білгендіктен
дұрыс
айтады,
ал
оның
қарсыластары, халыктың мұктаж-мүдесін білмегендіктен теріс жолға
бастайды. Қоғамдық заң азаматтардың ар-ожданы.
Джон Локк (1632-1704 жж.) ағылшын философы, психолога,
педагогі. Негізгі еңбектері: “Адамның акыл-ойы туралы тэжірибе” т.б.
Таным концепциясын психологиялык теория турғысынан негіздеп,
психологияның ғылым ретінде калыптасуына жол ашты. Егер Бэкон
білім - тәжірибеден шығады десе, Локк оған косьмша тәжірибенің өзі
сезімдік түйсінулер арқылы калыптаскан деді. Локктың таным теориясы
негізінен үш қағидадан тұрады:
Адамда “туа біткен идеялардың” болуы мүмкін емес, себебі
идеялардың өзі тэжірибе аркылы пайда болады;
Адамның дүниеге келген кездегі акьш-ойы ештеңе жазылмаған
таза такта, немесе “ак кағаз” сиякты, ол тек тэжірибе арқылы мазмұнға
толады;
Ақыл-ойда
тек
сезімдік
түйсіктер
аркылы
кабылданған
мэліметтерден баска енггеңе жок, себебі дүниеге шығатын терезе-түйсік.
Сезімдік түйсінудің өзі сырткы түйсіну жэне ішкі рефлексия (өзін-
өзі бакылау) деп екіге бөлінеді. Сыртк түйсінудің кайнар көзі сезім
мүшелеріне эсер ететін материалдык денелер болса, ішкі рефлексияның
негізі - адамның өз көңіл-күйін іштей сезінуі, киналуы немесе
макұлдауы.
Психиканың калай калыптасатынын түсіндіру максатында Локк
идеялардың екі түрін карастырады. Олар: бірінші сапалы идеяларға
денелердің түр, сан, орын, козғалыс, тыныштык т.б. Сол сиякты
қасиеттері жатады, біз оларды шындығында кандай болса, тура сол
күйінде кабылдаймыз. Ал екінші сапалы идеяларға денелердің иіс, бояу,
65
|
