ОқУ Әдістемелік кешені пәні «Қыпшақтану»
Студенттерге өзін-өзі бақылау сұрақтары мен тапсырмалар
жүктеу/скачать 1,31 Mb.
|
6 Лекция Кыпшактану
| Студенттерге өзін-өзі бақылау сұрақтары мен тапсырмалар:
1. Алтай әдеби тілінің қалыптасу жолдары? жылдары 2. Алтай тілі қандай диалектілерден тұрады? 3. Алтай халқының көне түркілермен сабақтастығы 4. Алтай тілінің ғылыми тұрғыда зерттелуі. 5. Алтай тілінің тілінің бүгінгі саяси-әлеуметтік жағдайы. Қорытынды Көне қыпшақтардың тарихын, мәдениетін, этнографиясын, жайлаған териториясын, көшіп-қону жорықтарын, әлемдік өркениет пен мәдениетке қосқан үлестерін саралау іргелі зерттеулердің тақырыбы болмаққа керек. Бұл оқу құралы осы кезге дейінгі мәліметтерге сүйене отырып, қыпшақтанудың кіріспесі ретінде жазылды. Әрине, қыпшақтарға қатысты көп нәрсенің айтылмай қалғанын жасыра алмаймыз. Қыпшақтану мәселесінде Қазақстандық ғалымдардың еңбегі зор. Қазақ тіл білімінде ең алғаш 1948 жылдар Н.Сауранбаев көне қыпшақ тілі туралы мақала жазып, Мәскеу ғалымдары тарапынан сынға ұшырағаны белгілі. Ғылымға жаңа сүрлеу салып, жол көрсеткен аға ғалымның ұлылығы деп білеміз. «Қазақ тарихы қалың тарих, оқулығы жұп-жұқа бірақ-тағы»,- деп ақын Қадыр Мырзалиев айтпақшы қазақ тарихының басты тамыры, қазақ тілінің негізгі арнасы осы байырғы қыпшақтар қауымдастығында жатыр. Қазақ тілі жеке дара дамыған жоқ. Ол бүкіл түркі тілдері басып өткен жолдардан, ұлы көшпен бірлесе дамыды. Түркі тілдерінің асыл бір бұтағы қыпшақ тілдері орта ғасырларда бір тұтас тіл ретінде күллі Еуразияға тараған. Дегенмен осы кезеңдерде дилектілік ерекшеліктер айқындала бастады. Бұның өзі бара-бара жеке ұлт тілдерінің қалыптасуына алып келді. Қазіргі қыпшақ тілдері бір тамырдан өрбіді. Сондықтан олардың лексикалық қорында ортақтықтар өте көп. Бірақ қазіргі заманда олар жеке ұлт тілдері. Тілмен тілді бірінен алшақтататын грамматикалық заңдылықтар. Тіл бойында ұқсастықтар болғанмен грамматикалық заңдылықтар жеке тілдің көрсеткіші. Тарихтың ұлы соқпағынан бүгінгі қыпшақ тілдері дараланып шығып, жеке дара даму жолына түсті. Олар байырғы ұлы мемлекеттердің халқы болғанымен кейінгі алмағайып ғасырларда тарихтың өкпек желіне ұшырап, сан тарау жолға түсті. Бүгінде көбінің тілінің мемлекеттік мәртебесі жоқ, алпауыт елдің құрамында өмір сүріп жатқан жайы бар. Қыпшақ тілдерінің ішінде дербес мемлекет тілі болып отырған қырғыз тілі бен қазақ тілі. Байырғы қыпшақтардың мұрагері бүгінгі қазақ елі. Қазақ тілі көне қыпшақ тілінің жаңа ғасырдағы негізі жалғасы, мұрагері ретінде өз байлығымен мақтана алады. Елбасы Н.Назарбаев «Тарихсыз болашақ жоқ. Ұлы далада күллі Еуразия құрлығын уысына ұстаған талай алып мемлекеттер болды. Алып кеңістікті ен жайлап, еркін билеп-төстеген айбарлы халықтар өмір сүрген. Бүгінгі Қазақстан сол бабалардың заңды мұрагері. Адамзат тарихында қазіргі қалыптағы мемлекет үлгісі тек соңғы бірнеше ғасырда ғана пайда болғанын білеміз. Ал бұл кез біздің халқымыздың бостандықтан айрылып, бодандыққа түскен мезетіне тап келді. Көк түріктер мен Алтын орданың айбарын айтпағанда Қазақ хандығы біздің елдігіміздің түп тамыры», - деді. Ежелгі Дешті Қыпшақтың ұланғайыр аумағын мекендеген қазақ елінің ұлы мұраты бар, бабалар жазған түркі әлемімен ортақ ұлы тарихы бар, көз тіккен ұлы болашағы бар. Мәңгілік ел қазақ жұртының өскелең ұрпағы бабалар тарихынан, ұлттық тамырдан, ана тілден қол үзбей өсіп өркендеуі үшін осы бір еңбекте себеп болар деген үміттеміз. жүктеу/скачать 1,31 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|