сенсуализм” деп аталып кеткен багыт қалыптасты. Оның ірге тасын Дж.Беркли жэне Д.Юм деген ойшылдар қалады. Беркли Джордж (1684-1753 жж.) агылшын философы. Негізгі еңбегі: “Танымның бастамасы туралы трактат”. Берклидің ілімі бойынша “жалпы материя” деген бос сөз. Ү шбұрыш деген жалпы ұғымның дүниеде болмайтыны сиякты, “жалпы материя” да болмайды. Ал жеке материалдық денелер кұдайдың ойында идея ретінде өмір сүреді. Олай болса, шынайы өмір сүретін заттар емес, рухтың, жанның жэне “меннің” түп неігзідері. Адамдар үшін нагыз объективтік шындык - біздің санамыздагы кұдіреттің белгісі - “еске алу”. Демек, жеке денелердің өмір сүруі дегеніміз, олардың түйсіктер аркылы кабылдануы аркасында “меннің” идеяларына айнала алуы. Қозғалыс деп жүргеніміз— кұдайдың үздіксіз белсенділігі. Кеңістік пен уақыт та сезімдік “еске алудын,” бір түрлері. Мысалы, уакыт - түйсіктердің бірінін соңынан бірінің ауысып отыру дэйектілігі. “Меннің” жойылуьшен бірге бүл аталган кұбьшыстар мен денелердің 66
жойылмайтын себептері, өзіндік “меннен” баска “бөтен мендердің” болуы. Таным процесінде Беркли басты рөлді “тікелей сезімге” береді. Ол - сезімдік тэжірибенің нәтижесі, ал сезімдік тэжірибенің өзі санамыздағы құдіретгің белгісі - “еске алудың” жиынтығы. Сөйтіп, “тікелей сезім” аркылы қалыптаскан ұғымдар объективтік шындықтың субъективтік кескіні емес, түйсіктердің “еске алудың” жиынтығы. Демек, біздің танып-біліп жүргеніміз накты денелердің өзі емес, түйсіктердің жиынтығы ғана екен. Берклидің ілімін эрі карай жалгастырған, тарихшы, дипломат, философ, ағылпшн ағартушылық кезеңінің көрнекті өкілі Давид Юм
