Оқулық үшінші басылымы Өзбекстан Республикасы

165
1.
  Үйді  жөндеу  үшін  бірінші  күні  24,  екінші  күні 
бірінші  күнгіден  6  көп,  үшінші  күні  бірінші  және 
екінші  күндердегі    қанша  болса,  сонша  тақтай 
әкелінді.  Үшінші  күні  қанша  тақтай  әкелінген?
2.
  49 + 27
 
  35 +18 
87–  42     79 – 38
 
58 – 50     39 – 30 
55 + 25
 
  68 + 22
 
3.  Кестені  толтыр:
қосылғыш
51
26
42
63
48
қосылғыш
28
30
56
25
45
32
қосынды
80
90
90
4.
  Бұл  фигуралардың  арасында  төртбұрыштар  көп 
пе  әлде  тік  төртбұрыштар  көп  пе?  Олардың 
төбелерін  әріптермен  белгіле:
 
5.  12,  14,  15,  16,  18,  21  сандарының  қайсы  бірі 
3-ке  бөлінеді?
6.
 
Оқытушы  оқушыларға  29  жазу  дәптер  және 
сонша  торкөз  дәптер  таратты.  Содан  кейін 
оқытушыда  12  дәптер  қалды.  Оқытушыда  неше 
дәптер  болған?
7.
  3 · 5 + 15 
3 · 9 – 27 
2 · 8 + 14
 
3 · 8 –  24 
3 · 6 + 12 
2 · 9 – 18
 
3 · 7 + 19 
3 · 3 + 11 
3 · 4 + 12

166
4
-ТI    КӨБЕЙТУ    ЖӘНЕ   
4
-КЕ    БӨЛУ
 
4
8
24
12
28
16
32
20
36
 
Көбейту кестесiн есіңде сақта:
4 · 4 = 16 
4 · 6 = 24 
4 · 8 = 32
4 · 5 = 20 
4 · 7 = 28 
4 · 9 = 36
2.
  4 · 2 + 4 
4 · 3 + 4 
4 · 4 + 4 
4 · 5 + 4
 
4 · 6 + 4 
4 · 7 + 4 
4 · 8 + 4 
4 · 9 + 4
3.
 
Сурет  негізінде  есеп  құрастыр  және  оны  шеш:
4 кг
? кг
4.
 3·5 
және 4·6   21:3 және 16:4 20:4 және 36:4
5.
 
Екі  фигурадағы  санақ  таяқша-
ларының  саны  бірдей  болуы 
үшін  бірінші  фигураға  тағы  неше 
таяқша  қосу  керек?
6.
 
Әйелдер  көйлегіне  4  м  мата  кетеді.  9  көйлекке 
неше  метр  мата  керек?
7.
  (47 – 46) · 16       (42 – 27) :  3       (17 + 13)  : 10
 
(28 + 22) : 10       (15 + 12) : 3        (32 + 28)  : 10
1
.

167
4
-ТI    КӨБЕЙТУ    ЖӘНЕ   
4
-КЕ    БӨЛУ    КЕСТЕСI
1.  Кестені  пайдаланып,  жауабы  24,  28,  32,  36-ға 
тең  мысалдарды  тап:
 
4 · 4 = 16  
16 : 4
4 · 5 = 20 
5 · 4 
20 : 4 20 : 5
4 · 6 = 24 
6 · 4 
24 : 4 24 : 6
4 · 7 = 28 
7 · 4 
28 : 4 28 : 7
4 · 8 = 32 
8 · 4 
32 : 4 32 : 8
4 · 9 = 36 
9 · 4 
36 : 4 36 : 9
2.
 
Бір  ыдыста  4  анар  бар.  Осындай  8  ыдыста 
неше  анар  бар?
3.
  4    8 = 32 24    4 = 6 36    4 = 9
4.
 
Балабақшаға  20  қуыршақ  әкелінді.  Олар  4 
топқа  теңдей  бөлінді.  Әрбір  топқа  нешеуден 
қуыршақ  берілген?
5.  Кестені  толтыр:
Көбейткіш
4
4
4
4
4
4
4
Көбейткіш
3
4
5
6
7
8
9
Көбейтінді
6.
 
