КӘСІПКЕРЛІК: МӘНІ, МАЗМҰНЫ ЖӘНЕ ҚАЛЫПТАСУ ШАРТТАРЫ

6 
кәсіпкерлік) негізделген ынталы қызметі. Кәсіпкерлік қызмет кәсіпкердің 
атынан, оның тәуекел етуімен және мҥліктік жауапкершілігімен жҥзеге 
асырылады.
1-кесте – «Кәсіпкер» және «кәсіпкерлік» тҥсініктерінің эволюциялық тҧрғыдан 
дамуы 
Мерзі
мі 
Анықтама авторы 
Анықтама мазмҧны 
1 
2 
3 
1723 
Коммерцияның 
жалпыға 
ортақ 
сӛздігі, Париж қ. 
Кәсіпкер – ӛнім ӛндіру немесе қҧрылыс объектісі 
бойынша міндеттемені ӛз мойнына алатын адам
1725 Ричард Кантильон 
Кәсіпкер – белгісіздік жағдайларында шешім 
қабылдайтын 
және 
ӛз 
қажеттіліктерін 
қанағаттандыратын адам. Кәсіпкердің табысы – ол 
тәуекел ҥшін тӛлем.
1770 
А. Тюрго 
Кәсіпкердің тек қана белгілі бір ақпараты ғана емес, 
сонымен қатар капиталы да болуы керек 
1776 
Адам Смит 
Кәсіпкер – кәсіпорын иесі және тәуекелді 
коммерциялық идеяларды жҥзеге асырушы. Негізгі 
функциясы – кҥнделікті шаруашылық қызмет 
барысында ӛндірісті ҧйымдастыру мен басқару 
1797 
Карно Бодо 
Кәсіпкер – атқарылып жатқан іске жауапты тҧлға 
ретінде 
кәсіпорын 
қызметін 
жоспарлайтын, 
бақылайтын, ҧйымдастыратын және оның иесі. Оның 
белгілі бір интеллектуалдық деңгейі, яғни алуан тҥрлі 
ақпараттар мен білім иесі.
1830 Жан Батист Сей 
Кәсіпкерлік – бҧл нарықтық кеңістіктің аталған 
нҥктесіндегі ӛндіріс факторларының рационалды 
комбинациясы.
Кәсіпкер – ӛндірістік бірлік аясында адамдарды 
ҧйымдастыратын тҧлға. Кәсіпкер ӛнім ӛндіру мен 
бӛлу ҥрдісінің аясында қызмет атқарады, ал 
кәсіпкерлік қызмет негізін – ӛнім ӛндірісі мен 
ӛткізуді ҧйымдастыру қабілеті қҧрайды.
1876 
Фрэнсис Уокер 
Кәсіпкер – ӛзінің ҧйымдастырушылық қабілеттері 
арқасында пайданы иеленетін тҧлға.
1890 
Альфред 
Маршалл 
Әрбір қалаған адам кәсіпкер бола алмайды. 
Кәсіпкерлердің «табиғи» таңдауы Ч.Дарвин ашқан 
табиғи таңдауға сәйкес жҥргізіледі
1910 
Макс Вебер 
Кәсіпкерлік қызмет – рационалдылықты жҥзеге 
асыру. (Рационалдылық деп ол функционалды 
тиімділікті, салынған қаражаттары мен жҧмсалған 

