Оқулық Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі оқулық ретінде бекіткен

12 
бастауға қабілеті бар, ӛз бетінше шаруашылық – экономикалық қызметті 
жҥргізуге, ӛз ісін ашып жҧмыс жҥргізе алатын, қойылған мақсатқа жете алатын 
адамдарды қалыптастырады танылады. Бірақ та ӛз кезегінде, экономикалық 
және әлеуметтік тҧрғыдан кәсіпкерлік кәсіпорындардың тҧрақты қызмет етуіне 
тәуелді жалдамалы қызметкерлер саны артуда.
Кәсіпкерлік кәсіпорындар тиімдірек қызмет еткен сайын, әртҥрлі деңгейдегі 
бюджеттік жҥйе мен мемлекеттік бюджеттен тыс әлеуметтік қорларға тҥсетін 
тҥсімдердің мӛлшері кӛп болады. Кәсіпкерліктің дамуы жҧмыс орындары 
санының кӛбеюін, жҧмыссыздық деңгейінің тӛмендеуін, жалдамалы 
қызметкерлердің ӛмірлік деңгейі мен әлеуметтік жағдайының артуын 
қамтамасыз етеді.
Кәсіпкерліктің
ҧйымдастырушылық функциясы 
кәсіпкерлермен ӛз ісін 
ҧйымдастыру туралы ӛз бетінше шешім қабылдауында, кәсіпкерлік басқаруды 
қалыптастыруда, кҥрделі қҧрылымдарды қҧруда, кәсіпорын стратегиясының 
ӛзгеруінде 
және 
т.б. 
жҧмыстарды 
ҧйымдастыруда 
байқалады.
Ҧйымдастырушылық функция әсіресе шағын және орта бизнестің тез дамуына, 
сонымен қатар «ҧжымдық» (желілік) кәсіпкерліктің дамуына ерекше әсер етеді.
Осылайша, кәсіпкерліктің мәні жоғарыда аталған оның барлық 
функцияларын кешенді қолданған жағдайда айқын кӛрінеді. Бҧл жағдай 
қалыптасқан және дамыған кәсіпкерлікке тән. Сонымен қатар, кәсіпкерлік 
жҧмыс субьектілерінің тиімді қызметімен қатар мемлекет тарапынан қолдауға 
да байланысты. 
1.3
 
КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТТІҢ СУБЪЕКТІЛЕРІ МЕН ОБЪЕКТІЛЕРІ 
Кәсіпкерлік субъектілері болып азаматтар (жеке тҧлғалар) мен заңды 
тҧлғалар табылады.
Азаматтар 
заңды тҧлға қҧрмай-ақ, қызмет ететін кәсіпкерлік қызметпен 
айналысатын жеке тҧлғалар ретінде, сонымен қатар шаруашылық 
серіктестіктерді қҧруға тікелей қатысатын жеке тҧлғалар ретінде де кәсіпкерлік 
қызметке 
қатысушылар 
бола 
алады. 
Кәсіпкер 
болып 
Қазақстан 
Республикасының әрекет қабілеттілігі бар кез-келген азамат бола алады. 
Азаматтардың қҧқық қабілеттерінің мазмҧны Қазақстан Республикасының 
Азаматтық Кодексімен бекітілген: 

белгілі бір меншікті иелене алады, мҥлікті мҧрагерлікке алады және 
мҥлікті мҧрагерлікке қалдыра алады;

кәсіпкерлік қызметпен немесе заңмен тыйым салынбаған басқа да 
қызметпен айналыса алады;

ӛз бетінше немесе басқа азаматтармен және заңды тҧлғалармен біріге 
отырып заңды тҧлғаларды қҧра алады; 

заңға қайшы келмейтін кез-келген мәмілені жасаса алады және 
міндеттемелерге қатыса алады;

тҧрғылықты орнын ӛз бетінше таңдай алады; 

13 

ғылым, әдебиет және ӛнер туындыларының, сонымен қата басқа да 
заңмен қорғалатын интеллектуалды меншік нәтижелерінің авторы қҧқығын 
иелене алады;

басқа да мҥліктік және жеке мҥліктік емес қҧқықтарға ие бола алады. 
Осылайша, әрекет қабілеттілігі бар азаматтарға кәсіпкерлік қызметпен 
айналысу ҥшін заңмен қҧқықтар берілген, сонымен қатар заңмен тыйым 
салынбаған қызметтің кез-келген тҥрін таңдауына мҥмкіндігі бар. 
Бірқатар заңнамалық актілерде кейбір қызметкерлерге кәсіпкерлік 
қызметпен айналысуға шектеулер қойылған. Мысалы, мемлекеттік басқару 
органдарының лауазымды тҧлғаларына тӛмендегідей қызметпен айналысуға 
болмайды: 

ӛз бетінше кәсіпкерлік қызметпен айналысуға; 

ӛз меншігінде кәсіпорынға ие болуға; 

шаруашылық серіктестіктің немесе қоғамның жалпы жиналысында 
шешім қабылдау барысында ӛз бетінше немесе ӛкілдері арқылы оларға тиесілі 
болатын акциялармен, салымдармен, пайлармен, ҥлестермен дауыс беруге;

шаруашылық жҥргізу субъектісінің басқару органдарында белгілі бір 
лауазымға ие болуға.
Кәсіпкерлік қызметпен айналысуға адамдардың, полиция, салық 
органдарының қызметкерлері, сонымен қатар азаматтардың кейбір басқа да 
қызмет категориялары бойынша қҧқықтары жоқ. 
Әрекет қабілетілігі бар деп танылған тҧлғалар белгілі бір тәртіпте, заңды 
тҧлға қҧрмай-ақ дара кәсіпкерлікпен айналыса алады. Сонымен қатар осы 
мақсатпен заңды тҧлғаларды ӛз бетінше немесе басқа азаматтармен және 
тҧлғалармен біріге отырып қҧра алады. Заңды тҧлға қҧрмай-ақ, кәсіпкерлік 
қызметпен айналысу ҥшін азамат белгіленген тәртіп бойынша - дара кәсіпкер 
куәлігін алуы, ал сауда жасау ҥшін – патент алуы керек. 
Кәсіпкерлік нарықтық экономикада жалпыэкономикалық және әлеуметтік-
экономикалық ҥрдістердің айнымас бӛлігі ретінде сипатталады. 
Кез – келген ҧйымдастырушылық-қҧқықтық нысанда кәсіпкерлік ҥрдістің 
негізгі субъектісі болып 

жүктеу/скачать 2,45 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: