Оқулық баспа Философия тарихы Болмыс ілімі (Онтология) Эпистемология
жүктеу/скачать 6,25 Mb. Pdf көрінісі
|
Философия ( n altynbekov )
| Нуржігіт Алтынбеков
572 сүруі мүмкін. Оны «объективизацияланған рух» дейміз. Мысалы, кайсыбір ұлы суретшінін туындысын қабылдағанда, біздің рухани өміріміз үлкен тебіреністе болып, сан алуан сезімдер мен ойлар жан-дүниемізге келеді. Әрбір адам өзінін рухани болмысына байланысты «Венера» мүсініне әртүрлі қарайды. Біреуі оны «құдіретті теңдесі жоқ әсемдік» ретінде кабылдаса, тайыз надан адам оған «нәпсілік» түрғыдан қарауы мүмкін. Симфония, я болмаса басқа саз формаларын кабылдағанда да соған ұксас тебіреністе боламыз, т.с.с. Дегенмен де рухтың «негізгі үйі» -- нақтылы өмір сүріп жатқан тірі адамның ішінде. Оған акыл-ой, парасат, борыш, ар- ұждан мен ұяттық аяныш, адалдык, махаббат пен сүйіспеншілік, ізгілік пен акиқат, әсемдік, үміт пен сенім, еркіндік пен әділеттілік.т.с.с. жүздеген категориялар жатады. Мысалы, Н.А.Бердяевтің айтуына қарағанда, «рух дегеніміз ақиқат, ізгілік, әсемдік, еркіндік пен мән-мағына... Рух дегеніміз - адам ішіндегі оның құдайлығы» (қараңыз: Н.А.Бердяев. Философия свободного духа., М., Мысль, 1994). Расында да, «Сенің осы Құдайың бар ма?» деп ашына айтқанымызда, адам руханиятының тайыздығын көрсетпейміз бе? Олай болса, адам руханиятының өзегі неде деген сұрақ пайда болады. Бұл талай ойшылдарды тебіренткен сұрақ болатын. Орыстың ұлы ойшылы Ф.М.Достоевский: «Дүниені сақтап қалатын Әсемдік қана», дейді. Әрине, көбісінде, әсемдікке ұмтылған адам зұлымдыққа бармайтыны хақ. Сонымен қатар біз өмірде «салқын лебі» бар, адамды адамнан алшақтататын әсемдікті көріп жүрген жоқпыз ба? Рухты білім, ғылыммен де теңеуге болмайды. Ядролық физиканың жетістіктерін пайдалану жолында адамзат атомдық электр стансаларынан басқа неше түрлі жан түршігерлік қару-жарақ жасаған жоқ па? Қазақтың ұлы ойшылы Шәкәрімнің XX ғ. басында-ақ ар-ұжданның бақылауынан шыққан ғылымның адам түршігерлік салдарларға әкелуі жөніндегі идеяларын еске алсақ та болғаны. Сондықтан Шәкәрім рухтың өзегін ар-ұжданнан көрген болатын. Бұл пікірді ұстаған философия тарихындағы И.Кант, Абай, С.Л.Франк сияқты ойшылдарды келтіруге болады. XX ғ. экзистенциализмнің көрнекті өкілі В.Франкл: «Ар-ұждан - |