7 
кҥштерді және т.б. пайдаланудан тҥскен максималды 
табысты 
тҥсінген). 
Кәсіпкерлік 
негізінде 
протестантизмнің рационалды этикасы жатыр, ал 
әлемтанушылық, тәрбиешілік кәсіпкердің қызметіне 
маңызды әсерін тигізеді
1911 Иозеф Шумпетер 
Кәсіпкерлікте ең бастысы – инновациялық қызмет, ал 
кәсіпорын меншігіне деген қҧқық кәсіпкерліктің
маңызды белгісі болып танылмайды. Кәсіпкер 
ретінде, 
ӛндіріс 
факторларының 
жаңа 
комбинацияларын жҥзеге асыратын кез – келген 
адам, акционерлік қоғамның қызметкері, мемлекеттік 
шенеунік және меншіктің әр тҥрлі нысанындағы 
кәсіпорын менеджері бола алады. Бастысы «... 
басқалар жасайтын іспен айналыспау» және 
«...басқалар жасайтындай етіп жасамау». Кәсіпкерлік 
статус тҧрақсыз, ӛйткені нарықтық экономика 
субъектісі тек жаңашылдық функцияларын жҥзеге 
асырған кезде ғана кәсіпкер бола алады, ал ӛз 
қызметінде кҥнделікті ҧсақ – тҥйек жҧмыспен 
айналысқан кезде осы статусынан айрылады
1927 
И.фон Тюнен 
Кәсіпкер – ерекше қасиеттерді иеленуші (тәуекелге 
бара алатын, стандартты емес шешімдерді қабылдай 
алатын және ӛз іс-әрекеттеріне жауап бере алатын) 
және сондықтан да жоспарланбаған (кҥтпеген) 
табысқа ҥміткер. Кәсіпкер тәуекел ҥшін, сонымен 
қатар кәсіпкерлік ӛнері ҥшін табыс алуы керек.
(Ескертетін жағдай, И. Тюнен кәсіпкердің жаңашыл 
болуы міндетті емес деп санаған) 
1936 
Джон Мейнард 
Кейнс 
Кәсіпкер – шаруашылық жҥргізушінің ӛзіндік 
әлеуметтік – психологиялық типі, ол ҥшін ең 
бастысы"... 
тек 
қана 
Вебердің 
рационалды 
калькуляциясы немесе Шумпетердің жаңашылдығы 
емес, белгілі бір психологиялық қасиеттердің 
жиынтығы". Негізгі кәсіпкерлік қабілеттер: тҧтыну 
мен жинақтауды сәйкестендіру, тәуекелге бару 
қабілеті, белсенділік рухы, болашаққа деген 
сенімділік және т.б. Кәсіпкерлік қызметтің негізгі 
мотивтері – жақсыға, тәуелсіздікке ҧмтылыс, 
мҧрагерлерге байлық қалдыру 
1961 
Дэвид 
Макклелланд 
Кәсіпкер – шамаға қарай тәуекел ету жағдайларында 
әрекет ететін белсенді адам 
1964 
Питер Друкер 
Кәсіпкер – кез – келген мҥмкіндікті максималды 
табыспен қолдана алатын адам 

8 
1975 Альберт Шапиро 
Кәсіпкер – ынталы, әлеуметтік – экономикалық 
механизмдерді ҧйымдастыратын, белгілі бір тәуекел 
жағдайларында қызмет ететін, мҥмкін болатын 
сәтсіздік ҥшін толығымен жауапты болатын адам 
1980 
Карл Веспер 
Кәсіпкер - экономист, психолог, басқа кәсіпкерлер 
мен саясаткерлер кӛзқарасында әртҥрлі мәнісіне 
тҥсінік.
1983 Гиффорд Пиншо 
Интрапренерлік 
– 
фирмаішілік 
кәсіпкерлік. 
Интрапренердің 
жаңа 
кәсіпорынды 
қҧрайтын 
антрепренерден ерекшелігі, ол қолда бар кәсіпорын 
жағдайында жҧмыс істейді 
1985 
Роберт Хизрич 
Кәсіпкерлік – қҧны бар жаңа бір нәрсені қҧру, ал 
кәсіпкер – осының барлығына уақыты мен бар кҥшін 
жҧмсайтын, қаржылық, психологиялық немесе 
әлеуметтік тәуекелді ӛз мойнына алатын, және соның 
арқасында сыйыақы ретінде ақша мен қол жеткізгені 
нәтижесі ҥшін қанағатқа кенелетін адам 
1988 
М. Алле 
Кәсіпкер 
шаруашылық 
жҥргізуді 
нарықтық 
ҧйымдастыруда жетекші рӛлді иемденетін адам 
1993 
Т.Ю.Горькова 
Кәсіпкер – бизнестегі жетекші фигура, ол ӛз міндеті 
ретінде ӛндірістің барлық факторларын бірегей 
шаруашылық ҥрдіске біріктіруді мойнына алады 
Жоғарыда келтірілген мәліметтерден кәсіпкерлік ҧғымы әр тҥрлі 
кӛзқарастар тҧрғысынан қарастырылады: шаруашылық жҥргізу стилі ретінде, 
нарық жағдайында қызметті ҧйымдастыру мен жҥзеге асыру ҥрдісі ретінде, 
нарық субъектілерінің ӛзара әрекеттесуі ретінде және т.б.
Әртҥрлі кӛзқарастарды талдай отырып, кәсіпкерлік қызмет – бҧл 
инновациялық тәуекелді тәсіл негізінде, ӛндіріс факторларын оңтайлы
ҥйлестіру тҧрғысынан сипатталып, адамның ерекше қабілеттерін жҥзеге асыру 
деген тҧжырым жасауға болады. Кәсіпкер ӛндірісте жаңа техника мен 
технологияны қолданады, еңбекті жаңаша ҧйымдастырады, жаңашылдық 
тҧрғысынан басқарады. Ол ӛнім ӛндірудің шығындарының тӛмендеуіне 
әкеледі, оның негізінде баға белгіленеді. Кәсіпкер маркетингтік қызметті 
максималды тиімді тҥрде ҧйымдастырады. Ол нарықты басқалардан жақсы 
анықтайды, ӛндіріс қҧралдарын қандай нарықтық сегментте сатып алған тиімді 
екенін, және дер кезінде ӛнімге деген тиімді тӛлемқабілеттілік пен
сҧраныстың болатындығын нақты анықтайды. Нәтижесінде ол әдеттегі 
шаруашылық жҥргізушілерге қарағанда кӛп пайда табады. Сонымен қатар, 
кәсіпкер ҥнемі тәуекелге барады. Ол әдеттегідей тәуекелден қашпайды, 
керісінше оған саналы тҥрде барады. Оның себебі басқалар сияқты осы тәуекел 
ҥшін ӛтемақы алудың орнына ҥлкен табыс табуға ҧмтылады.
Кәсіпкерлік табыс деп ең алдымен, қосымша табысты, басқарудан тҥскен 
табысты, кәсіпкердің табиғи қасиеттері немесе сыртқы жағдайларға 