Әр  түбекке  4-тен  гүл  отырғызу  керек.  16  гүл 
үшін  неше  түбек  керек
?
7.
 12 : 4 =   24 : 4 =   32 : 4 = 
 16 : 4 =   28 : 4 =   36 : 4 =   

168
1.
 
 
 
1)  Ұзындығы  12  см  таспа  ал.  Оны  бүктеп, 
теңдей  2-ге  бөл.  Әрбір  бөлік  оның  жартысына 
тең  болады.  Таспаның  жартысы  неше  сантиметр 
екенін  тап
: 
12:2=6
  см.  Оны  өлшеу  арқылы 
тексеріп  көр.
 
2)  Таспаны  бүктеп,  теңдей  4-ке  бөл.  Осы 
таспаның  төрттен  бір  бөлігі  неше  сантиметр 
екенін  тап.
2.  3 · 9    4 · 4 
16 : 4    12 : 3 
12 : 4    24 : 4
 
4 · 5    3 · 8 
20 : 4    15 : 3 
   
 3 · 8    4 · 8
3.
 
Сурет  негізінде  есеп  құрастыр  және  оны  шеш:
 
     
 
 6 дана  
            4 ыдыста — ? дана анар
  
4.
  Теңдеуді  шеш:
 
15 + x = 37       18 – x = 5       3 · x = 21       x  :  2 = 8
5.
 
a
 
=
 
3  және  b
 
=
 
9  болса,  өрнектердің  мәнін  тап
:
 
a · 6 + a            a · 7 + a         27 :  a + a        b : 3 +  b
6.
 
Бірінші  жәшікте  16  кг,  екінші  жәшікте  12  кг 
шеге  бар.  8  кг  шеге  жұмсалғаннан  кейін  неше 
килограмм  шеге  қалды?
7.
 
Теңдеудi  шеш
?
      
40 :  x = 10   
40 :  x = 4 
20 :  x = 20

169
ЕСЕПТЕР    ЖӘНЕ    ОЛАРДЫҢ   
ШЕШIМДЕРIН    САЛЫС ТЫРУ
1.
 
Сурет  және  қысқа  жазу  бойынша  есеп  құрастыр 
және  оны  шеш
:
 
 
Бар еді – 10 конфет 
 
    I 
тәсіл
           II 
тәсіл
 
Желінді – 3 және 2
       
   
–
 
(
 
+
 
)  (
 
   
–
 
 
)
 
–
 
 
қалды – ? конфет
2.  Амалдардың  белгілерін  теңдіктер  дұрыс  бола-
тындай  етіп  қой:
 4  6 = 24 
32   4 = 8 
20   4 = 16
 4  9 = 36 
28   4 = 7 
20   4 = 24
3.  Кестені  толтыр:
Бөлінгіш
16
20
12
24
28
32
36
Бөлгіш
4
4
4
4
4
4
4
Бөлінді
4.  15,  16,  19,  20,  24,  27,  28  сандарының  қайсысы 
4-ке  бөлінеді?
5.
 
Өрнектерді  жаз  және  олардың  мәнін  тап
:
 
1) 4 пен 8, 3 пен 9, 4 пен 5 сандарының
 
көбейтіндісін;
 
2) 36 мен 4, 27 мен 3, 28 бен 4 сандарының
 
бөліндісін.
6.
  (17 + 11) : 4 
(67 – 43) : 3 
(77 – 41) : 4
 
(58 – 31) : 3 
(18 + 14) : 4 
(11 + 10) : 3
7.
 
Әрбірi  4  кг-нан  6  қорап  конфет  сатып  алынды. 
Алынған  барлық  конфеттердiң  массасы  қанша
?

170
1.
 
Сурет негізінде есептерді салыстыра отырып шеш:
1)
 
  
Үшбұрыштар  4-еу. 
Квадраттар  да  осын-
ша  және  қосымша  екеу 
берілген.  Квадраттар 
үшбұрыштардан  2-еу 
артық,  ал  үшбұрыштар 
квадраттардан 2-еу кем
.
    4+2 = 6    6 – 4 = 2
2)
 
  
Үшбұрыштар  4-еу. 
Квадраттар  4-тен  2  рет 
берілген.  Квадраттар 
үшбұрыштардан  2  есе 
артық,  ал  үшбұрыштар 
квадраттардан  2  есе 
кем
.
  4 · 2 = 8          8 : 2 = 4
2.
 
Есептердің  шешімін  салыстыр:
 
1)  Мектеп  бағына  9  түп  өрік,  одан  4  түп  артық 
шие  көшеті  әкелінді.  Мектеп  бағына  барлығы 
қанша  жемісті  көшет  әкелінген?
 
2)  Мектеп  бағына  9  түп  өрік,  одан  4  есе  көп 
шие  көшеті  әкелінді.  Мектеп  бағына  барлығы 
қанша  жемісті  ағаш  көшеті  әкелінген?
3.
  4 · 2 + 32 
7 · 4 – 16 
24 : 4 + 14
 
3 · 8 – 14 
2 · 9 + 12 
32 : 4 + 12
4.  Теңдік  пен  теңсіздіктер  дұрыс  болатындай  етіп 
сандарды  қой:
 
7 см 2 мм =   
 
мм 
6 м 8 дм <   
 
дм 
 
4 см 5 мм  
>
   
 
мм 
43 см =   
 
см 
 
мм
5.
 
Таяқшаларды  пайдаланып,  бөліндіні  тап:
 
a)  бөлінгіш  16,  бөлгіш  4,  бөліндіні  тап;
 
ә)  бөлінгіш  24,  бөлгіш  4,  бөліндіні  тап.
6.
  (75 – 39) : 4 
(19 + 13) : 4 
2 · 9 + 12
 
(14 + 13) : 3 
(71 – 57) : 2 
3 · 7 – 12

171
1.
 
Есептерді  түсіндіре  отырып  шеш
:
 
1) Еңбек сабағында
 
Нәсиба 2, Әзиза одан 4-еу көп 
қонжық жасады. Әзиза неше қонжық жасаған
?
 
2) Еңбек сабағында
 
Нәсиба 2, Әзиза одан 4 есе көп 
қонжық жасады. Әзиза неше қонжық жасаған
?
 
Есіңде сақта!
Санды  бірнеше  есе  арттыру  үшін  сандар 
көбейтіледі,  бірнеше  бірлік  арттыру  үшін  болса 
сандар  қосылады.
2.
  Мысалдарды  түсіндіре  отырып  шеш:
4-ке арттыр
4 есе арттыр
16
20
24
28
32
5
6
7
8
9
3.  19  кг  алма  және  17  кг  алмұртты  әр  қапшыққа 
 
4  килограмнан  салды.  Барлығы  неше  қапшық 
керек  болған
?
4.
 
Амалдардың  белгілерін  теңдіктер  дұрыс  болатын-
дай  етіп  қой: 
 18 
 18 = 1 
32   4 = 8 
4   9 = 36
 21 
 21 = 0 
24   3 = 8 
3   9 = 27
5.
  Ұзындығы  16  см  арқан  ал.  Оның  бір  бөлігін, 
төрттен  бір  бөлігін  бүктеу  жолымен  тап. 
6.
  3 · 7 + 9 
21 : 3 + 7 
(91 – 67) : 3
 
4 · 9 + 4 
28 : 4 – 7 
(19 + 17) : 4
7.
 
Шыршаның  ұзындығы  16  м,  терек  болса  одан 
 
4  м  биік.  Теректің  биіктігі  қанша?

172
1.
 Есептерді  түсіндіре  отырып  шеш:
 
1)
 
 
қызыл  қызанақтар  8,  жасыл  қызанақтар  одан  4 
есе  кем.  Жасыл  қызанақтар  нешеу?
 
2)  Бір  ыдыста  12  л,  екінші  ыдыста  одан  3  есе 
кем  сүт  бар.  Екінші  ыдыста  неше  литр  сүт  бар?
2.  Бос  торкөздерді  толтыр:
 
4  ·    =16 
3  ·    = 12 
64   :  
 
= 8
 
 · 5   = 20 
 ·  2   = 14 
 :  9  = 9
3.
  Теңдеуді  шеш:
 
27 + x = 52     42 – x = 12     3 · x = 15     x : 4 = 6
4.
 
AB,  CD,  KO  кесінділерді  циркульмен  салыстыр. 
Кесінділерді  дәптеріңе  сыз.
 
A
B
C
D
K
O
5.
 
a=8 
болғанда,  3·a,  a : 2,  8·a,  a·5  өрнектердің 
мәнін  тап.  
 
6.
 
Дүкенде  49  теледидар  бар  еді.  Түске  дейін  19, 
түстен  кейін  10  теледидар  сатылды.  Дүкенде 
неше  теледидар  қалды?
 
Есепті  екі  тәсіл  арқылы  шеш.
7.
  Салыстыр:
 
7 · 4     9 · 3 
21 : 3     24 : 4 
12 : 3     16 : 4
 
4 · 5     3 · 8 
28 : 4    18 : 3 
32 : 4    27 : 3

173
1.  Сурет  бойынша  берілген  есептерді  шеш  және 
оларды  салыстыр:
 
1)
 
16 кг
? 4 кг кем
  
2)
16 кг
  ? 4 
есе кем
2.
 
4-ке азайт
4 есе азайт
8
12
20
15
39
8
24
16
32
28
3.
 
Есептердің  шешімін  салыстыр
:
 
1)  Бір  қапаста  24,  екінші  қапаста    одан  4-еу 
кем  қоян  бар.  Екінші  қапаста  неше  қоян  бар
?
 
2)  Бір  қапаста  24,  екінші  қапаста    одан  4  есе 
кем  қоян  бар.  Екінші  қапаста  неше  қоян  бар
?
 
  
Санды  бірнеше  бірлік  азайту  үшін  саннан 
сол  бірлік  азайтылады.  Санды  бірнеше  есе 
кеміту  үшін  сан  сол  бірлікке  бөлінеді.
4.
 
3 · 6 
3 · 9 
3 · 5 
3 · 8 
3 · 7
 
4 · 6 
4 · 9 
4 · 5 
4 · 8 
4 · 7
5.
  Кесте  негізінде  есеп  құрастыр  және  шеш
:
Бар еді
Жұмсалды
қалды
36 м мата
костюмге – 16 м
шалбарға – 14 м
? м
6.
 
Теңдіктер  дұрыс  болатындай  етіп  сандарды  қой
:
 
20 :     = 5 
32  :     = 8 
4 ·     = 16
 
28 :     = 7 
36  :     = 9 
4 ·     = 24

174
1.
  14  сантиметрлі  таспаны  2-ге  теңдей  бөл.  Оны 
дәптеріңе сызып, жартысын бояп қой:
жарты
 
 
Жарты  —  бұл  кез  келген  бүтін  нәрсенің 
теңдей  екі  бөлігінің  бірі.
2.  Бір  бүтін  тортты  ал.  Оны  теңдей  екіге  бөл,  екіге 
бөлінген  бөлікті  тағы  да  екіге  бөл:
 
a)  бүтін  тортты  көрсет;
 
б)  торттың  екіден  бір  бөлігін,  үштен  бір  бөлігін, 
төрттен  бір  бөлігін  көрсет:
 
 
 Бүтіннің төрттен бір бөлігі 
ширек деп аталады.
3.
  Ұзындығы  8  см,  12  см  екі  таспа  сыз.  Бірінші 
тас паны  теңдей  2-ге,  екінші  таспаны  теңдей 
4-ке  бөл.
4.
  Жақшаларды  теңдіктер  дұрыс  болатындай  етіп 
қой:
 
50 – 18 : 4 = 8          4 · 5 + 27 = 47          36 : 4 + 21 = 30
5.
  Нафиса  4  кг  науатты  тең  екіге  бөліп,  қапшықтарға 
жайластырды. Әрбір қапшықтарға неше килограмм 
науат салынған?
6.
  4 · 4 + 23 
15 : 3 + 45 
59 – 29 + 18
 
2 · 9 + 12 21 : 3 + 13 35 + 35  – 70

175
1. 
18 : 2 + 21 
32 – 32 : 4 
18 – 18 : 2 
 
14 : 2 + 47 36 + 36 : 4 50 + 20 : 4
 
2.
  қысқа  жазу  бойынша  есеп  құрастыр  және  оны 
шеш:
1-шелекте – 12 кг
2-шелекте – ?, 2 кг кем
  1-шелекте – 12 кг
    2-шелекте – ?, 2 есе кем
3.  12 : 3  және  15 : 3  28 : 4  және  18 : 2  16 : 4 және 20 : 4
4.
  Пішіндерді  дәптеріңе  сыз  және  боя.
 
5.
 
Шаруашылық  жылыжайдан  қалаға  2  машина  ли-
мон  жөнетті.  Бірінші  машинада  27  жәшік,  екінші 
машинада  біріншідегіден  3  жәшік  артық  лимон 
жөнетті.  Жылыжайдан  қалаға  екінші  машинада 
қанша  лимон  жөнетілген
?
 
6.
 
Есепке  қатысты  сурет  сыз  және  оны  шеш
:
 
4  қоянның  әрбіріне  3-ден  сәбіз  берілді. 
қояндарға  барлығы  қанша  сәбіз  берілген
?
7.
  16 : 2 + 16 : 4 
25 + 15 : 3 
40 : 10 + 56
 
18 : 3 + 18 : 2 
28 – 21 : 3 
50 : 10 + 39

176
1.
 
1)  Мектеп  асханасына  4  жәшікте  алма  әкелінді. 
Әрбір  жәшікте  10  кг-нан  алма  болса,  барлығы 
қанша  килограмм  алма  әкелінген?
10 кг
10 кг
10 кг
10 кг
Бір 
жәшіктегі 
алма
Жәшік- 
тердің 
саны
Барлық 
алманың 
массасы
10 кг
4
? кг
? кг
4
40 кг
10 кг
?
40 кг
 
2)  Екі  өзара  кері  есеп  құрастыр  және  оны  шеш.
2.  7 см = 
 
 
 мм 
50 мм = 
 
см
 
6 см = 
 
 
 
мм 
80 мм = 
 
см
3.
  15 кг көк алма және 13 кг қызыл алма әрбір қап шық-
қа 4 кг-нан салынды. Неше қапшық керек болған?
 
Есепті  (15+13) : 4  өрнек  бойынша  шеш.
4.
  Теңдеуді  шеш:
 6
 
+
 
x
 
=
 
14 48
 
–
 
x
 
=
 
17 
х
 · 3
 
=
 
12 
х
 : 3
 
=
 
5
5.
 
Өрнектер  құрастыр  және  олардың  мәнін  тап
:
 
1)  6  мен  3,  7  мен  2  сандарының  көбейтіндісі;
 
2)  16  мен  4,  32  мен  4  сандарының  бөліндісі.
6.
  Әрбірі  4  кг-нан  8  қапшық  ноқат  сатып  алынды. 
Барлық  ноқаттың  массасы  қанша
?
7.
  Амалдарды
ң  белгілерін  теңдіктер  дұрыс  болатын-
дай  етіп  қой.
 
72  –  50 = 22 
9    4 = 36 
28   4 = 7
 38   15 = 53 
8   2 = 16 
24   3 = 8

177
1.
 
Есептер  және  олардың  шешімі  несімен  ұқсас 
және  несімен  ерекшеленеді
?
 
1)  Айсұлу  бірінші  күні  кітаптың  8  бетін,  екінші 
күні  бірінші  күнгіге  қарағанда  3  бет  артық  оқыды. 
Айсұлу  екінші  күні  неше  бет  кітап  оқыған
?
 
2)  Айсұлу  бірінші  күні  кітаптың  8  бетін,  екінші  күні 
бірінші  күнгіге  қарағанда    3  есе  артық  оқыды. 
Айсұлу  екінші  күні  неше  бет  кітап  оқыған
?
2.  3 · 4    4 · 3 
12 : 3   12 : 4 24 : 4   24 : 6
 
4 · 5    4 · 7 
21 : 3   28 : 4 32 : 4   36 : 4
3.
  Сурет  негізінде  есеп  құрастыр  және  оны  шеш:
 
 
         
6 кг 
            4 шелекте — ? кг
4.
 
Бірінші  бағанға  сандардың  көбейтіндісін,  екінші 
бағанға  сандардың  бөліндісін  жаз
:
 
36 : 4      4 · 7      3 · 9      27 : 3      18 : 3      4 · 5
5.
 
Бір  қабырғасы  5  см,  екінші  қабырғасы  одан  3 
см  кіші  тік  төртбұрыш  сыз.  Оның  периметрін 
тап.
6.
  Жақшаларды  теңдіктер  дұрыс  болатындай  етіп 
қой
:
 
50 – 10 + 30 = 70 
 
15 + 3 · 5 = 30
 
80 – 50 + 10 = 20 
 
60 – 24 : 4 = 9

178
1.  Амалдық  белгілерін  теңдіктер  дұрыс  болатындай 
етіп  қой:
 8  4 = 32 
6    3 =18 
9   3 = 27
 8  4 =     2 
6   3 =  2 
9   3 =    3
 8  4 = 12 
6   3 =  9 
9   3 = 12
  
8    4 =    4 
6   3 =  3 
9   3 =    6
2.
 
Өрнектердің  мәнін  тап
:
 
 
1)  10  және  6,  8  және  10  сандарының  көбейтіндісі;
 
2)  18  және  3,  90  және  10  сандарының  бөліндісі;
 
3)  2  және  7,  3  және  8  сандарының  көбейтіндісі;
 
4)  16  және  4,  24  және  4  сандарының  бөліндісі.
3.
 
Теңдеуді  шеш:
 
8 + x = 24     35 – x = 21     x · 2 = 12     x : 3 = 4
4.
  қабырғалары  4  см  6  мм  және  2  см  2  мм  тік 
төртбұрыш  сыз.  Оның  төбелерін  әріптермен 
белгіле.
5.  Мысалды  түсіндіріп  шеш:
 
4
4
2
3
4
?
·
:
:
·
=
6.
  Себеттегі  тәтті  күлшелерді  12  балаға  2-ден 
үлестіріп  бергеннен  кейін  4  күлше  қалды. 
Барлығы  қанша  күлше  болған
?
 
7.
  (15+12) : 3 
36 : (24 – 20) 
3 · 3 · 2
 
(76 – 40) : 4 
24 : (15–11) 
4 · 4 : 2

179
5
-ТI    КӨБЕЙТУ    ЖӘНЕ   
5
-КЕ    БӨЛУ
1.
 
    
   
  
  
  
  
  
    
 
  5    10     15      20      25      30      35    40     45
  
 
5 · 5 = 25 
 
25 : 5 
5 · 6 = 30 
6 · 5 = 30 
30 : 5 
30 : 6
5 · 7 = 35 
7 · 5 = 35 
35 : 5 
35 : 7 
2.
  Бір  қапшықта  5  кг  асбұршақ  бар.  Осындай 
 
7  қапшықта  неше  килограмм  асбұршақ  бар?
3.
  Сурет  негізінде  есеп  құрастыр  және  оны  шеш:
 
 5 кг
? кг
 
4.
  5 · 5  +  15 
30  :  5 · 2 
5 · 5  +  20
 
5 · 7  –  30 
25  :  5 · 3 
5 · 6  +  30
 
4 · 7  +  20 
20  :  4 · 5 
4 · 6  +  14
5.
  25, 26, 30, 32, 35, 40 сандарының қайсы бірі 5-ке 
бөлінеді?
6.
 
Шеберханада  30  орындық  және  орындықтардан 
5  есе  кем  үстелдер  да йындалды.  Барлығы 
неше  орындық  пен  үстел  жасалған
?
7.
  5 · 3  +  25 
5 · 5  –  15 
5 · 7  +  35
 
5 · 4  +  20 
5 · 6  +  10 
4 · 9  –  30

180
1.
 
Кестеден жауабы 40, 45, 8, 9-ға тең мысалдарды 
тап
:
 
5 · 8 = 40 
8 · 5 
40 : 5 
40 : 8
5 · 9 = 45 
9 · 5 
45 : 5 
45 : 9
2.
 
Шаруашылықтан  диірменге  40  қап  бидай,  одан 
5 қап аз арпа әкелінді. Диірменге неше қап арпа 
әкелінген
?
 
Есепке ол екі амалмен орындалатындай етіп сұрақ 
қой.
3.
  Сурет  негізінде  есеп  құрастыр  және  оны  шеш:
 
5 литр
? литр шіре
4.
 25 
метрлі  арқанның  бестен  бір  бөлігін  тап.
5.  Кестені  толтыр:
Көбейткіш
5
5
5
5
5
5
5
Көбейткіш
3
4
5
6
7
8
9
Көбейтінді

жүктеу/скачать 5,4 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: