы - бұл биология, психология, мінез-құлық және әлеуметтік факторлардың денсаулығы мен ауруына қалай әсер ететініне бағытталған мамандық . Медицина психологиясы мен мінез-құлық медицинасын қоса алғанда, басқа терминдер денсаулық психологиясы терминімен бірге қолданылады. Денсаулық пен ауруға көптеген факторлар әсер етеді. Жұқпалы және тұқым қуалайтын ауру кеңінен таралғанымен, жалпы физикалық тұрмыс жағдайына және түрлі медициналық жағдайларға әсер ететін көптеген мінез-құлық және психологиялық факторлар бар. Денсаулық психологиясының қысқаша шолу Денсаулық психологиясының саласы денсаулықты дамытуға, сондай-ақ ауру мен аурудың алдын алу мен емдеуге бағытталған. Денсаулық психологтары сонымен қатар адамдар қалай әрекет етіп, ауруға шалдығып, емделетінін түсінуге тырысады. Кейбір денсаулық психологтары денсаулық сақтау жүйесін жетілдіруге және денсаулық сақтау саясатына мемлекеттің көзқарастарын жақсартуға тырысады. Американдық психологиялық қауымдастығының 38-бөлімшесі денсаулық психологиясына арналған. Бөлімнің айтуы бойынша олардың денсаулығы мен ауруларын жақсы түсіну, денсаулыққа әсер ететін және денсаулық сақтау жүйесі мен денсаулық сақтау саясатына ықпал ететін психологиялық факторларды зерттеу. ad Денсаулық психологиясы саласы бұрынғысынша жас, ал 1970-жылдарда денсаулық сақтау саласының қарқынды өзгеретін саласына қатысты. Өмір сүру ұзақтығы 100 жыл бұрынғыдан әлдеқайда төмен болды, және денсаулығына байланысты проблемалар көбінесе негізгі санитария мен жұқпалы ауруларды болдырмау сияқты мәселелерге бағытталған. Бүгінгі күні АҚШ-та өмір сүрудің орташа ұзақтығы шамамен 80 жыл, өлім-жітімнің негізгі себептері жиі жүрек ауруы мен инсульт сияқты өмір салтына байланысты созылмалы аурулар болып табылады. Денсаулық сақтаудағы бұл өзгерістерге ден қоюдың психологиясы пайда болды. Аурулар мен өлімге негізделген мінез-құлық үлгілеріне қарап, денсаулық психологы адамдарға жақсы өмір сүруге және денсаулығына әсер етуге көмектеседі деп үміттенеді. Психология басқа салалардан қалай ерекшеленеді? Сонымен, денсаулық психологиясының ерекшелігі қандай? Бұл біздің денсаулығымыз бен денсаулықты жақсы түсінуімізге қалай әсер етеді? Денсаулық психологиясы денсаулықтың денсаулыққа қалай әсер ететінін көрсететіндіктен, адамдарға денсаулық пен әл-ауқатқа үлес қосатын мінез-құлықты өзгертуге көмектесуге болады. Мысалы, осы салада жұмыс істейтін психологтар темекі шегу сияқты дұрыс емес іс-әрекеттердің алдын-алу үшін қолданбалы зерттеулер жүргізе алады және жаттығу сияқты салауатты әрекеттерді ынталандырудың жаңа жолдарын іздеуі мүмкін. Мысалы, көптеген адамдар қант жоғары диетаны емдеу денсаулығы үшін жақсы емес екенін түсінген кезде, көптеген адамдар қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді салдарға қарамастан, мұндай әрекеттерге қатысады. Салауатты психологтар денсаулықты жақсартуға әсер ететін психологиялық факторларды қарастырады және адамдарға денсаулықты жақсарту үшін ынталандыру жолдарын зерттеуде. Қатерлі психологиялық және мінез-құлық факторлары Психологиялық немесе мінез-құлық факторларына байланысты кейбір аурулар:
Соққы Жүрек ауруы АҚТҚ / ЖҚТБ Рагы Туғандағы ақаулар және нәресте өлімі Жұқпалы аурулар Бір зерттеуге сәйкес Құрама Штаттардағы барлық қайтыстардың жартысына жуығы мінез-құлыққа немесе басқа да қауіп факторларына байланысты болуы мүмкін, олар көбінесе алдын-алады. Денсаулық психологтары осы қауіп факторларын азайту, жалпы денсаулықты жақсарту және ауруды азайту үшін жеке адамдармен, топтармен және қауымдастықтармен жұмыс істейді. Денсаулық психологиясының қазіргі мәселелері Денсаулық психологтары түрлі іс-шараларға қатысады, бірақ денсаулық психологиясының өзекті мәселелерінің бірі ғана: Стрессті төмендету Салмақты басқару Темекіні тастау Күнделікті тамақтануды жақсарту Тәуекелдік сексуалдық мінез-құлықты азайту Терминал науқастарына хоспистерге көмек және қайғылы кеңес беру Денсаулық психологиясындағы биосационды модельді түсіну Бүгінгі күнде денсаулық психологиясында қолданылатын негізгі тәсіл биоқұрылымдық модель ретінде белгілі. Осы көзқарасқа сәйкес аурулар мен денсаулық биологиялық, психологиялық және әлеуметтік факторлардың тіркесімінің нәтижесі болып табылады.
Биологиялық факторларға мұраға қалған жеке қасиеттер мен генетикалық жағдай кіреді. Психологиялық факторлар өмір салтын, жеке қасиеттерін және стресс деңгейлерін қамтиды. Әлеуметтік факторларға әлеуметтік қолдау жүйесі, отбасылық қарым-қатынас және мәдени сенімдер кіреді. Сізге денсаулық психологиясы қалай көмектесе алады? Денсаулық психологиясы - тез дамып келе жатқан алаң. Адамдардың санының көбеюі өз денсаулығына бақылау жасауды көздейтіндіктен, көп адамдар денсаулыққа қатысты ақпарат пен ресурстар іздейді. Денсаулық психологтары өз денсаулығы мен әл-ауқаты туралы адамдарды оқытуға бағытталған, сондықтан олар осы сұранысты қанағаттандыру үшін өте қолайлы. Салауатты психология адамдарға әртүрлі тәсілдермен көмектеседі. Осы саладағы көптеген мамандар алдын-алу бағытында жұмыс істейді және адамдарды денсаулыққа байланысты проблемаларды болдырмас бұрын алдын алуға көмектеседі. Бұл адамдарға салауатты салмақты сақтауға, қауіпті немесе дұрыс емес әрекеттерден аулақ болуына және стресске, депрессияға және қорқынышқа қарсы тұра алатын оң көзқарасты сақтауға көмектесуі мүмкін. Сөзден шыққан сөз Егер сіз өзіңіздің өміріңізде сау өзгерістер жасауға тырысып жатсаңыз, аурудың басталуына байланысты немесе денсаулықтың басқа да түрлеріне тап болсаңыз, денсаулық психологын көру дұрыс жаяу жүруге көмектесудің бір жолы. Осы мамандардың бірімен кеңесу арқылы сіз ауруыңызбен күресуге және денсаулық мақсаттарыңызға жетуге көмектесетін қолдау мен ресурстарға қол жеткізе аласыз.
жүктеу/скачать 301,39 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|