9 
байланысты ӛндіріс факторларын жаңа тҧрғыдан ҥйлестіру мен ерекше талдау 
қабілеттерінің арқасында тҥсетін артық қаражаттарды тҥсіну керек.
Кәсіпкерлік қызмет – белгілі бір функцияларды жҥзеге асырумен 
байланысты екенін ескере отырып, мҧндай қызметті пайда алу мен қоғамның 
(оның 
мҥшелерінің) 
экономикалық, 
әлеуметтік 
және 
экологиялық 
қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында тауарлар мен қызметтердің 
ҥздіксіз, ҥнемі жаңартылып отыратын ҧдайы ӛндірісін жоспарлау, 
ҧйымдастыру және жҥзеге асыру ҥрдісі ретінде сипаттауға болады.
Кәсіпкерлік қызмет келесідей жолдармен жҥзеге асырылады : 1) қандай да 
бір тауарды, ӛнімді немесе қызметті тікелей ӛндіру жолымен; 2) продуценттен 
(ӛндірушіден) 
тҧтынушыға 
тауарды 
жеткізу 
бойынша 
делдалдық 
функцияларды жҥргізу жолымен. 
Кәсіпкерлік қызмет – ӛзіндік ынтаға, жауапкершілік пен инновациялық 
кәсіпкерлік идеяға негізделген, пайда табуға бағытталған, қызметтің ерекше 
тҥрі.
Кәсіпкерлік идея – қандай да бір нақты экономикалық нысандық кӛрінісі 
бар, ӛндірушінің айқындалған мҥмкіндігі мен қызығушылығын сипаттайды.
Мҧндай 
қызығушылықты 
анықтау, 
кәсіпкер 
мҥмкіндіктерін 
нарық 
қажеттіліктерімен сәйкестендіру, немесе нарық қажеттіліктерін кәсіпкер 
мҥмкіндіктерімен сәйкестендіру жолымен жҥзеге асыруға болады.
Кәсіпкерлік экономикалық белсенділіктің ерекше тҥрі болып табылады, 
ӛйткені оның бастапқы сатысы, әдетте тек идеямен, ал – кейіннен материалды 
нысанға айналатын, ойлау қызметінің нәтижесімен байланысты.
Кәсіпкерлік жаңа тауар ӛндірісі, қызмет ету аясын ауыстыру немесе жаңа 
кәсіпорынды қҧру тҧрғысынан болсын, инновациялық жағдайдың міндетті 
тҥрде болуымен сипатталады. Ӛндірісті, сапаны басқарудың жаңа жҥйесі, 
ӛндірісті ҧйымдастырудың жаңа әдістері немесе жаңа технологияларды енгізу – 
бҧл да инновациялық жағдайлар.
Кәсіпкерлікті қҧрамдас жҥйе ретінде қарастырған дҧрыс:
–
новаторлық инновациялық қызметті кәсіпкерліктің функциясы ретінде;
–
кәсіпкерлік іс – әрекет оның функциясын атқарушы және жҥзеге 
асырушы механизм ретінде. 
Кәсіпкерлік қызметтің әрбір ҥлгісінің нәтижесі болып, кәсіпкердің алдына 
қойған 

жүктеу/скачать 2,45 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: