Оқулық Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі бекіткен Алматы, 2011
Сӛйлеуі бҧзылған балалардың іс-әрекет ерекшеліктері
жүктеу/скачать 1,6 Mb. Pdf көрінісі
|
| 7.5. Сӛйлеуі бҧзылған балалардың іс-әрекет ерекшеліктері
«Мектепке дейінгі жаста сӛйлеуі бҧзылған балалар ҥшін ойын әрекеті олардың жеке тҧлғасының жан-жақты дамуы мен интеллектісінің дамуында, маңызды рӛл атқарады. Бірақ, оларда кездесетін дыбыстау кемшіліктері, сӛздік қордың шектеулілігі, грамматикалық қҧрылымның бҧзылуы, сӛйлеу әуезділігінің ӛзгеруі – мҧның бәрі, балалардың ойын әрекетіне ӛз әсерін тигізеді, мінез-қҧлықтың ӛзгеруіне себеп болады. Мысалы, функционалды дислалияның кҥрделі тҥріне ҧшыраған балалар, ринолалиясы, дизартриясы бар балалар, ӛздерінің тілдік кемістіктерінен қорғанып, ӛзге қҧрбыларымен ойнаудан бас тартады. Шартты рефлекторлық әрекеттің әлсіреуі, есте сақтау қабілетінің тҧрақсыздығы, т.б. олардың топтық, ҧжымдық ойындарға қатысуларын қиындата тҥседі. Жалпы және тілдік моториканың бҧзылуы, әсіресе, дизартриясы бар балаларда, жылдам шаршауды туғызады. Сӛйлеуі бҧзылған балалар, динамикалық стереотипті ӛзгертуде қиналады, сондықтан олар ойын барысында, әрекеттің бір тҥрінен екінші тҥріне тез ауыса алмайды. Ми қыртысына тӛмен қозғыштық тән балалар, тежелу реакцияларына бейім болып келеді, ойында енжарлық, жасықтық танытады, олардың қимыл-қозғалыстары еркін емес, сондықтан тез шаршайды, тез жалығады. Ал қозғыштығы жоғары балалардың зейіндері тҧрақсыз, шоғырлана алмайды, ойынды соңына дейін жеткізуге шыдамдары жетпейді. Ҧстамсыздық, мазасыздық пен әбігерлік, кӛп сӛйлеу – мҧның бәрі топтық ойындарға қосылуды қиындатады. Алалиясы бар балаларда, интеллектуалды даму тежелуі жиі байқалады, сондықтан, олар ҥшін ойынның ережелерін тҥсіну мен меңгеру, ҧзақ уақыт жҥзеге аспайды. Бҧл балалардың ойындары бірыңғай, кӛбіне еліктеу сипатында болады. Олар ойыншықпен ойнаудан гӛрі, манипуляция жасауға бейім. Алалиясы бар бала, қоршаған орта нақтылығын тым ҥстірт қабылдайды, сондықтан, олардың ойындарында мақсатты әрекеттер мен жаңалық жетіспейді. Сӛйлейтін балалар ҧжымында, алалик балалар шеттеп жҥреді немесе басқа балалармен ойнау барысында, тек бағынышты рӛлдерді орындайды, тілдік қарым-қатынас жасамауға тырысады. Тіпті кейін, логопедиялық сабақтардың 128 кӛмегімен, сӛздік қор жинақтап, сӛйлем жасау дағдысын игергенде, ойында бҧл дағдыларды ӛздігінен қолдана алмайды. Сӛзді, тек заттың атын атау ҥшін ғана қолданады, сол затпен жасалатын әрекет аталмайды. Кекештенетін балалар, ойында ӛздерін басқаша ҧстайды. Бҧл балалар ӛте жасқаншақ, ӛз қабілеттеріне сенбейді, ойында алдарына мақсат қоя білмейді. Бағынышты рӛлдерді атқарады немесе тек кӛрермен ретінде болғанды қалайды. Кекештенудің кҥшеюімен, балалар тҧйықтала тҥседі, қҧрбыларымен ойнаудан бас тартады. Сӛйлеу патологиясы бар балалардың ойын әрекеті, тек ересек адамдардың бағыт беретін сӛзінің кӛмегімен, кҥнделікті жетекшілік жасауымен ғана қалыптасады. Ойынның бастауыш кезеңдерде, тілдік қарым-қатынасы ӛте шектеулі болады, бҧл ӛз кезегінде, ойынның сюжеті мен кӛлемінің шектелуіне ықпал етеді. Арнайы ҧйымдастырмаса, ойын барысында сӛздік қорды кеңейту мен ӛмірлік тәжірибе жинақтау жҥзеге аспайды. Балалар ӛздерінің негізгі білім қорлары мен әсерлерін, тек мақсатты ойын ҥдерісінде ала алады. Сӛйлеу патологиясы бар балалардың, кӛп жағдайда моторикасы бҧзылады, бҧл кез келген әрекеттің ҧйымдастырушы сәті болып табылатын, тактильді-моторлық тҥйсіктердің жеткіліксіз дамуын кӛрсетеді. Мҧндай бҧзылу, ең алдымен, балалардың сурет салу шығармашылығы қабілеттеріне әсер етеді. Суреттердің тақырыптарының аздығы, қайталаулар, заттар мен қҧбылыстарды бейнелеу әдістерінің аздығы, саз балшықпен илеу мен қҧрастырудағы ебедейсіздік, қайшымен дҧрыс жҧмыс істей алмау тәрізді кӛріністер байқалады. Тіпті, қарапайым техникалық тәсілдерді игерген балалар, ӛз жҧмыстарына зейіндерін тҧрақтандырып, тапжылмай отырып, орындай алмайды. Олардың ӛз жҧмыстары мен ӛзгелердің жҧмыстарына сын кӛзбен қарау қабілеті тӛмен» 1 . Сӛйлеу патологиясы бар балаларға, ӛзіндік оқу әрекеті тән. Мысалы, кекештенетін балалардың оқу сапалары, оқу әрекетінің қандай жағдайда ӛтуіне байланысты. Ҥйреншікті жағдайлардың -------------- 1 Основы специальной психологии / Под ред. Л. В. Кузнецовой. —М.: «Академия», 2002. — С.249. 129 ӛзгеруі, зейіннің шашыраңқылығын, іс-әрекеттің ҧқылсыз орындалуын туғызады. Тапсырманың бір тҥрінен екінші тҥріне ауысу қиындығы байқалады. Ерік кҥші мен интеллектуалды қабілетті қажет ететін тапсырмаларды орындау барысында, бҧрын орындалған, таныс тапсырмаларға қарай ойысуға тырысады. Кейбір балалар ӛзінің, басқалардың жҧмыстарының нәтижелерін, ӛз беттерімен бақылай алмайды. Қателерді табу, салыстыру сияқты жҧмыстар, айтарлықтай қиын. Оқу ҥдерісінде олар ӛз қателерін, басқалардың қателерін аңғармайды, диалогтарды рӛлдермен оқуда, «ӛз» сӛздері мен «ӛзгелердің» сӛздерін ажырата алмайды. Жалпы кекеш балаларға, ӛз әрекетін ҧйымдастыру мен бақылау, әрекеттің басқа тҥріне ауысу қиындығы тән, олар іс- әрекетке әзер «қосылады», әрі қажетті эмоционалды-ерікті кҥш салмайды. Сабақтарға дайындалу кезінде, мҧндай балалар тапсырманы орындаудың механикалық тәсілдеріне қарай жҥгіреді, оқыған материалды мағыналандырғаннан гӛрі, механикалық тҥрде жаттап алуға бейім. жүктеу/скачать 1,6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|