Оқулық Қ.ӘБішев g è t э а І философия жоғары оқу орындары студенттері
жүктеу/скачать 8,52 Mb. Pdf көрінісі
|
| С он ды қ тан д а
бір нәрсенің әртүрлі қарама-қарсы айқындықтары болмыстыц, жалпы омір сүрудің тіпті бір-біріне ботен формалары сияқты. Вүл дорежеде барлық нәрселердің омір сүруінің себебі олардыц орқайсы сы ны ң өзінде, озінің ішкі табиғатында емес, басқа нәрседе, сондықтан ор нәрсенің өмір сүруінің себебін оның озінен емес, сыртқы бір норседен іздеу керек. Әрине, адамзаттың белгілі бір доуірдегі болмысына бүл көзқарас сәйкес келеді. Адамдар үзақ уақыт оз тіршілігінің себебін де озінен іздеген жоқ. Тарихтың алғашкы кезендерінде орбір жеке адамның оз тайпасынсыз, кейін жалпы қауымсыз күн коруі мүмкін емес еді. Жалпы адамзаттың, ал оның күрамында орбір жеке адамның біршама өзіндік дербестігі та рихи кейінірек туған жағдай. Яғни әрбір адамның өмірінің, дамуы- ның бірден-бір себебі озі болуы үшін біршама тарихи дамудан өту қажет. Себеп иен салдар бір-бірінен аулақ, сырт байланыста түрған жағдайда олардың айқындықтары тек қана қарама-карсы, яғни осы қатынастың шеңберінде олардың біреуі себеп, екіншісі - салдар. Сон- дықтан себеп болып түрған қүбьшыстың озін түсіндіру үшін оны енді себеп емес, тағы бір күбылыстың салдары деп қарау керек. Бір қаты- настың шеңберінде ол әрі себеи, әрі салдар бола алмайды. Оны сал дар деп қарау үшін басқа қатынаска ауысу керек. Яғни, баска бір қатынастығы себеи - енді салдар. Сонымен осындай себептерді ізде- удің аяқталатын шегі болмайды. Сол сияқты әрбір себептің салдарын іздеу - ол да шексіз нәрсе. Өйткені әрбір салдар, ол өзі басқа бір күбылыстың себебі. Ақырғы салдар жоқ. Сол сияқгы ақырғы себеп те жоқ. Болмыс формаларының сыртқы байланыстарынан шыға алмай- тын ойлау сондықтан шын себептілікті түсіне алмайды. Ондай ойлау олардың тек бірінің екіншісіз болмайтындығын ғана мойындайды. Мүны түсіну күнделікті ойлаудың дәрежесінде де мүмкін. Мысалы, себеп ол салдарды туғызған да ғана себеп, ал салдар тек өзінің се- бебімен байланысында ғана салдар екенін қарапайым ойлауда түсіне алады. Бірақ, мәселе, олардың бірі-бірінсіз болмайтындығында емес, белгілі болмыстың себебі сол болмыстың өзінде екендігінде. Философия мен ғылымның тарихында, тіпті оданда әрі мифо- логиялық ойлаудың өзінде де себептердің тізбегі шексіздікке үласа алмайтындығы, белгілі бір ақырғы себептің болуы тиіс екендігі тура лы ой да дамыған. 239 |