Оқулық Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі бекіткен Алматы, 2011

42 
(



) 


, 


(



), 


(



), 


(


(



)), 
(



) 

((



) 

((



) 


)), 
(



) 

((




) 

(

), 



. 
Шығару ережелері. 
1. Импликация жағдайының шындығынан және импликация ӛзінің 
шындығынан импликация салдарының шындығы шығады (модус поненс):

, 





.
Modus ponens
(лат.) — «бӛліп алу ережесі». 
2. 

(
р
) формуладан 
р 
орнына 
Р
-ны ауыстырудан 

(
Р
) формула 
шығарылады (ауыстыру ережесі):

(
р
) 


(
Р
). 
4.3.2. Л.Заде айқын емес кӛптіктер теориясының элементтері 
Жоғары айтылғандай, кез келген пікірлесу не шындық, не жалған, яғни 
жүйе. «Майра 

Асқар» екі мүмкін болатын күйлердің біреуінде ғана болу 
мүмкін: не «Майра Асқарды жақсы кӛреді», не «Майра Асқарды жақсы 
кӛрмейді». 
Элементар логика микросызбаларын жасаушылар ең азы үш мүмкін 
болатын күйлерді ойлап тапты. Шынында да, егер 1 күй (жақсы кӛреді) 
кернеудің жоғарғы деңгейімен кодталса, ал 0 күйі (жақсы кӛрмейді) тӛмен 
деңгейімен кодталса, онда не болады, егер берілген сызбада кернеу сірә 
болмаса, не оның деңгейі 0 мен 1 тура ортасында болса? Осы үшінші күйді 
былай интерпретациялауға болады: «Майра Асқарға қалай қарайтыны 
белгісіз» немесе «Асқарға қалай қарайтынын Майра білмейді». Ал егер 
кернеу деңгейі «жақсы кӛрмейді»-ге қарағанда «жақсы кӛреді»-ге жақын 
болса ше?
Ұзақ уақыт осындай жағдайды құрылғы жұмысының қателігі деп 
есептеген. Бірақ, Л.Заде (Lotfi A. Zadeh) 1965 жылы АҚШ-та шыққан ӛзінің 
жүмысында бұл қателік ӛте пайдалы деп кӛрсетті. Осы «қателік» машинаның 
жұмыс логикасын адамның пікірлесу логикасына жақындауға мүмкіндік 
береді және машинаны «күдіктенуге», «варианттарды әр жағынан бағалауға» 
үйретуге мүмкіндік береді. Ол үшін жүйенің мүмкін болатын күйлерін 
белгілеп, дәл осы күйде тұратын сенімділік дәрежесін бағалау қажет. 
Айқын емес кӛптік мына түрдегі жұптармен беріледі
x
1
|

X
(
x
1
),
мұндағы 
x
1 
- айқын емес 
Х
кӛптіктін элементі,

X
(
x
1
) - 
x
1
элементтін
 
айқын 
емес
Х
кӛптікке тиесілік дәрежесі. 

X
(
x
1
) мәні [0...1] интервалда ӛзгереді. 
Мысалы, кейбір айқын емес кӛптік 
А
мына түрдегі ӛрнекпен беріледі
A
= {(
x
1
|0.1), (
x
2
|1), (
x
3
|0.6)}, 

43 
x
1 
= 17 (жас),
x
2 
= 24,
x
3 
= 49 
немесе бірден {(17|0.1), (24|1), (49|0.6)}. 
Кӛптік 
A
(
4.13-сурет
) мына сұраққа жауап берген кезде мағыналы: 
«Жас жігіт неше жаста?» Түрлі буынға жататын адамдар осы сұраққа әртүрлі 
жауап береді. Жасӛспірім үшін «жас жігіт» - бұл «жасы кіші» деген кісі, 
олардан жасы үлкен адамдарға – «жасы кӛп емес» және т.б. Зейнеткерлер он 
алтыдағы жас жігітті «жасӛспірім» категорияға, ал 30 жастағы оқытушыны – 
«едәуір жас адам» деген категорияға жатқызар еді. Кӛптің ой-пікрілері бірдей 
болар еді, егер «жас жігіт 18-25 жаста» болса. Осындай айқын еместік нақты 
инженерлік есептерде әрқашан орын алады, себебі шеткі ұғымдар «шындық - 
1» және «жалған - 0» теорияда ғана болады.
4.13-сурет
. Лингвистикалық функция 
Қазіргі сараптамалық жүйелер классикалық (Аристотель) логиканың 
орнына Заде логикасын жиі пайдалана бастады.

44 

жүктеу/скачать 2,02 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: