П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы
жүктеу/скачать 38,54 Mb. Pdf көрінісі
|
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis
| Е1 ІС І ІК І ЕҒ СОЗЖ АСАМ Ы
389 ал (апдымен үйіңе барып ал), келетін бол, тез кел, ала кел т.т. қолданылады. Бұл тіркестердің мүлде танымастай болып бірақ сол ілкі мағы на- лары н сақтай: әкел, эпер, апар түрлерінде айты- лы п, қолданылатыны белгілі. сЭ/селсөзінің әке- п, эпкел түрі де бар; олай+ет, бұлай+ет, солай+ ет т.т: өйт, бүйт, сөйт ~сүйт болып аса ықшам- далған да жасалымдары, дыбыстық болмыстары әр түрлілігіне қарамай, м ағы наластар саны н көбейтеді. Бұлар Ф .Ганиевтің таны м ы нш а, сөз жасамның фонетикалық амалы (яғни флективті құры лы м) делінуге тиіс пе? Бұл сияқты сөзжа- сам немесе етістік түбірі, оның түрлеріне түпте- луде бұларды ғы лы ми объективті тану мәселе- лері бар. Оя-н, оя-т, 0 я-.у дегенде, ең кіші бөлш ек- м орф ем а оя- деп таны п, туатүп терм иніне сы й- ғызу қажет пе? Қазіргі өзбектілінде: оеғ, ойғо-т, ойғо-н түрінде қолданылады. Оеғ дегені - қазақ тілінде -оян-у. ғ мен у ды бы стары ны ң туысты- ғы мен альтернатив екені: та-у мен тоғ сондай- а қ к м е н г (кел гел гәл ); т ау мен дағ (Д ағыстан) т.т. туыс тілдер деректерімен дәлелденеді. Солай болғанның өзінде қазақ тілінде: оя+н- т -у болып қимыл атауының -у ж ұрн ағы н ы ң етістің -« ж ән е -т қосымшаларымен парадигма- тикалық жүйеде орын алмастырып айтылуы өзбек тіліндегі ой-ғ(а) -т пен о й -ғ (а )-н дегендерден өзгеш елеу екенін танытады. Сары < сары -(ы) - ғ-а й, ұл-(ы )-ғ-ай дегендерде түбірге қатысты -ғ тірілсе, түбір таны мы ндағы тағы бір жұмбақ. Қазіргі қазақ тілінде: ба-й-ла (жіпті бай-ла, басыңды пәлеге бай-ла-ма, қол бай-ла-у т.т.) бай > сөз бай-ла-с-у, телефонмен бай-ла-н-ыс, екеуі ерегісіп, бай-ла-н-ыс-ып калды. т. б. туа түбі бой өзбек тілінде дербес сөз боғ та осы жалпытүркілік хүбірін сақтап, қазақ тілінде бок-та, бок-ш а-ла болып айтылу да сақталған. Қ азақ тілінде ұңғы деген құрал бар. Түбірлес үңгі, осыдан туған үңгі-р; сондай-ақ ұңғы -ла дегендер мен том-пак (пәле- п а қ -та -п ), т өм-пе-ш ік, дом -а-ла-к, дөң, дөң-ге- лек, доң-ес; доп пен топ, топы, топ-ас, түп, ток (тоқ етерін айт), токыра т.т. сөзжасам (салыст. доп-ты) байлығының мол қазынасын түбірлес- тер деп саю ға әбден болады. Тістеп-тірнектеп дегеннің екінші сыңары тырнсиі, тырнак-та екені, бірақ бұлар қосарлы бір лексикалы қ бүтін болу- да ды бы сты қ та, я ғн и жіңіш келі-жуанды бол- май, тістелеп дегенмен әуендесіп, тірнектетіп дегенге ауысқан. Тілімізде баяғыдан жүктеу/скачать 38,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|