208
§ 34. Элект р маг нит тер жә не олар ды қол да ну
То гы бар тү зу өт кіз гіш тің маг нит өрі сі әл сіз
болғандық тан, ол кең қол да нысқа ие болған жоқ.
Тех ни ка үшін то гы бар шарғы ның маг нит өрі сі
ма ңыз ды рақ. Шарғы ора мы ның са ны арт қан кез
де оның ай на ла сын да ғы маг нит өрі сі кү шейеді.
I То гы бар шарғы ның әр түр лі зат тар дан
жа сал ған де не лер мен өза ра әре кет те суі
Жолақ магниттердің және тогы бар шарғы
ның магнит өрістерінің күш сызықтары ұқсас
(§ 32, 137суретті, § 33, 149суретті қараңдар).
Магнит өрістерінің ортақ қасиеттері көп.
Зерттеу лер нәтижесінде тогы бар шарғының маг
нит өрісі тұрақты магнит сияқты әртүрлі дене
лермен түрліше әрекеттесетіні байқалды. Мы са
лы, шарғы те мір, шой ын, бо лат тан жа сал ған де
не лер ді жақ сы тар та ды, ал ағаш, шыны, пласт
мас са ны мүл дем тарт пай ды. Егер де не ге шарғы
ны по лю сі жа ғы нан жа қын дат са, әре кет те су
ана ғұр лым қар қын ды жү ре ді.
Жі ңіш ке сым ға ілін ген то гы бар шарғы Жер
дің маг нит өрі сін ің күш сы зық та ры бой ымен
ор ны ға ды. Де мек, оны тұс ба ғ ар ре тін де қол да
ну ға бо ла ды. Тогы бар шарғының тұрақты маг
ниттерге қарағанда бірқатар артықшылықтары
бар. Күштік сипаттамаларын және бағытын
өзгерту арқылы тогы бар шарғының магнит
өрісін басқару оңай.
II Шарғы ның маг нит өрі сін өз гер ту тә сіл де рі
Шарғы ның маг нит өрі сі нің тұ рақ ты жо лақ маг нит пен са лыс тыр ған да ғы
ар тық шы лы ғы – оның ба ғы ты мен кү шін өз гер ту оңай. Бір қа тар тә жі ри бе лер ді
қа рас ты рай ық. Шарғы мен кілт тен, реос тат тан, ток кө зі нен тіз бек құ рас ты
рай ық. Шарғы ның осін ал дын ала Жер дің маг нит өрі сін ің күш сы зық та ры ның
ба ғы ты на пер пен ди ку ляр қой ып, тізбекті тұ йық тай мыз. Маг нит тіл шені
шарғы ның маг нит өрі сі мен әре кет те суін бай қау ға бо ла тын дай қа шық тыққа
жа қын да та мыз. Реос тат тың кө ме гі мен тіз бек те гі ток кү шін азай та отырып,
маг нит тіл шенің орнын өз ге рт пейақ, оның Жер дің маг нит өрі сін ің күш
сы зық та ры бой ымен, ба ғы ты сол түс тік по люс ті көр се те тін дей етіп ор ны ғуы на
Достарыңызбен бөлісу: