Оқулық үшінші басылымы Өзбекстан Республикасы

58
САНДЫ   ӨРНЕКТЕР
1.
 
 
  35
 
+
 
4                        48
 
–
 
5
Бұлар 
санды өрнектер немесе өрнектер деп аталады.
Өрнектерде  көрсетілген  амалдардың  нәтижесі
  
өрнектің мəні деп аталады.
 35
 
+
 
4 
 =
39
  
– 
35 пен 4 санының қосындысы 39-ға тең.
35
 
+
 
4  – 
өрнек, 39 өрнектің мəні.
2.
 
Өрнектерді есепте:
 
36  және  4,  48  және  30,  37  және  48  сандарының 
қосындысы;
 
42 және 2, 57 және 50, 95 және 5 сандарының айыр-
масы.
3.
  Кесте  негізінде  есеп  құрастыр  және  оны  шеш:
Бар еді
 Жұмсалды
қалды
 8 кг    және    6 кг
5 кг 
? кг
 
 
8 + 6, 8 – 6, (8 + 6) – 5 өрнектердің мәнін есептеп нені 
табуға болады?
4.
 
Баққа 70 түп көшет отырғызылды. Олардан 40 түбі 
шие, 20 түбі құрма, қалғандары болса алша көшеті. 
Баққа неше түп алша көшеті отырғызылған? 
 
5.
 
Пішіндерді  дәптеріңе  сыз.  Әр  қайсы  пішінде  не-
шеден  үшбұрыш  және  нешеден  квадрат  бар?
 

59
6.
  Мысалдарды  түсіндіріп  шеш:
 
58 – 4 
47 + 2 
60 –     3
        
  36 + 4
 58 – 40 47 + 20 60 – 30 36 + 40
7.
  Бiрінші  ұжымшар  15  жаңа  трактор,  екіншісі 
болса  одан  4  көп  трактор  сатып  алды.  Екінші 
ұжымшар  қанша  жаңа  трактор  сатып  алған?
 
САНДЫ   ӨРНЕКТЕРДI   САЛЫСТЫРУ
1.  Бұл  теңсіздіктер  қалай  пайда  болған?
 
 
      
 
 
        
4+3 > 4+2                       4–3 < 4–2
 
         
  
7 > 6 
 
 
 
  
1 < 2
2.
  Бір  бағанға  сандардың  қосындысын,  екінші 
бағанға  сандардың  айырмасын  жаз.  Бұл  санды 
өрнектердің  мәнін  тап:
 58
 
–
 
40 57
 
+
 
3 78
 
–
 
6 40
 
+
 
14 70
 
+
 
23 20
 
–
 
3
3.  Есеп  құрастыр  және  оларды  шеш:
 
+
  
  
  
 
 
6+2    9–1 
 
3+3    7–2
 
 
8    8 
 
6    5

60
1) 
2) 
4.
  қысқа жазу бойынша есеп құрастыр және оны шеш:
 
1)  Бар еді 
— 9 тікұшақ
 
       Ұшып кетті   — ? тікұшақ
 
        қалды 
— 5 тікұшақ
 
2)  Бар еді 
— 15 литр сүт
 
   
  
Жұмсалды — 4 литр және 3 литр сүт
 
   
  
қалды 
— ? л сүт
5.
 
75 дм – 25 дм             55 см + 35 см
 
45 см + 35 см             52 дм – 24 дм
6.
  Mектеп  спорт  жарысы  үшін  49  спорт  киімі  са-
тып  алынды.  Оның  20-сы  бастауыш  сынып 
оқушылары  үшін  ажыратылды.  Жоғары  сынып 
оқушылары  үшін  қанша  спорт  киімі  қалды? 
7.
   37+  2 
78
 
– 4 
26
 
+  4              60
 
– 3
 37+20 
78
 
–
 
40 26
 
+
 
40 60
 
–
 
30
1.  Сурет негізінде мысалдардың жауабын тап, оларды 
салыстыр:
  
 
    
  
6
 + 3        7 + 2 
    8
 – 3    5 – 1
2.
  Өрнек  құр  және  олардың  мәнін  тап:
 
35  пен  13-тің  қосындысы;  47  мен  24-тің  айыр-
масы;  53  пен  15-тің  қосындысы.

61
3.
  Кестеден жауабы бірдей болған мысалдарды тап:
87 + 13
78 + 22
48 + 32
35 + 25
75 + 15
90 – 10
67 + 33
20 + 20
53 + 37
64 + 26
90 – 50
78 – 18
4.
  Суретті пайдаланып: 4+7, 4+10, 7– 4, 10 
–
 4,  10 
–
 
7 
өрнектер бойынша есеп құрастыр және оны шеш:
 
 
 
5.
  Пішіндерді  дәптерiңе  сыз  және    аттарын  жаз:
 
6.
  Автомобиль  зауыты  бірінші  күні  47  машина, 
екінші  күні  3  машина  артық  шығарды.  Зауыт  екі 
күнде  неше  машина  шығарған?
7.
  50 – 23 + 17  
37
 + 23 – 30 
   87
 – 64 + 23
 40
 – 18 + 12 55 + 14 – 29 
     
95–
 52 + 13
 4 кг    
 
   7 кг  
                 10 кг  

62
1.
    
38 + 5 =   
 
 
5  санын  қалай  қосқаныңды  суретті  пайдаланып 
түсіндір:
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  
38 + 5 =    
 
                   
     
 
                   
     2      3
 
                 
 
   
 
 
38+5=38+2+3=(38+2)+3=40+3=43
2.
  Түсіндіріп шеш:
 
57+8=57+3+5=(57+3)+5=60+5=65
 
      
    3    5 
 
29+4 
64+7 
48+9            35+6
  
      
 
        
 
        
                
 
    1     3 
    6    1 
    2    7              5    1
3.
  Мектеп  бағында  38  түп  алма  ағашы  бар  еді.  Тағы  4 
түп  анар  және  5  түп  алша  көшеттері  егілді.  Мектеп 
бағында  барлығы  неше  түп  мәуелі  көшет  егілді?
4.  Үлгі бойынша орында: 26=20+6.
 
54=50+ 
            
 65=
 
 
 +    
   
8
9=
 
 
 + 
 78=70
 + 
 29=
 
 
 +   
37=
 
 
 + 
 43=40
 + 
 97=
 
 
 +   
32=
 
 
 + 
5.
  Екі  кесінді  сыз:  біреуінің  ұзындығы  8  см,  екіншісі 
одан 3 см ұзын болсын. Екінші кесіндінің ұзындығы 
қанша?
6.
  40 см + 20 см 
50 дм – 10 дм
 
20 дм + 20 дм 
70 см – 30 см

63
7.
  қысқа  жазу  бойынша  есеп  құрастыр  және  оны 
шеш:
 
Бар еді — 39 стол      
 
? стол
 
Алып келдi — 4 стол 
8.
  45+7 
34+7 
57+5                 16+7
 
29+9 
59+6 
86+5                 65+8
1.  Мысалдарды  түсіндіріп  шеш:
 
29+6=29+1+5=(29+1)+5=30+5=35
 
        
 
       1     5
 46+4=
      
58+2=
     67+3=   
 
46+7=
      
58+7=
     67+5=   
  
    
 
        
 
 
        
    
      
    4  3 
   2  5 
    3    2 
2.
 
Дүкенге 59 екі және үш дөңгелекті велосипед алып 
келінді. Үш дөңгелекті велосипед 29 болса, неше 
екі дөңгелекті велосипед алып келінген?
3.  Амалдардың белгілерін теңдіктер дұрыс болатын-
дай етіп қой:
 
30
   
7=37 53
   
3=50 70
   
9=79
 20
   
6=
 
26 47
   
7=40
 
96
   
6=90
 80
   
8= 88
 
60
   
1=61
 
85
   
5=80
4.
  Кесте  негізінде  берілген  мысалдарды  шеш:
25 + 6
96 – 6
42 + 9
18 – 9
67 + 8
84 + 7
68 – 8
59 + 6
59 – 9
38 + 5
39 + 4
16 – 8

64
5.  Әр  пішінде  нешеден  үшбұрыш  бар?
 
 
 
6.
 
Жылыжайда  39  раушангүл  ашылған  еді.  Кеш-
ке  тағы  да  6  раушангүл  ашылды.  Жылыжайда 
барлығы  неше  раушангүл  ашылған?
7.
 35+7 
28+7 
45+0 
75–5
 38+5 
69+3 
54–0 
29+6
1.
 
Мысалдың шешілуін түсіндір:         42 – 5 =   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  
42
 – 5 =  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  
    
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  
    2   
3
 
                 
 
 
 
 42–5=42–2
–3=(42–2)–3=40–3=37
2.
  Түсіндіріп  шеш:
 
57–9=57–7–2=(57–7)–2=50–2=48
 
        
 
      7     2   
 
65–7 
87–9 
42–6            97–8
  
     
 
        
 
        
                
 
      5     2 
    7     2 
     2    4             7    1
3.  89 см    8 дм 9 см 
57 см 
 5 дм 7 см
 
62 см 
  6 дм 2 см 
   
     
43 дм 
 4 дм 3 см

65
4.
  Жас  көрермендер  театрына  бірінші  автобуста 
35  оқушы,  екінші  автобуста  5  оқушы  кем  барды. 
Жас көрермендер театрына барлығы неше оқушы 
барған?  
5.  Пішіндердің нешеден қабырғалары бар, олардың 
аттарын айт. Әр пішіннің периметрін тап:
 
6.  Мысалды түсіндіріп шеш:
7.
  63,  72,  86,  47  сандарын  үлгіде  көрсетілгендей 
қосындымен алмастыр: 59=50+9
8.
  Сондай  сан  қой,  теңдік  дұрыс  болсын:
 
48+
   = 53 85–
   = 
80 59–
   = 
50
 39+
   = 46 63–
   = 
60 23–
   = 
20
 53+
   = 62 79–
   = 
70 98–
   = 
90
4 см
3 см
4 см
4 см
2 см
2 см
5 см
2 см
32 – 7
46 + 4
38 + 2
27 – 9
63 + 7

66
1.  Мысалды  түсіндіріп  шеш:
 
     71–
 
8  
71–
 8=(71–1) 
–7=70
 
–
 
7=63
 
           
 
        1    7
 64–4=
      
87–7=
     38–8=   
 
64–7=
      
87–9=
     38–9=   
  
     
 
        
 
        
      
    4  3 
     7  2 
   8  1 
2.
  Дүкенде  54  жұп  әйелдер  аяқкиімі,  одан  7  жұп  кем 
ерлер  аяқкиімі  сатылды.  Неше  жұп  ерлер  аяқкиімі 
сатылған?
3.
 
43+8 18–9  32–7  54–8
 64–7 
16–9 
13–7 
73–9
4.
  Жақшаларды  солай  қой,  нәтиже  дұрыс
 
болсын: 
 
50–7+3=40  99–70+9=20 50–22+8=20 
5.
  Пішіндерді  дәптеріңе  сыз  және  олардағы 
үшбұрыштардың санын анықта.
 
 
6.
  қоймада  42  қап  жүгері  бар  еді.  Түске  дейін  5 
қап,  түстен  кейін  4  қап  жүгері  дүкенге  жөнетілді. 
қоймада  неше  қап  жүгері  қалды?
7.
 
42–2 
57–7 
27+    2 
38+    2
 42–7 
57–9 
27+20 
38+20

67
1.  Мысалдардың  шешімін  түсіндір:
 
  
37 + 48 =   
 
    
37 + 53 =   
 
  
37 + 48 =
      
      37 +  53 =   
 
    
       
 
         
         
       30   7    40    8 
      30   7       50   3
 
  30 + 40 = 70
 
    30 + 50 = 80
 
     7  +   8 = 15
  
            7 +    3 =  10
 
 
  70 + 15 = 85
   
    80 + 10 = 90
 
 
   
немесе
  
37+48=(30+7)+(40+8)=(30+40)+(7+8)=
 
 =70+15=85
 
   
Екі  таңбалы  санды  екі  таңбалы  санға  қос-
қанда  ондықтар  ондыққа,  бірліктер  бірлікке 
қосылады.
2.
  Жоғары  сынып  оқушылары  27  әңгіме  және  38 
өлең  кітапты  жөндеді.  Оқушылар  барлығы  бо-
лып  неше  кітап  жөндеген?
3.  Сандарды  разряд  бірліктерінің  қосындысы  түрінде 
өрнекте.
 
37=30+7 87=80+ 
 15=10+ 
 
 48=40+
  
13=10+   38=30+ 
4.  Берілген  пішіндердің  арасынан  тік  төрт-
бұрыштарды  тап  және  олардың  цифрларын  айт.
 
 
1)
2)
3)
4)
5)

68
5.
  қысқа  жазу  бойынша  есеп  құрастыр  және  оны 
шеш:
 
1-бидонда — 17 л май 
 
? литр май
 
2-бидонда — 28 л май
6.
 
Ойыншық  жасайтын  шеберхана  жұмысшылары 
бір аптада 37 қуыршақ, 53 аю жасады. Шеберхана 
жұмысшылары бір аптада барлығы неше ойыншық 
жасаған?
7.
 27+18 
42–5 
32+16 
27+33
 45–23 
38+5 
43+20 
47+28
1.    Мысалдың  шешілуін  түсіндір: 
 
  
87+13 =
     
 
  80+10 =  90
 
    7
 
+ 3
  
 =  10
 
  90+10=100
 
немесе
 
     
87 + 13 =(80+10)+(7+3)=90+10=100
 
      
       
         80    7   10    3
2.
  Асханаға  57  үлкен,  43  кішкентай  шайнек  алып 
келді.  Асханаға  барлығы  неше  шайнек  алып  кел-
ген?
3.
 
76+24 57–26  67+33  63–24
 52+48 
45+23 
78+22 
53+37
4.  қысқа  жазу  бойынша  есеп  құрастыр  және  оны 
шеш:
 
Бидай  — 47 қап      
 
? қап дән
 
Арпа   — 43 қап

69
5.  Мысалдарды  үлгi  негізінде  шеш:
    
          
 
Үлгi: 76 + 24 = 100.
6
.
 
қандай  пішіндерді  көріп  тұрсың?  Дәптеріңе  сыз 
және  оны  боя.
 
7. 
Салыстыр:
 
37+63   99 17+43 
  
 
60 67+13 
 87
 47+28 
 90 83+17 
 100 26+14 
 37
8.
 
Шеберхана  үшін  24  сүргі,  26  қол  ара  сатып 
алынды.  Шеберханаға  барлығы  болып  неше 
құрал-сайман  сатып  алынды?
76+
67+
83+
98+
100
100

70
1.
 
Мысалдың  шешілуін  түсіндір: 
42 – 15 = 
 
 
42 – 15 =(42 – 10) – 5 = 32 – 5 = 27
 
     
          10     5
2.
  Мысалдарды  қолайлы  тәсілмен  шеш:
 52–14 
32–17 
63–26
       
 
    
 
    
 
    10    4 
       10    7 
     20    6
3.
  Балабақшаға    52  литр  сүт  әкелді.  Таңғы  асқа  25 
литр  сүт  істетілді.  Неше  литр  сүт  қалды?
4.
 
Сурет  негізінде    есеп  құрастыр  және  оны  шеш:
 
?
 
            17 кг алма 
           ?, 11 кг кем
5.
  Керекті  жерге  жақшаларды  қойғаныңда  дұрыс 
теңдік  пайда  болатын  болсын:
 
80–50+10=20 100–40+50=10
 
40–10+20=10 
   90–40+20=30
6.
  Тігіншілер  бір  күнде  32  катушка  ақ  жіп,  одан  15 
кем  қара  жіп  істетті.  Бір  күнде  барлығы  неше 
катушка  жіп  істетілген?
7.
 
38+5  37+33 52–25 32–15
 42–5 
37+43 
87+13 
90–50

71
ӨТКЕНДЕРДI   ПЫСЫҚТАУ
1.  Кесте  негізінде  мысалдар  құрастыр  және  оны 
шеш:
қосылғыш
67
57
38
37
87
37
43
қосылғыш
   3
32
   5
48
13
53
27
қосынды
2.
  «Neksiya»  автомобилінің  багына  42  литр,  «Spark» 
автомобилінің  багына  одан  5  литр  кем  бензин 
құйылды. «Spark» автомобилінің багына неше литр 
бензин құйылған?
3.
 
75 см + 25 см 
 
  64 дм + 26 дм
 
90 дм – 53 дм 
90 см  – 37 см
4.  Бұл  сызықтардың  қайсысын  сынық  сызық  деп 
атауға  болады?
 
5.
 
29 + 6 74 – 9 28 + 7 63 – 7
 42 – 6 54 + 7 67 – 8 14 + 8
6.
  Бір  бөлік  халва  17  кг,  екінші  бөлік  одан  8  кг  кем. 
Екінші  бөлік  халва  неше  килограмм?
7.
 58
 
– 4 
47+ 2 
60
 
– 
 
3 36
 
+
 
 4
 58
 
–
 
40 47+20  60
 
–
 
30 36
 
+
 
40

72
ЖАЗБАШA    ҚОСУ    ЖӘНЕ    АЗАЙТУ
1.  Мысалдың  шешілуін  түсіндір: 
45 + 23 = 
 
Онд. Бiрл.
4
5
2
3
6
8
 
1.
 
Ондықтар  ондықтардың  астына,  бірліктер 
 
      бірліктердің  астына  жазылады.
2.  Алдымен  бірліктер  бірліктерге  қосылады.
      5  бiрл.  +  3  бiрл.  =  8  бiрл. 
 
      8  бiрлiктердiң  астына  жазылады.
3.  Соң  ондықтар  ондықтарға  қосылады.
      4  онд.  +  2  онд.  =  6  онд.
      6    ондықтардың  астына  жазылады.
4.  Жауабы:  45  және  23-тің  қосындысы
 
  
68-ге  тең.
2.
  Мысалды  түсіндіріп  шеш:
 
+
55 
+
45 
+
62 
+
73 
+
53
 
   14 
    23 
    27 
    25 
    42
3.
  Жас  табиғаттанушылар  жылыжайда  бір  түптен 
35  дана,  екінші  түптен  13  дана  лимон  жинады.  
Жас  табиғаттанушылар  екі  түптен    неше  дана 
лимон  жинады? 
4.  Әр  пішінде  нешеден  үшбұрыш  бар?
  
Мысал  баған  түрінде  жазылып, 
шешіледі.
+
45 + 23 = (40 + 20) + (5 + 3)= 60 + 8 = 68

73
5.
  қысқа  жазу  негізінде  есеп  құрастыр  және  оны 
шеш:
 
1-орамда — 25 м 
 
2-орамда — 15 м     48 метр арқан
 
3-орамда —   ? м
6.
  Түсіп  қалдырылған  тақ  сандарды  жаз:
 
19, 21, ..., ..., 27, ..., 31.
7.
 
+
43 
+
32 
+
54 
+
67 
+
82
 
   16 
    27 
    33 
    12 
    13
1.  Мысалдың  шешілуін  түсіндір: 
57 – 26 = 
 
 
Онд. Бiрл.
5
7
2
6
3
1
 
1.  Ондықтар ондықтардың астына, бірліктер бірлік-
тердің астына жазылады.
2.  Бірліктерден  бірліктер азайтылады.
      7 бiрл. – 6 бiрл. = 1 бiрл.
      1 бiрлiктердiң астына жазылады.
3.  Ондықтардан ондықтар азайтылады. 
      5 онд. – 2 онд. = 3 онд.
      3 ондықтардың астына жазылады.
4.  Жауабы: 57 және 26-ның айырмасы 31-ге тең.
2.
 
–
47 
–
75 
+
42 
– 
87 
+
62
 
   16 
    32 
    14 
    13 
    16
3.
 
Жүгіру  жарысына  37  оқушы,  ұзындыққа  секіру 
жарысына  одан  16  оқушы  кем  қатысты.  Ұзын  -
 
дыққа  секіру  жарасына  қанша  оқушы  қатысқан?
57 – 26 = (57 – 20) – 6 = 37 – 6 = 31
Мысал баған түрінде жазылып, шешіледі.
–

74
4.
  Пішіндерді  дәптеріңе  сыз  және  атын  жаз.
 
 
1)
2)
3)
4)
5.
  Мысалдарды қолайлы тәсілмен  есепте:
 
1)  50 мен 7-нiң қосындысынан 26-ны азайт;
 
2)  40 пен 5-тiң қосындысына 5-тi қос.
6.
  Базарға  сату  үшін  47  жәшік  алма  және  одан 
 
13  жәшік  кем  шабдалы  алып  келінді.  Базарға 
неше  жәшік  шабдалы  алып  келінген?
7.
 
–
 
67 
–
  
57 
–
  
96 
–
 
48 
– 
 
77
 
   46 
    35 
    82 
    32 
    65
1.  Мысалдың  шешілуін  түсіндір:  29 + 32 =   
Онд. Бiрл.
2
9
3
2
6
1
 
1. Ондықтар ондықтардың астына, бірлік-
    тер бірліктердің астына жазылады.
2. Бiрліктер бірліктерге қосылады.
     9 бірл. + 2 бірл. = 11 бірл.
     11 бірл. — бұл 1 онд. және 1 бірл. 
 
  
Бірліктердің астына 1-ді жазып, 1ондықты    
 
  
   
ондықтарға қосып жазу үшін есте сақталады.
3. Ондықтар ондықтарға қосылады. 
     2 онд. + 3 онд. = 5 онд.
     5 онд. + 1 онд. = 6 онд.
      Ондықтардың астына 6 жазылады.
4.  Жауабы: 29 және 32-нің қосындысы 61-ге тең.
+
29+32=(20+30)+(9+2)=50+11=61
Мысал баған түрінде жазылып, шешіледі.

жүктеу/скачать 5,4 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: