Оқушылардың салауатты тамақтануы туралы əңгіме

Витаминдер  
Тағамдық өнімдер 
Пантотен қышқылы (ви-
тамин В
5
) 
Барлық тағамдарда кеңінен таралған. 
Биотин 
Соя бұршақтары, дақылдар, ашытқылар. 
 

 
129
24 –кесте Витаминдер
17
 тапшылығының негізгі салдары мен байқалулары  
Витаминдер  
Негізгі салдары мен байқалулары
 
Витамин   А 
(
β-каротин) 
Көз көруінің нашарлауы, əсіресе кешқұрымда («ақшам соқыр»); терінің 
жəне көздің шырышының құрғақтығы, көздің нұрлы қабығының 
шелденуі, көздің шырышты қабығының құрғап кеберсуі, көздің суықта 
жасаурауы, көзде "құм түсу" сезімі, қабақтың қызаруы, шел басу, 
нұрлы қабықтың қабынуы жəне жұмсаруы, жəне жарақаттануы. 
Тəбеттің нашарлауы, балалардың бойының өспей қалуы жəне арықтау. 
Тыныс алу жолдарын, ас қорыту жолдарын, зəр шығару жолдарын 
төсейтін шырышты қабық эпителийінің өзгеруі, олар осыған 
байланысты осалдау келіп микробтардың енуі мен инфекияның өрбуіне 
жол ашады. Иммунитеттің төмендеуі жəне инфекцияларға сезімталдық 
дамиды, балалардың аурушаңдығы мен өлім-жітімі артады, 
онкологиялық аурулардың дамуы жəне анемия көбейеді. 
Витамин  D  
Жүйкенің тозғыштығы жəне балтыр бұлшық еттерінің тартылуы. 
Балаларда - рахит, ересектерде – сүйек сынуына бейімділік. 
Витамин   Е  
Адамдарда байқалмаған. 
Витамин К 
Қанның нашар ұюы, қан кетуге жəне көгергендік пен қанталаушылыққа 
бейімділік. 
Витамин B
1
 
(тиамин) 
Тұнжыраушылық көңіл-күй, ұйқының бұзылуы, шаршағыштық, 
бұлшық ет тартылуы, бұлшық ет əлсіздігі, тəбеттің жоғалуы, құсқының 
келуі. Ауыр жағдайларда –жүрек етінің жəне жүйке жүйесінің 
жарақаттануымен байқалатын бери-бери. 
Витамин В
2
 
(рибофлавин) 
Көз көруінің нашарлауы, жарықтан қорқу, жұтынудың бұзылуы, 
дерматит, езулердің жыртылуы жəне тілдің жырымдалуы. 
Витамин В
6
 
(пиридоксин) 
Тұнжыраушылық көңіл-күй, ашушаңдық, тəбеттің жоғалуы жəне 
салмақ кемуі, терінің қышынуы, жылтыр қызыл тіл, қаназдылық, қан 
тамырларының склерозы. 
Витамин В
12
 
(кобаламин) 
Пернициоздық анемия, жүйке жүйесінің бұзылуы, əлсіздік, жылтыр 
қызыл тіл. 
Витамин С 
(аскорбин 
қышқылы) 
Қызыл иектің қанауы, тістердің босауы жəне түсуі, терінің көгергіштігі 
пен қанталаушылыққа бейімділік, тəбеттің жоғалуы, терінің 
құрғақтығы, жарақаттың жəне жырылғандардың нашар жазылуы. Ауыр 
жағдайларда - цинга. 
Витамин РР 
(ниацин) 
Іш өту, ми бұзылыстары, тітіркенгіштік, жүйкенің жұқарғыштығы, тез 
шаршағыштық, ауыз шырышты қабығының жарасы. Ауыр түрінде – 
пеллагра. 
Фолий 
қышқылы 
Эритроциттер түзілуінің бұзылуы жəне анемия, тəбеттің нашарлауы 
жəне салмақ кемуі, ішек бұзылыстары. 
Пантотен 
Табанның қызуы, күштің кемуі жəне шаршағыштық, шаштың ағаруы 
                                                 
17
 Бейімделінген: Мартинчик А.М., Маев И.В., Петухов А.Б. Питание человека. (Основы нутрициологии). 
Москва, 2002. – 572 с. 

 
130
Витаминдер  
Негізгі салдары мен байқалулары
 
қышқылы 
жəне түсуі 
Биотин 
Терінің қабыршақтануы, шаштың түсуі, бұлшық ет ауруы, депрессия, 
қандағы холестерин өсуі. 
 
Таблица 25 – Балалар мен жасөспірімдерге
18
 қабылдауға кеңес етілген минералдар 
деңгейі  
Жасы 
жəне 
жынысы  
Кальций, 
мг/күн 
Магний,  
мг/ күн 
Селен,  
мкг/ күн 
Мырыш
б
, 
 мг/ күн 
Темір
в
 , мг/ 
күн 
Йод,  
мкг/ күн 
1-3 жас 500  60  17  4.1  6 
75 
4-6 жас 600  73  21  5.1  6  110 
7-9 жас 700  100  21  5.6  9  100 
1300  
250 
34 
9.7 
15          
(10-14 
жас) 
135        
(10-11 
жас) 
Еркектер 
10-18 жас 
 
 
 
 
19          
(15-18 
жас) 
110        
(≥12 жыл) 
1300  
230 
26 
7.8 
14          
(10-14 лет) 
(m) 
140        
(10-11 
жас) 
 
 
 
 
33          
(10-14 
жас) 
100        
(≥12  жыл)
Əйелдер 
10-18 жас 
 
 
 
 
31          
(15-18 
жас) 
 
а
 – Кеңес етілген қабылдау деңгейі (КҚД) – бұл іс жүзінде дендері сау адамдардың 
жасжыныстық топтарының (97,5%) қажеттілігіне сəйкес келетін тəуліктік қабылдау 
б
 – Мырышқа қажеттілік рационда пайдаланылатын мырыштың орташа биологиялық 
қол жетерлігін ескере отырып есептелінген 
в
 – Темірге қажеттілік рационда пайдаланылатын темірдің 10%-пайыздық биологиялық 
қол жетерлігін ескере отырып есептелінген  
                                                 
18
 Бейімделінген: Vitamin and mineral requirements in human nutrition. Second edition. WHO/FAO, 2004, 362 
p. (Потребность людей в витаминах и минералах. Второе издание. ВОЗ/ФАО, 2004, 362 с.)   

 
131
26 –кесте Қазақстан халқының түрлі жынысты-жас топтарының арасында  
анемия таралуы (Қазақ тағамтану академиясының 2008 жылғы 
зерттеулерінің мəліметтері бойынша) 
Халық топтары 
Анемияның таралуы 
пайызбен 
Балалар:  6-59 айлық 47,4 
5-11 жас 41,2 
12-14 жас 49,4 
5 айдан-14 жас (барлық балалар орта 
есеппен) 
44,9 
Əйелдер: 15-49 жас 48,2 
50-59 жас 31,1 
15-59 жас 45,3 
Еркектер: 15-49 жас 26,9 
50-59 жас 33,6 
15-59 жас 28,1 
Барлық халық (орта есеппен) 41,9