п сақталады: тарапы, сапында.
Бұдан
қ, к, п қатаңдары ны ң морфемалар
жігінде де дауыстылармен ымыраға келіп қатар
тұра алатынын байқаймыз. Алайда мұны сөздің
мэн-мағынасы, дыбыстың ортасымен байланыс-
ты деп қарау керек. Сөздің семантикасы, грам-
м атикалы қ ф ормасы , дыбыстардың белгілі бір
тіркесімі ф онетикалы қ заңдылықтардан ауыт-
қуға итермелейді. М ұның өзі артикуляциямыз-
дың да икемділігін аңғартады.
Мэселен:
бөрік, ерік, нарық, халық, ғүрып, қалып сөздеріне тәуелдік жалғауы ж алғанғанда екінші
буындағы қы саң дауысты түсіп те (әдеби нор-
ма), түспей де қолданылуы мүмкін. Бірінші жағ-
дайда сөз соңы ндағы қатаңдар ұяңданбайды,
екінш і жағдайда ұяңданады. М ұның бір себебі
рк (бөркі),
рқ (нарқы ),
лқ (халқы),
рп (ғұрпы ),
лп (қалпы) дыбыс тіркесімдерінде жатыр.
Еліктеу сөздердің бар болмысы, ерекшелігі
дыбысты қ құры лы мы на тікелей байланысты.
Олардың соңы ндағы қатаң
қ, к, п дыбыстары
өзгерген жағайда мәнінен айрылып қалады.
Дауыстылардың регрессивті ықпалынан ұяң-
дайтын және бір қатаң дауыссыз
(ш) бар, оның
өзінде бір-ақ сөзде
кездесещ:реніш-ренжі. Негізгі түбір етістіктердің соңы қатаң п ды-
бысына бітсе, оған көсем ш ен ің
-ып, -іп жұрна-
ғы ж алғанған кезде ол үндіу дыбысына айнала-
ды:
“жауүп (жапы-ып), тауүп (тап-ып), шауүп (шап-ып), қауүп (қап-ып), теуүп (теп-іп), кеуүп (кеп-іп), сеуүп (сеп-іп). Қатаң п-ны ң өзінің ұяң
сыңары б-мен алмаспай, үнді у-мен алмасуы-
ның себебін былай түсіну керек. Бұл үшеуі
(п, б, у) де қос ерін дауыссыздар, ал:
-ып, -іп жұрна-
ғы ндағы дауыстылар
