Оқулық Алматы, 014 Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің «Оқулық»

156
40-суретте моторлық бірлік түрлері мен максимум изометрия-
лық күштің байланысы ересектер мен қарттар арасында салыстыра 
зерттелінген. Зерттеу нəтижелерінен ҒҒ моторлық бірлігінің жасқа 
байланысты азаюын, ал S моторлық бірліктің жастарға қарағанда 
қарт адамдарда басым келетінін байқауға болады. Яғни жасқа сай 
күшті тудыру жылдамдығы мен қуаттылығының төмендеуі орын 
алады. 
Бұлшық еттің күші оның көтере алатын ең үлкен жүгімен 
анықталады. Бұл кезде ет талшықтарының бəрі қатысады, қатаяды. 
Мұндай күшті максималдық күш (МК) дейді. Максималдық күш 
сол бұлшық етті құрайтын бұлшық ет талшықтарының санына жəне 
оның əрқайсысының жуандығына байланысты.
40-сурет. Моторлық бірлік түрлері мен максимум изометриялық күштің 
байланысы (Kadhiresan et al., (1996) J Physiol 493:543-552)
Бұлшық ет максималдық күшінің оның анатомиялық көлденеңі 
ауданына қатысын бұлшық еттің салыстырмалы күші деп атайды. 
Бұл 1 см
2
-та күш ньютонмен немесе килограммен өлшенеді (Н/см
2 
немесе кг/см²). Бұлшық еттің анатомиялық көлденеңі деп бұлшық 
еттегі барлық талшықтардың көлденең кесіндісінің жинақы ауданын 
айтады, яғни бұлшық ет ұзындығына перпендикуляр жүргізілген 
оның көлденең кесіндісі ауданы ретінде анықталады. 

157
Мұнымен қатар бұлшық еттің физиологиялық көлденеңі немесе 
көлденең ауданы деген де ұғым бар. Егер бұлшық ет талшықтары 
бір-бірімен қатар (параллель) жатса, онда бұлшық еттің жинақы 
физиологиялық көлденеңі оның анатомиялық көлденеңіне тең бола-
ды. Ал бұлшық ет талшықтары құстың жүні тəрізді қисық орналас-
са, онда əр талшықтың қақ ортасынан өтетін көлденең сызығының 
ауданы (физиологиялық көлденең ауданы) анатомиялық ауданынан 
жоғары болады. Сондықтан мұндай бұлшық еттер күштірек келеді. 
Бұлшық еттің максималдық күшінің физиологиялық көлденеңіне 
қатынасы бұлшық еттің абсолюттік күші деп аталады. Ол шама-
мен, 0,5-1 Н/см
2 
аралығында болады.
Адамда бұлшық ет күшін өлшеу оның ерікті күш салып, қажетті 
бұлшық еттерді максималды жиырылтуға тырысуы кезінде жүзеге 
асырылады. Сондықтан адамның бұлшық ет күші туралы айтқанда 
максималды ерік күші (МЕК) туралы сөз болады (спорттық пе-
дагогикада бұл түсінікке «бұлшық еттің абсолютті күші» түсінігі 
эквивалентті қолданады). Ол: 
1. Бұлшық еттік (шеткі);
2. Координациялық (орталық-жүйкелік) сияқты 2 топ факторла-
рына байланысты.
МЕК анықтайтын бұлшық еттік (шеткі) факторларға:
А) бұлшық ет ауырлығы əсерінің механикалық жағдайы, яғни 
бұлшық ет күші оның сүйекке бекітілуіне де байланысты. Рычагты 
түрде бекітілгенде еттің күші жоғары болады;
Ə) бұлшық ет ұзындығы, өйткені бұлшық ет ширығуы оның 
ұзындығына байланысты;
Б) бұлшық еттің көлденең қимасы (жуандығы), ол қаншалықты 
жуан болса, оның бұлшық ет күші де соншалықты жоғары болады;
В) бұлшық ет композициясы, яғни жиырылған бұлшық еттегі 
жылдам жəне баяу бұлшық ет талшықтарының қатынасы жатады 
(41-сурет).
Бұлшық ет талшықтарының типтері тұтас алғанда ең баяу, ба-
рынша тотығатын талшықтардан бастап ең жылдам, гликолизге тез 
ұшырайтын талшықтарға дейін болады.
Қазіргі кезде ғалымдар адам геномын зерттеу барысын-
да гистосəйкестіктің басты кешенінің (ГБК) əртүрлі 10 гендерін 
анықтаған. Соның ішінде оның жеті типі адамның қаңқа бұлшық 
еттерінде дифференциацияланған. Қимыл бірліктеріндегі ГБК 
гомогенді немесе гетерогенді болуы мүмкін (41-суретті қараңыз).

158

жүктеу/скачать 9,2 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: